«در بحث پرداخت الکترونیکی یک نگاه ساده‌انگارانه این است که بگوییم قبلاً مردم از سکه و اسکناس استفاده می‌کردند و الان به‌جای آن از پرداخت الکترونیکی استفاده می‌کنند؛ پس چقدر کارها ساده شده است. صادقانه بگویم این نگاه بسیار ساده‌انگارانه است.» این‌ها بخشی از صحبت‌های رضا قربانی فعال حوزه فناوری‌های مالی در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا است. او اعتقاد دارد فرهنگ استفاده از پرداخت الکترونیکی بین مردم اشتباه جا افتاده است.

**از درشکه به ماشین
قربانی در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «زمانی که ما شروع به استفاده از یک پدیده ساده می‌کنیم، این پدیده در کنار خود یک سری ابعاد ناشناخته دارد که اگر مدیریت نشود، به ما آسیب می‌رسانند. یک مثال خوب، آمدن ماشین به‌جای درشکه است. ما سال‌ها قبل از یک وسیله سنتی به سمت استفاده از یک وسیله مدرن رفتیم؛ اما آلودگی، ترافیک و بسیاری از مسائل دیگر گریبان ما را گرفت و با گذشت سال‌ها نه‌تنها رهایمان نکرده که هر روز بیشتر درگیرمان می‌کند. درست است که استفاده از ماشین به‌عنوان یک پدیده جدید سرعت بیشتری به زندگی‌مان داده، اما مشکلاتی را با خودش داشته که درست مدیریت نشده است.»
حدود ۱۰ سال قبل پرداخت الکترونیکی به گستردگی الان نبود، اما از ابتدای دهه ۸۰ ابزارهای پرداخت گسترش پیدا کرد و شرکت‌های پرداخت در زیرمجموعه بانک‌ها توسعه یافتند. قربانی در ادامه می‌گوید: «از پرداخت یارانه‌ها می‌توان به‌عنوان سرآغاز پیک استفاده از ابزارهای فناورانه نام برد. آن زمان مردم در صف‌های ATM می‌ایستادند و پول نقد را از کارت‌ها بیرون می‌کشیدند. به آن‌ها گفته می‌شد که می‌توانند با همان کارت از فروشگاه‌ها و مغازه‌ها خرید کنند؛ ولی اشتباهی در این بین اتفاق افتاد، این‌ بود که عده‌ای آمدند موضوع را در قالب فرهنگ‌سازی دیدند و همین به اصطلاح فرهنگ سازی بی معنای آنها باعث شد که بانک‌ها وارد یک رقابت کاملاً اشتباه شوند و شروع به تبلیغات وسیع کارت‌خوان‌ها کردند.»

**یک تفکر اشتباه
قربانی اعتقاد دارد تبلیغ بانک‌ها در آن زمان برای استفاده از کارت‌خوان‌ها تصمیم اشتباهی بود. او در ادامه توضیح داد: «این طرز تفکر کاملاً اشتباه از سوی بانک‌ها وجود داشت که هرکسی بتواند پول بیشتری برای یک بانک بیاورد، کار خوبی در جهت توسعه بانک انجام داده است. در واقع آن‌ها می‌گفتند رسوب پول باعث می‌شود اوضاع مالی بانک‌ها بهتر شود. تا زمانی که اعداد و ارقام کوچک باشد، مشکلی ایجاد نمی‌شود. حتی می‌توان گفت بانک از یک موضع نوآورانه هم ‌صحبت می‌کند و نسبت به بقیه جامعه پیشروتر است؛ اما مشکل از زمانی به وجود آمد که مردم شروع کردند به استفاده گسترده از این خدمات و ما از سال ۹۰ به بعد شاهد رشد پدیده‌های بسیار عجیب شدیم.»
وی در توضیح پدیده‌های عجیب می‌گوید: «اوایل بحث کارمزد مطرح نبود. هرکسی که از کارت‌خوان استفاده می‌کرد باید کارمزد می‌داد. این باعث می‌شد کسی بدون دلیل از این دستگاه استفاده نکند و ارزش دستگاه نیز به واسطه مصرف رایگان از بین نمی‌رفت.»
اما درست همان زمان اتفاق دیگری رخ داد: «یکی از شرکت‌های ارائه‌دهنده این خدمات شروع کرد به حذف کارمزد کارت‌خوان‌ها. آن شرکت یک خدمت پرداختی را به‌صورت کاملاً رایگان در اختیار مردم قرار داد. به‌این‌ترتیب بود که بانک‌ها خود این هزینه را متحمل شدند. تا زمانی این هزینه قابل‌تحمل بود اما امسال مجموع خدمات کارمزد، به ۹ هزار میلیارد تومان رسیده و این حجم از پول صرف خدمتی می‌شود که به شکل کاملا رایگان در اختیار مردم قرار دارد. با این‌که این هزینه باعث شده به بانک‌ها فشار زیادی وارد شود، اما بانک‌ها نمی‌توانند آن را حذف کنند و هیچ اراده‌ای برای حذف آن وجود ندارد.»

**نمونه های خارجی
وضعیتی که ما در حال حاضر داریم به این شکل است که کارمزد تراکنش‌ها رایگان است و بانک‌ها این هزینه را متقبل می‌شوند و شاید به همین دلیل در هر مغازه چهار پنج دستگاه کارت‌خوان وجود دارد. قربانی در توضیح وضعیتی که در حال حاضر به‌واسطه کارت‌خوان‌ها به وجود آمده می‌گوید: کجای دنیا، وضعیت کارت‌خوان‌ها به این شکل است؟ در مغازه‌های کوچک کشورهای مختلف دنیا، هنوز از پول نقد استفاده می‌شود، چون استفاده از کارت‌خوان هزینه سنگین دارد. ما از آن‌طرف بوم افتاده‌ایم. آمدیم یک جامعه سنتی را که از پول نقد استفاده می‌کرد و ‌زمانی هیچ اعتمادی به کارت‌های بانکی نداشت، با فرهنگ‌سازی و هزینه اشتباه به سمتی بردیم که حتی برای خریدهای خرد نیز از کارت‌خوان استفاده می‌کند. روند هر کار و اتفاقی باید طبیعی و در زمان مناسب طی شود تا به‌واسطه تغییر، فرهنگ استفاده نیز به‌درستی جا بیفتد، درحالی‌که ما خواستیم سریع جامعه را از این حیث متحول کنیم و همین مسئله باعث شد هیچ‌کسی جرات نکند، برای ارائه این خدمات از مردم پول بگیرد.

**از ماست که بر ماست
این کارشناس حوزه فناوری مالی -فین‌تک- در ادامه گفت: همان‌طور که مردم برای ابزارهایی که مخابرات در اختیارشان قرار داده هزینه می‌کنند باید برای این تکنولوژی نیز هزینه کنند. جالب است که حتی مغازه‌دارها تهدید می‌کنند اگر هزینه تراکنش را از ما بگیرید، ما همان مقدار را روی قیمت جنس‌ها لحاظ می‌کنیم.
از نظر قربانی، استارت این روش اشتباه را بانک‌ها زدند: قدم اول در این فرهنگ‌سازی اشتباه را بانک‌ها برداشتند و از آنجا که بانک‌ها در ایران مرغ هر عزا و عروسی هستند، همه ما آسیب می‌بینیم.
قربانی منظورش از این آسیب را با یک مثال ملموس توضیح می‌دهد: «نمونه‌اش موسسه‌های مالی غیرمجاز بود که حاکمیت هیچ مسئولیتی هم در قبال آن‌ها ندارد. این بانک‌ها شروع کردند به پرداخت سود بالا و خارج از قوانین. مردم هم با همان تفکر که ‌چیزی از بانک به آن‌ها برسد، سرمایه‌شان را در بانکی سرمایه‌گذاری کردند که حتی مجوز هم نداشت. جبران خسارت این موسسه‌ها نزدیک ۳۰ هزار میلیارد پول مردم را به باد داد و این پول ازدست‌رفته به شکل تورم به ما و سیستم بانکی‌مان برگشت.»

**پول و سکه بی‌حرمت شد
«نمی‌گویم پرداخت الکترونیکی بد است، فقط این‌که ما از یک ابزار مناسب به شیوه کاملاً نامناسب استفاده می‌کنیم، بد است.» این کارشناس با این توضیح کوتاه روندی را توضیح می دهد که به گفته او، باعث شد پول و سکه به سمت بی‌حرمت شدن پیش برود: «نزدیک به ۸۰ درصد از تراکنش‌هایی که در طول روز انجام می‌شوند، زیر ۲۵ هزار تومان هستند. این در حالی است که تراکنش‌های زیر ۶۰۰ هزار تومان برای بانک‌ها ضرر است و منفعتی از سمت رسوب پول برای بانک ندارد.»
وی افزود: ما سکه و اسکناس را بی‌حرمت کرده‌ایم. درحالی ‌که در کشورهای اروپایی و آمریکایی هم سکه و هم اسکناس استفاده می‌شود، اما در کشور ما حتی در تاکسی، دکه، مغازه و خیلی جاهای دیگر نیز از کارت‌خوان استفاده می‌کنند چون برای ما سکه و اسکناس کاربرد ندارد. یک پولی در همین راستا خلق کرده‌ایم به واحد خروس نشان. به‌جای استفاده از سکه، از آن استفاده می‌کنیم. وظیفه دولت شده است که تمام هزینه ابزار مبادله‌ای را در اختیار مردم بگذارد.

**گرایش به سمت تکنولوژی
قربانی در تشریح هزینه‌ای که تراکنش‌های آنلاین به سیستم بانکی تحمیل می‌کند، به خبرنگار ایرنا گفت: در دنیا برای پرداخت‌های خرد اصلاً از این روش‌های گران قیمت استفاده نمی‌کنند، ما برای پرداخت زیر ۵۰ هزار تومان نیز از روش‌های آنلاین استفاده می‌کنیم. در حالی‌ که در کشورهای دیگر از روش‌های آفلاین استفاده می‌شود، مانند بلیت مترو و اتوبوس که در حال حاضر در کشور ما استفاده می‌شود و تراکنش‌هایش هزینه‌ای ندارد. هر تراکنشی که بلافاصله از کانال شتاب و شاپرک بگذرد آنلاین است. ما باید به سمت روش‌های آفلاین برویم. ما در این حوزه توسعه متوازن نداشته‌ایم، مردم از ابزاری که مدل کسب‌وکاری نادرست داشته استفاده کرده‌اند و همین مسئله باعث شده ما روش‌های سنتی درست را حذف کنیم.
این کارشناس اعتقاد دارد کارت‌های بانکی، ابزار دسترسی تقریباً نامحدود به یک حساب بانکی است و این خیلی خطرناک است. کافی است یک نفر رمز شما را داشته باشد و به‌ راحتی از آن سو استفاده کند. بانک نباید این میزان دسترسی نامحدود را در اختیار مصرف‌کننده قرار دهد.

**ناظران ذینفع
سردبیر ماهنامه عصر تراکنش در ادامه توضیحاتی در خصوص جزئیات پرداخت‌های آنلاین داد: در پرداخت‌های آنلاین ما ناظر یعنی بانک مرکزی و نهادهای زیرمجموعه‌اش مانند شتاب و شاپرک ذینفع هستند و بابت هر تراکنشی هرکدام ۲۵ تومان برمی دارند. به همین واسطه ناظر ما از این وضعیت خوشحال است و انگیزه‌ای برای اصلاحش ندارد. ناظر به‌ جای این‌ که سکه ضرب کند، از هر تراکنش نفعی هم می‌برد. تراکنشی که به بانک فشار می‌آورد اما زیرمجموعه‌اش از آن منتفع می‌شود.

**اپلیکیشن‌های پرداخت
قربانی در خصوص اپلیکیشن‌های پرداخت توضیحات تکمیلی داد: مسئله مهمی که در این خصوص وجود دارد، این است که سروسامان دادن به اپلیکیشن‌های پرداخت، در حوزه وظایف شهرداری نیست و بانک مرکزی باید ناظر این کار باشد. در واقع شهرداری باید این کار را در کنار بانک مرکزی پیش می ‌بُرد. الان مردم یک کارت می‌خرند و با آن پول مترو و اتوبوس را می‌دهند. چه می‌شد اگر این کارت به سیستم بانکی وصل می‌شد و نیازی نبود برای شارژ کردن آن وارد شعب پایانه‌ها شد؟»
قربانی اعتقاد دارد می‌توان شرایط پرداخت برای وسایل نقلیه را حتی از این نیز راحت‌تر کرد: «حتی می‌توان از کارت‌های آفلاین هم استفاده نکرد، می‌توان از گوشی‌های هوشمند مجهز به تکنولوژی NFC استفاده کرد. مشکل اینجاست که ما در ابزار مانده‌ایم. هرکس برای خودش جزیره ای کار را جلو می‌برد، اما درستش این است که بانک مرکزی زیرساخت درست را فراهم کند».
«مثلاً فکر کنید اگر مخابراتی‌ها برای همکاری در این حوزه، وارد میدان شوند چه اتفاق خوبی می‌افتد. نزدیک ۸۰ میلیون ایرانی مجهز به سیم‌کارت هستند، اگر شهرداری هم وسط بیاید و رگولاتور مالی یعنی بانک مرکزی هم همراهی کند، می‌توان از همان سیم‌کارت برای پرداخت‌ها به شکل آفلاین استفاده کرد. الان هر مجموعه‌ای یک جزیره شده و ما پر شده‌ایم از جزیره‌های جدا از هم که برای استفاده از هرکدام از آن‌ها نیاز به یک ابزار جدا است. من به‌عنوان کاربر نهایی رویای ساده‌ای دارم، رویایم این است که در هر شعبه بانکی که وارد می‌شوم بتوانم تمام کارهایم را انجام دهم. برای من به عننوان مشتری نهایی هیچ تفاوتی نمی‌کند چه کسی این خدمت را ارائه می‌دهد.»
گفت و گو: میترا شکری