وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
زندگی کویر و دشتهای خراسان جنوبی با کم آبی عجین است همین خشکی هر چند چهره طبیعت را خشن کرده اما دست های زمین را خالی نگذاشته است. در خاک این سرزمین، گیاهانی با زبانی متفاوت جوانه می زند؛ نه فقط سبز و در هم تنیده که رنگ در رنگ و گاه تنک. خاک به آن ها آموزش داده که در دامانش با خشکی و گاه شوری و کم آبی زنده بمانند. این مزیت خراسان جنوبی است که در این سال ها نه آن طور که باید اما از جایگاه بودن به شدن رسید و ثروت آفرینی را هم آموخت.
اکنون یک «اطلس» نو ـ جامعترین مرجع تاریخ استان ـ نگاشته شده؛ فهرستی از گیاهان بومی، گونهها، خواص زیستی و دارویی، اکوسیستم طبیعی و ظرفیتهای پژوهشی و اقتصادی و همراه با آن، ۲۰ محصول جدید شامل ۱۶ محصول غذایی و ۴ فرآورده دارویی تولید شد. این نشانهای روشن از گذر استان از «فاز پژوهش» به «فاز تولید و بازار» است.
این تحول نه صرفاً گامی علمی، بلکه نشانه امیدی است برای اقتصاد منطقه؛ بهویژه در استانی که کمآبی و زراعت سخت، بارها معیشت را تهدید کردهاند.
هنوز قطب خاموشِ گیاهان دارویی
خراسان جنوبی پیش از این نیز بهعنوان یکی از استانهای برتر کشور در حوزه گیاهان دارویی شناخته میشد. در این استان حدود ۸۰۰ گونه گیاه دارویی شناسایی شده است؛ یعنی تقریباً ۱۰ درصد از گونههای دارویی کشور را دارد.
سطح زیرکشت گیاهان دارویی در استان در مقاطع مختلف بین حدود ۳۸۰۰ تا ۵۰۰۰ هکتار گزارش شده؛ با برداشت سالانه گیاهان دارویی (منظور گیاه خشکشده یا فرآوری اولیه) در حدود ۳۳۰۰ تا ۳۳۰۰ تن، محصول به دست می آید.
علاوه بر این، تنوع اقلیم شامل بیابانی، خشک و کوهستانی و شرایط آب و هوایی خراسان جنوبی، موجب شده کیفیت گیاهان دارویی استان ممتاز باشد؛ چون بسیاری از گیاهان مقاوم به خشکی با مواد مؤثره بالا در این منطقه رشد میکنند.
علم، بازار، توسعه
آنچه اکنون در مسیر تحقق است، بیش از زراعت گیاهان دارویی ساده است: تولید صنعتی، علمی و بازارمحور. تدوین اطلس جامع گیاهان دارویی با اطلاعات زیستی، اقلیمی، اکولوژیکی، دارویی و اقتصادی زمینه را برای پژوهشگران، سرمایهگذاران، تولیدکنندگان و دانشجویان هموار میسازد که ابزاری برای تصمیمگیری دقیق و علمی در بهرهگیری از این ذخیره طبیعی است.
خبر تولید ۲۰ محصول جدید غذایی و دارویی از گیاهان استراتژیک استان، به این معناست که خراسان جنوبی دارد «از مزرعه تا بازار» را تجربه میکند؛ زنجیره ارزش گیاه دارویی در حال شکلگیری است.
مسؤولان جهاد دانشگاهی استان تأکید کردهاند که اگر با تأمین منابع، حمایت جدی، فرهنگسازی و سرمایهگذاری صحیح پیش برویم، خراسان جنوبی میتواند تبدیل به یکی از ستونهای اصلی اقتصاد دانشبنیان و سلامتمحور در کشور شود.
فرصتها و آسیبها
ظرفیت خراسان جنوبی در گیاهان دارویی بزرگ است: تنوع گونه، هماهنگی با اقلیم خشک، نیاز کم به آب و کیفیت بالا. اینها همه فرصتاند برای توسعه پایدار، اشتغال جوانان، کاهش مهاجرت، و سوددهی کشاورزی کمآب.
اما این فرصت شکننده است: گفته میشود بسیاری از این گیاهان یا به شکل سنتی برداشت میشوند یا فرآوری صنعتیشان انجام نمیگیرد؛ به همین دلیل استان با آن همه ظرفیت هنوز سهم واقعی از بازار ندارد. اگر برداشت غیراصولی ادامه یابد، نه تنها کیفیت کاهش مییابد، بلکه پوشش گیاهی و تنوع زیستی هم آسیب خواهد دید.
چشمانداز
اگر مسیر تولید، پژوهش و بازار بهدرستی طی شود، خراسان جنوبی میتواند از خاک خشک و کویریاش نه فقط زعفران و پسته، که نسخههای درمانی، سلامتمحور و بازارپسند از گیاهان دارویی بیرون بکشد. این مسیر تنها به کشاورزی ختم نمیشود، بلکه به کارآفرینی، اشتغال جوانان، صنایع تبدیلی، فرآوری استاندارد، بستهبندی و صادرات میرسد.
اطلس گیاهان دارویی استان میتواند نقطه آغازی باشد برای سرمایهگذاری هوشمند، پژوهش هدفمند و استفاده بهینه از منابع طبیعی؛ در جهت توسعه پایدار.
اما این آینده روشن تنها در صورتی تحقق مییابد که دیده شود: یعنی حمایت شود، سرمایهگذاری جدی شود، فرآوری شود، بازارهای داخلی و خارجی هدفگذاری شوند و فرهنگ مصرف و صادرات گیاهان دارویی شکل بگیرد.
در آستانه سبز شدن
خراسان جنوبی امروز در فاصله بین دو جهان ایستاده: دشت خشک و خاموشی که سالها با کمآبی دستبهگریبان بود، و آیندهای سبز، پرنشاط و سلامتمحور که میتواند با گیاهان دارویی متولد شود. نسل جدیدی از محصولات با منشأ بومی، با طبع کویری، با خواص دارویی یا غذایی آمادهاند. اطلس گیاهان دارویی استان، نه فقط یک سند پژوهشی، که نقشه راهی است برای بازآفرینی اقتصاد، سلامت و طبیعت.
اگر نگذاریم این فرصت خاک بخورد، اگر با برنامه و دانش پیش برویم، شاید فردا میان مزارع اسطوخودوس، آویشن، زعفران و آنغوزه بنشینیم و ببینیم که «کویر» تبدیل شده به «سبزینگی دارویی»؛ سبزینگی که نه فقط آرامش و بهبود، که سرزندگی و آینده را به خراسان جنوبی باز میگرداند.
