ارتباط  یعنی، تفاهم و اشتراک تفکر، با اشخاص دیگر، وقتی با شخصی ارتباط برقرار می نمائیم در حقیقت در فکر و اندیشه وی سهیم می شویم. ارتباط می تواند، بین یک فرد با محیط خود اعم از اشیاء بی جان و جاندار، به صورت کلامی و غیر کلامی صورت پذیرد. یکی از مهمترین نوع ارتباط، ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر می باشد.

ارتباط(١) اعضای خانواده اگر صحیح و معقول باشد، می تواند رشد فرهنگی و اجتماعی افراد را در پی داشته باشد. ارتباط صحیح یک مهارت فردی است که تحت تاثیر عوامل بیرونی و درونی است. از میان هزاران رسانه ارتباطی، فضای مجازی یکی از مهمترین رسانه ها برای تماس افراد با یکدیگر می باشد که می تواند، سایر ابزارهای ارتباطی را تحت تاثیر قرار دهد و سبک زندگی اجتماعی و فردی را دچار تغییرات اساسی نماید. در این مطلب تاثیرات فضای مجازی بر رابطه زوجین را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.

بر اساس شاخص‌های اعلام‌شده از سوی مرکز آمار ایران(٢) ، تعداد کاربران اینترنت در سال ۹۵ حدود ۵۳.۲۳ درصد جمعیت کشور برابر با ۴۲ میلیون و ۵۴۴ هزار و ۷۵۳ نفر بوده است. لذا می توان گفت هر روز میلیونها خانواده ایرانی از طریق فضای مجازی با همدیگر در ارتباط هستند.

استفاده از صفحات دیجیتالی می تواند اثرات مثبت و منفی در روابط زوجین داشته باشد، که در ذیل به بعضی از این فرصتها و تهدید ها اشاره می شود.

فرصت ها

۱- ارتباط آسان: در گذشته نه چندان دور، ارتباط زوجین به درون خانه محدود می شد و نهایتا اگر خیلی خوش شانس بودند می توانستند از طریق تلفن ثابت که در محل کارشان به صورت عمومی وجود داشت جهت ارتباط با همدیگر استفاده نمایند، استفاده از همین تلفن نیز برای ارسال پیامهای ضروری و مهم بود، و به ندرت تبادل احساس و مسائل عاطفی صورت می گرفت. اما امروزه خانواده ها می توانند به آسانی با همدیگر تبادل احساساسات و عواطف داشته باشند و از طریق صوت، تصویر، استیکر و… احساس خود را با همسرشان به اشتراک بگذارند. این امر موجب نزدیک تر شدن زوجین به همدیگر از لحاظ ارتباطی می شود و همسران از راه دور هم می توانند به احساسات یکدیگر پاسخ مثبت دهند.

۲- صرفه جویی در وقت و هزینه: یکی دیگر از مزایای استفاده از فضای مجازی جلوگیری از اتلاف وقت می‌باشد. زوجین می توانند بعضی از کارهایی که در گذشته وقت گیر بود (مثل کارهای بانکی) را به صورت اینترنتی حل کنند تا برای با هم بودن فرصت بیشترداشته باشند و نیازهای عاطفی همدیگر را تا حدودی بر طرف نماید.

تهدیدها

از مزایای حداقلی ارتباط در فضای مجازی که بگذریم به تهدیدهای فراوان این پدیده می رسیم که در صورت عدم آشنایی زوجین با این اسیب ها احتمال گرفتار شدن در دام این مار خوش خط و خال بسیار بالا خواهد بود. در ذیل به مهمترین تهدیدات ارتباطی بین همسران اشاره می کنیم.

۱- وجود افراد ایده آل (همه چیز تمام): همان طور که از اسم فضای مجازی پیداست این محیط با حقیقت فاصله بسیار زیادی دارد و افرادی که در این محیط هستند در اکثر اوقات سعی می کنند خود را همه چیز تمام نشان دهند. این مسئله در وهله اول باعث فریب افراد مجرد و ترغیب آنان به ازدواج با افراد مجازی می‌شود که خود مطلب جداگانه ای می طلبد اما در مرحله بعدی وقتی زوج یا زوجه با چنین افرادی بر خورد می کند دچار مقایسه می شود و چهره مجازی و غیر واقعی اشخاص را با زندگی حقیقی خود مقایسه می کند! به عبارتی بین ارتباط مجازی با واقعیت دچار توهم می شود و از همسر خود انتظاراتی را دارد که در واقع امر شدنی نیست، در چنین شرایطی، از یک طرف با همسر خود نمی توانند به صورت صحیح ارتباط جنسی و عاطفی برقرار کنند و از طرف دیگر به افراد محیط مجازی علاقه مند می شوند که می تواند روابط نامشروع را در پی داشته باشد.

۲- چهره های زیبا: محققان در یافتند که غالب افراد از نظر هوشی(٣) و   ظاهری در حد متوسط هستند و تنها در‌صد کمی از افراد بسیار زیبا و یا زشت هستند. با این حساب می توان ادعا کرد همسر ۹۰ در صد افراد از چهره متوسط بر خوردار هستند اما وقتی این افراد با اشخاص و هنر پیشه های ارایش کرده مقایسه می شوند پایین تر از حد خودشان به نظر خواهند آمد، بنابر این بعضی خانواده ها که مهارت استفاده از فضای سایبر را بلد نیستند دچار مشکل مقایسه خواهند شد و از ارتباط سالم با همسر خویش لذت نخواهند برد.

۳- اتلاف وقت: در مزایای استفاده از فضای مجازی صرفه جویی در وقت را یاد آور شدیم اما این برای اشخاصی بود که مهارت لازم را در استفاده از محیط های مجازی دارا هستند، لیکن متاسفانه اکثر افراد در این فضا غرق می شوند و کلا خانواده را فراموش می کنند لذا نه تنها فرصت با همسر بودن را ندارند، بلکه مدتها بدون اینکه به اطراف خود توجه داشته باشند صفحات دیجیتالی را بالا و پایین می کنند در حالی که همسرشان در کنارشان نشسته است گویا اصلا در خانه نیستند، و اینجاست که بیت زیبای سعدی برای همسران این افراد تداعی می شود « هرگز وجود حاضر غایب شنیده‌ای***من در میان جمع و دلم جای دیگر است»(۴)  اینها اصلا متوجه گذشت زمان نیستند و این امر بسیار برای اطرافیان آزار دهنده است و به جرات می توان گفت اعتیاد این اشخاص دست کمی از اعتیاد به مواد مخدر ندارد و به همان اندازه خانمان سوز خواهد بود. چرا که زمان و فرصت های طلایی، بودن با همسر را در اختیار افرادی می گذارند که سهمی در این اوقات ندارند.

۴- ارتباط با جنس مخالف: می توان گفت سه مورد قبلی مقدمه ای هستند برای ارتباط با جنس مخالف، یعنی وقتی فرد در فضای مجازی افراد همه چیز تمام را با چهره های زیبا می بیند و مدتها وقت خود را صرف گفتگو با این افراد می نماید، طبیعی است به سمت این اشخاص کشیده می شود، این ارتباطات در ابتدا صرفا برای درد دل و سرگرمی شکل می گیرد اما نهایتا سر از خیانت زوجین در می آورد. رسول مکرم اسلام با توجه به وجود چنین خطراتی می فرمایند: «از خلوت کردن با زنان بپرهیزید، قسم به آن خدایی که جانم در دست اوست مردی با زنی خلوت نمی کند. مگر اینکه شیطان (برای وسوسه و به گناه انداختن آن دو) وارد می شود. اگر خوکی آلوده به کثافت و لجن باشد و به انسان برخورد کند بهتر است از آنکه شانه زن بیگانه ای با مرد نامحرم برخورد کند» (۵)

۵- مشکلات روحی روانی: بر اساس یافته های محققان «سلامت عمومی کاربران معتاد به اینترنت خصوصا در زیر مقیاس های اضطراب و افسردگی نسبت به کاربران عادی در معرض خطر بیشتری قرار دارد»(۶)  این امر باعث می شود ارتباط صحیح بین زوجین شکل نگیرد. چون افراد دچار استرس و افسردگی، به خوبی نمی توانند با اشخاص دیگر ارتباط برقرار کنند. همین امر باعث افسردگی اطرافیان می گردد و همسر فرد نیز دچار مسائل روحی می شود.