چرا عید فطر ایران با عربستان متفاوت است؟ این سوال رایجی است که افراد بسیاری می پرسند. ملاک‌های تقویم قمری را فقیه تعیین می‌کند، اما نظر‌های کارشناسی منجمان می‌تواند به حذف گزارش‌های نادرست و ممانعت از اشتباه در آغاز ماه قمری منجر شود.

تقویم هجری قمری

بسیاری از مردم کشورمان به تجربه دریافته‌اند که تقویم هجری قمری تقویم دقیقی نیست و هر سال بخصوص در ماه‌های رمضان، شوال و ذی‌الحجه که موعد بزرگ‌ترین اعیاد مسلمانان است، منتظر اعمال تغییرات در تقویم هستند. واقعیت این است که چنین تغییراتی در ذات تقویم هجری قمری نهفته است و منحصر به ماه‌های رمضان، شوال و ذی‌الحجه نیست؛ اما از آن مهم‌تر این‌که چنین تغییراتی در تقویم قمری دیگر کشور‌های اسلامی نیز اتفاق می‌افتد، اما متاسفانه اخبار آن در رسانه‌های داخلی منتشر نمی‌شود و مردم از آن مطلع نمی‌شوند.
صد البته که مشکلات تقویم هجری قمری ارتباطی به دانش نجوم ندارد. دانش نجوم می‌تواند به راحتی موقعیت ماه و خورشید و هر جرم سماوی دیگر را در هر زمان و مکانی مشخص کند. منجمان سال‌هاست که مشخصات حرکت ماه را تعیین کرده‌اند و حتی می‌دانند که این همسایه زمین هر سال بین ۲ تا ۳ سانتی‌متر از سیاره مادری دورتر می‌شود. آن‌ها می‌توانند موقعیت ماه، زمان دقیق خورشیدگرفتگی و ماه‌گرفتگی و اختفا‌ها و مقارنه‌ها را تا چندین سال دیگر محاسبه کنند و همه این‌ها را به کمک قوانین فیزیک و محاسبات دقیق انجام می‌دهند.

معیار تعیین تقویم هجری قمری

اما معیار‌های تقویم هجری قمری توسط فقیه و نه منجم تعیین می‌شود و از این‌رو مراجعه به منجمان برای اثبات آغاز ماه قمری مانند این است که برای دانستن حلال گوشت یا حرام گوشت بودن یک جانور به دام‌پزشک یا زیست‌شناس مراجعه کنید! هیچ کس شکی ندارد که علم دام‌پزشک یا زیست‌شناس در مورد آن جانور بسیار بیش‌تر از فقیه است، اما حلال گوشت بودن یا حرام گوشت بودن یک جانور در قلمرو دانش زیست‌شناسی نیست و در فقه مطرح می‌شود.
فقیه، معیار‌های اثبات آغاز ماه قمری را از «کتاب خدا، سنت، عقل و اجماع» استنباط می‌کند. اما نظرات فق‌ها هم در این موضوع مانند دیگر مباحث فقهی می‌تواند متفاوت باشد و این، نخستین عامل اختلاف در آغاز ماه قمری بین کشور‌ها و شهر‌های مختلف است.

معیار محلی تقویم قمری

عامل دوم اختلاف، معیار محلی تقویم قمری است. در فقه شیعه، معیار اصلی آغاز ماه‌های تقویم قمری این است که هلال ماه نو با چشم دیده شود. این معیار وابسته به موقعیت جغرافیایی ناظر است و باعث می‌شود که تقویم هجری قمری جهان‌شمول نباشد. برای رفع مشکلات این تقویم، مسایل مانند «هم‌افق بودن شهرها» یا «بلاد دارای شب مشترک» مطرح شده، ولی نتوانسته اختلاف طبیعی ۱ روزه بین نواحی و کشور‌های مختلف را برطرف کند.

توهم در رویت ماه

اما عامل سوم اختلاف در آغاز ماه قمری که در برخی کشور‌های همسایه به وفور اتفاق می‌افتد، استناد به شهادت دو مرد عادل مبنی بر رویت هلال است. تجربه کارشناسان رویت هلال نشان می‌دهد که تعداد قابل‌توجهی از مردم پدیده‌هایی مانند رد هواپیما یا ابر نازک را با هلال جوان ماه اشتباه گرفته و گزارش می‌دهند. علاوه بر آن، تحقیقات نشان داده ۱۵ درصد افرادی که برای استهلال اقدام می‌کنند دچار توهم رویت می‌شوند؛ یعنی ذهن آن‌ها تصور می‌کند هلال را می‌بیند درحالی‌که هلالی وجود ندارد. این بدان معنی است که اگر ۱۰۰ نفر برای استهلال اقدام کنند، به‌طور متوسط ۱۵ نفر آن‌ها دچار توهم رویت می‌شوند. توهم ذهن هم ربطی به عادل بودن یا عادل نبودن رصدگر ندارد و اتفاقی است که حتی برای منجمان باتجربه و رکوردداران رویت هلال نیز اتفاق می‌افتد، اما رصدگران باتجربه روش‌هایی را به کار می‌بنند تا متوجه شوند آن‌چه می‌بینند، توهم رصدی است یا نه.

اثبات با شهادت

تصور کنید هزار نفر برای استهلال در سراسر کشور اقدام کرده‌اند. برخی رصدگران به‌خاطر هوای نامناسب نتوانسته‌اند هلال را ببینند و برخی دیگر که در شرایط مناسب رصدی قرار داشته‌اند، هلال را ندیده‌اند. در میان این رصدگران منجمانی هم بوده‌اند که با استفاده از کامپیوتر، تلسکوپ یا دوربین دوچشمی را دقیقا به سوی ماه نشانه رفته‌اند و نتوانسته‌اند هلال ماه نو را ببینند. عده‌ای از مردم عادل هم گزارش داده‌اند که هلال را با چشم دیده‌اند و حاضرند شهادت بدهند.
از نظر آماری باید بیش‌از ۱۵ درصد افراد استهلال‌کننده یعنی ۱۵۰ نفر رویت هلال را گزارش دهند تا بتوان شائبه توهم رویت هلال را برطرف کرد. از سوی دیگر، منجمان متخصص با ابزار‌های دقیق هلال را ندیده‌اند و عقل حکم می‌کند که به گزارش افراد غیرمنجم هرچند عادل مبنی بر مشاهده هلال استناد نشود.
اما در کشور‌هایی مانند عربستان، عکس این اتفاقات رخ می‌دهد و به صرف شهادت ۲ فرد در دادگاه، آغاز ماه قمری اثبات می‌شود.

افسانه تقویم دقیق عربستان سعودی

در کشور عربستان، ملاک آغاز ماه قمری ترکیبی از محاسبات نجومی و رویت هلال است. در اغلب ماه‌ها به تقویم ام‌القری و در ماه‌های مهم‌تر رمضان، شوال و ذی‌الحجه به گزارش‌های رویت هلال استناد می‌شود. در تقویم ام‌القری، ملاک آغاز ماه قمری این است که اولا از مقارنه ماه و خورشید گذشته باشد (آغاز دوره هلالی جدید) و دوما، در افق شهر مکه، ماه بعد از خورشید غروب کند.
همان‌طور که می‌بینید، ملاک تقویم ام‌القری رویت هلال نیست و به همین دلیل در بسیاری از موارد، تقویم ام‌القری یک روز زودتر از کشور‌های منطقه آغاز می‌شود. (هرچند کشور‌های حاشیه خلیج فارس و برخی از کشور‌های خاورمیانه در آغاز ماه قمری تابع عربستان هستند)

در ماه‌های رمضان، شوال و ذی‌الحجه کافی است دو نفر نزد قاضی شهادت دهند که هلال ماه را رویت کرده‌اند تا آغاز ماه در عربستان سعودی اعلام شود. متاسفانه کم نبوده مواردی که به استناد دو گزارش اشتباه، ماه قمری در روز اشتباهی شروع شده باشد. سالیان مدیدی است که منجمان کشور عربستان به این موضوع اعتراض می‌کنند و بازتاب آن به محافل دانشگاهی محدود مانده است.

عربستان کشور ام‌القراء است

سیدمحسن قاضی‌میرسعید، رکورد دار استهلال در دنیا و صاحب سبک گفت: این مسأله را مقایسه کنید با کشورمان که که حدود ۱۵۰ گروه رصدی ورزیده و مجهز به تلسکوپ دوچشمی، برای استهلال تشکیل می‌شود و به نقاط صعب‌العبور می‌روند. این در حالی است که در کشور‌های دیگر مثل عربستان سعودی فقط هفت گروه علمی برای رصد اقدام می‌کنند.
قاضی میرسعید ادامه داد: اگر در عربستان و چند کشور دیگر عید اعلام شود، نخستین پرسشی برای مردم ما ممکن است پیش بیاید، این است که دور تا دور شما، همه کشور‌ها اعلام کردند اول یا پایان رمضان است! ایران چه مزیتی دارد که در خاکش ماه را نمی‌بینید و بقیه می‌بینند؟
رکورددار استهلال در دنیا خاطرنشان کرد: عربستان در بین کشور‌های اهل تسنن، به عنوان کشور «ام‌القراء» به شمار می‌آید و در تقویمش هر تغییری انجام دهد، ۲۰ یا ۳۰ کشور طبق همان عمل می‌کنند.

پیش بینی دقیق ماه در تقویم ایران

فناوری ccd چیست؟

Ccd در اواخر دهه ۱۹۶۰ توسط محققان آزمایشگاه بل اختراع شد و در اول تصور می‌شد که یک حافظه کامپیوتری است، اما به زودی معلوم شد که ccd کاربری‌های دیگری هم دارد مانند تصویر گیری، چرا که حسگر‌های سیلیکون نوری در خود داشتند و مانند موتور در ماشین سنسور‌های ccd در دوربین‌های دیجیتالی برای عکس گرفتن به صورت ابزار اصلی کار می‌کنند. در فرم بسیار ابتدایی سنسور‌های ccd، چشم‌های الکترونیکی برای دوربین هستند که نور را می‌گیرند و تبدیل به عکس می‌کنند و متعاقب آن سیگنال‌هایی را ساتع می‌کنند که باعث می‌شود تصویر دیجیتالی به وجود آید.

ایجاد تصویر

CCD در واقع مخفف Charged Coupled Device است. CCD یک ابزار الکترونیکی محسوب می‌شود که از تعداد زیادی از دیود‌های بسیار کوچک حساس به نور تشکیل شده است. هر دیود موجود بر روی چیپ CCD ولتاژی را تولید می‌کند که دقیقا با نوری که دریافت می‌کند نسبت مستقیم دارد. دیودی که در معرض نور قرار نگیرد ولتاژی تولد نخواهد کرد و این عدم وجود ولتاژ به عنوان رنگ سیاه تلقی خواهد شد. مشاب‌ها بیشترین نور بیشترین ولتاژ را تولید خواهد و این بیشترین ولتاژ به عنوان رنگ سفید تلقی می‌شود. سطوح نور بین این بیشترین و هیچ نیز ترکیبات مختلفی از خاکستری و طوسی را تشکیل می‌دهند. در دوربین‌های رنگی سیگنال‌های مربوط به رنگ‌ها نیز همراه با میزان نور دریافت می‌شود.
میزان نوری که یک چیپ CCD می‌تواند دریافت کند بسیار محدود است بنابراین نور ورودوی به چیپ CCD باید به وسیله محدود کننده‌ها به مقداری خیلی کمتر از مقدار واقعی خود تقلیل یابد.