اگرچه بر اساس قانون چک در ایران، فرد در زمان صدور چک باید به‌اندازه مبلغ آن موجودی در حساب خود داشته باشد، اما این قانون به‌مرور نادیده گرفته شده تا آنجا که برخی در معاملات خود به‌صورت علنی اعلام می‌‌کنند که تا زمان سررسید چک می‌توانند مبلغ چک را به حساب خود واریز کنند.

همین امر سبب شده تا واژه‌ای به نام چک برگشتی به ادبیات اقتصادی ایران افزوده شود. معنای چک برگشتی این است که فرد توانایی پاس کردن چک را ندارد. از سوی دیگر، از آنجا که برخی افراد نمی‌توانند تا زمان سررسید تاریخ چک منتظر بمانند، به کاری روی می‌آورند که تنزیل نام دارد. بر اساس آن، درصدی از مبلغ چک کم شده و در قبال آن، چک اصلی به فرد دیگر فروخته می‌شود تا در زمان مقرر برای نقد کردن به بانک مراجعه کند.

این امر زمینه بروز برخی مشکلات مانند دست‌به‌دست شدن چک بدون ثبت در بانک‌ها، ایجاد جریان غیر‌واقعی پول در سیستم اقتصادی و فراهم آمدن فرصت برای پولشویی را ایجاد کرده است.

**افزایش شفافیت در رصد مبدأ و مقصد پول

با توجه به چنین مشکلاتی، بانک مرکزی بر آن شد تا با صدور بخشنامه‌ای، شرایط جدید استفاده از چک‌های تضمین شده را ابلاغ کند؛ کاری که علاوه‌بر کنترل و نظارت بیشتر بر مبادلات پولی در قالب اوراقی مانند چک، وضعیت بازار را نیز تا حد زیادی به ثبات و تعادل نزدیک کند.

از سوی دیگر، توجه و الزام به مبارزه با پولشویی این امر را تقویت می‌کند که مبدأ و مقصد پول در کشور، در یک فضای شفاف و مشخص قابل رصد باشد.

بر این اساس، بخشنامه جدید چک برای اجرا به بانک‌‌ها ابلاغ شد که بر اساس آن، ارزش چک بیشتر شده و قابلیت نقد‌پذیری آن نیز افزایش پیدا می‌کند.

**چک در ایران با ارزش می‌شود

در همین مورد، سید حسین سلیمی، نایب‌رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با ایرناپلاس، با مثبت ارزیابی کردن بخشنامه جدید چک گفت: اکنون دو اقدام از سوی بانک مرکزی در جریان است که اگرچه دیرهنگام بوده و باید در سال‌های گذشته صورت می‌گرفت، اما در این شرایط نیز می‌تواند به سامان بخشیدن معاملات در قالب چک کمک کند.

وی ادامه داد: اولین دستاورد این است که چک را با ارزش می‌کند. بی‌ارزش شدن چک در ایران در حالی اتفاق افتاده که سیستم چک در همه جای دنیا به این صورت است که پول در حساب موجود بوده و برگ چک در همان زمان برای پرداخت بدهی صادر می‌شود.

سلیمی با اشاره به اینکه چک در تعریف بانکداری جهانی درست شبیه اسکناس نقد است، افزود: اما از آنجا که اسکناس نقد حجم زیادی دارد، در نزد بانک به امانت گذاشته می‌شود و افراد برای تسویه بدهی‌های خود به اصطلاح چک می‌کشند.

**چک‌هایی که به بانک باز ‌نمی‌گشتند

وی با بیان اینکه اگر فردی بخواهد بدهی خود را قسط‌‌بندی کرده و به‌تدریج پرداخت کند باید از سفته استفاده کند، گفت: در قوانین مالی، چک به معنای پول نقد است، اما متأسفانه مفهوم چک در ایران از بین رفته بود. تعداد زیادی چک در جریان کارها و مبادلات صادر می‌شد، اما عملاً به حساب بانک نمی‌رفت، زیرا وعده‌دار بود و در مواردی بعد از چند بار دست‌به‌دست شدن برگشت می‌خورد.

نایب‌رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: تعداد زیادی از چک‌های دو سال اخیر برگشت خورده، زیرا از حد اعتبارات افراد بالاتر بوده است.

**با چک برگشتی، تمام حساب‌های فرد مسدود می‌شود

وی همچنین با اشاره به قانون جدید چک تأکید کرد: بر اساس این قانون، اعلام شد که اگر شخصی چک صادر کند و در حسابی که چک از آن صادر شده، نقدینگی نداشته باشد، اما موجودی در حساب یا بانک‌های دیگر همان فرد به‌اندازه مبلغ چک باشد، این مبلغ از حساب یا بانک‌های دیگر قابل برداشت است و چک پاس می‌شود.

سلیمی افزود: همچنین اگر یکی از چک‌ها امکان برداشت نداشته باشد، چک‌های بعدی نیز برگشتی می‌شود و تمام حساب‌ها در کلیه بانک‌ها بسته خواهد شد.

وی ضمن بیان اینکه با این کار ارزش چک را به روز رسانده‌‌اند، گفت: بر اساس این قانون، چک وعده‌دار به‌ندرت صادر می‌شود، زیرا تعداد چک‌هایی که در اختیار فرد قرار می‌گیرد و به بانک نمی‌آید می‌تواند برای چک‌های بعدی مشکل‌ساز شود. از آنجا که فرد همچنان تمایل دارد با این سیستم کار کرده و ممکن است چک صادر شده داشته باشد، نمی‌خواهد بانک را حساس کند، زیرا برای گرفتن دسته چک جدید به مشکل می‌خورد.

**افزایش ارزش چک تضمینی

نایب‌رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران به کار دیگری که بانک مرکزی در مقوله چک انجام داده اشاره کرد و افزود: کار دیگری که اخیراً انجام شده، افزایش ارزش چک تضمینی است.

به گفته سلیمی در گذشته فردی چک تضمینی از بانک می‌گرفت و در معامله‌ای استفاده می‌کرد، اما این چک به‌جای آنکه به حساب طرف معامله واریز شود به‌صورت پول در بازار خرج می‌شد و پس از آن که چندین معامله با آن صورت می‌گرفت، در نهایت به بانک می‌رسید.

وی ادامه داد: عملکرد این چک به‌مرور این‌گونه شده بود که فردی که چک را دریافت می‌کرد، پشت آن را امضا کرده و به فرد دیگری می‌داد و از آنجا که تا زمان بازگشت به بانک قابل رصد نبود، مبارزه با پولشویی با مشکل مواجه می‌شد.

**چک دیگر قابل پشت‌نویسی نیست

سلیمی تأکید کرد: بر اساس قانون جدید، چک تضمینی در وجه هر فردی که صادر شود، قابل پشت‌نویسی نیست و باید به بانک برگشته و به حساب گذاشته شود. با این کار ارزش چک تضمینی را بالا برده و سروسامانی به سیستم پولشویی داده‌اند.

وی گفت: به‌طور مثال در گذشته با یک چک ۱۰ میلیارد تومانی، ۵۰ معامله صورت می‌گرفت که درواقع ۵۰۰ میلیارد تومان معامله را پوشش می‌داد، اما در نهایت تنها یک نفر ۱۰ میلیارد تومان به حساب یک نفر واریز می‌کرد که در این حالت پیگیری قوانین پولشویی امکان نداشت و قابل ردیابی نبود.

نایب‌رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران ادامه داد: با توجه به قانون جدید، فردی که چک تضمینی بانک را دریافت می‌کند با خیال آسوده‌تری کار کرده و همچنین این امر داد و ستد را آسان‌تر کرده و اعتماد طرفین معامله با چک را افزایش می‌دهد.

**چک در وجه حامل نداریم

وی با اشاره به اینکه در هیچ کجای دنیا چک در وجه حامل صادر نمی‌شود و همواره در وجه فرد یا شرکت است، افزود: مبلغ آن چک باید به حساب فرد یا شرکت برود، زیرا در غیر این صورت می‌تواند زمینه را برای فرار مالیاتی ایجاد کند.

سلیمی در همین رابطه تأکید کرد: علتش این است که پول به حساب فرد وارد نمی‌شود و از همین رو نمی‌توان آن را جزو درآمد فرد به شمار آورد، بنابراین چرخش چک به هر میزانی که باشد به معنای همان تعداد فرار مالیاتی خواهد بود.

گزارش از حوری قاسمی