وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
نظام پزشک خانواده در خراسان جنوبی طی دو دهه گذشته توانسته است با پوشش صدها هزار نفر در روستاها و شهرهای کوچک، گامی بزرگ برای عدالت در سلامت بردارد؛ اما همزمان، آمارها و روایت‌های مردمی نشان می‌دهد این طرح علاوه بر دستاوردهای قابل‌توجه، با کاستی‌هایی نیز همراه است که نیازمند بازنگری جدی و حمایت بیشتر است.
طرح پزشک خانواده در ایران از سال ۱۳۸۴ در مناطق روستایی و شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر جمعیت آغاز شد. خراسان جنوبی یکی از نخستین استان‌هایی بود که اجرای آن را تجربه کرد. امروز، پس از نزدیک به ۲۰ سال، این طرح به بخشی جدانشدنی از زندگی روستاییان و عشایر استان بدل شده و بسیاری از خانواده‌ها نخستین تجربه جدی‌شان از خدمات بهداشتی منظم و پیگیر را مدیون حضور پزشک خانواده هستند.
دستاوردها در استان
طبق آمار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، تنها از ابتدای مهر ۱۴۰۳ تاکنون ۵۳۵ هزار و ۸۴۷ نفر در قالب این طرح ویزیت شده‌اند که از میان آنها ۹۳ هزار و ۴۲۴ بیمار به متخصصان ارجاع داده شدند. این ارقام نشان می‌دهد پزشک خانواده توانسته نقش یک «دروازه‌بان سلامت» را در خراسان جنوبی ایفا کند و بسیاری از بیماران را به‌موقع برای درمان تخصصی هدایت کند.
علاوه بر این، ۶۲ هزار و ۸۹۷ مورد پرفشاری خون و بیش از ۳۰ هزار و ۸۵۴ بیمار دیابتی تحت بررسی و مراقبت قرار گرفته‌اند؛ آماری که اهمیت غربالگری و پیشگیری در این طرح را آشکار می‌سازد. در حال حاضر، ۱۴۵ پزشک خانواده در استان فعالیت می‌کنند و با همراهی تیم‌های بهداشتی، وظایفی همچون آموزش، مراقبت از گروه‌های مختلف سنی، مدیریت فوریت‌های پزشکی و ارائه خدمات سطح اول را بر عهده دارند. همچنین، ۹۶ مرکز خدمات جامع سلامت روستایی و شهری-روستایی تحت پوشش این طرح فعال‌اند. در مجموع، بیش از ۵۳۵ هزار نفر از جمعیت خراسان جنوبی، به‌ویژه ۳۴۳ هزار نفر بیمه‌شده روستایی، از خدمات پزشک خانواده بهره‌مند می‌شوند.
قوت‌ها؛ عدالت و پیشگیری
بزرگ‌ترین نقطه قوت پزشک خانواده در خراسان جنوبی را می‌توان در «عدالت در دسترسی» جست‌وجو کرد. استانی پهناور با پراکندگی جمعیت، که در آن فاصله روستاها تا مراکز شهری گاه به صدها کیلومتر می‌رسد، به‌سختی می‌توانست بدون چنین طرحی خدمات پایه سلامت را به همه برساند. حضور پزشک خانواده در خط مقدم، باعث شده بیماری‌های مزمن مانند دیابت و فشار خون زودتر شناسایی شوند و جلوی عوارض سنگین‌تر گرفته شود. همچنین، آموزش‌های بهداشتی و فرهنگ‌سازی در سطح محلی به بهبود سبک زندگی بسیاری از خانواده‌ها کمک کرده است؛ موضوعی که در گفت‌وگوهای مردمی نیز بازتاب دارد. بسیاری از روستاییان امروز پزشک خانواده را نه فقط یک درمانگر، بلکه عضوی از جامعه محلی خود می‌دانند.
کاستی‌ها؛ کمبود منابع و کیفیت
با این حال، این طرح خالی از چالش نیست. تعداد ۱۴۵ پزشک خانواده برای ۱۲ شهرستان استان با پراکندگی جغرافیایی گسترده، نشان می‌دهد فشار کاری بالایی بر دوش این پزشکان است. کمبود پزشک و امکانات در برخی نقاط، باعث نارضایتی مردم از زمان انتظار طولانی یا محدود بودن دارو و تجهیزات می‌شود. از سوی دیگر، ارجاع ۹۳ هزار بیمار به متخصصان در یک سال، اگرچه نشانه توجه به بیماری‌های پیچیده است، اما به معنای آن است که زیرساخت خدمات تخصصی در استان باید تقویت شود؛ زیرا بسیاری از بیماران پس از ارجاع، با صف‌های طولانی یا سفرهای پرهزینه به مراکز استان و حتی استان‌های همجوار روبه‌رو می‌شوند.
یکی دیگر از نقدهای مطرح، کیفیت متفاوت خدمات در مراکز مختلف است. در حالی‌که برخی مراکز بهداشتی از نیروی انسانی و تجهیزات مطلوب برخوردارند، در برخی مناطق محروم، کمبودها همچنان جدی است و رضایت مردم را کاهش می‌دهد.
نگاه به آینده
نظام پزشک خانواده در خراسان جنوبی امروز در نقطه‌ای حساس قرار دارد. آمارها از گستردگی خدمات و نقش مهم آن در سلامت عمومی خبر می‌دهند، اما استمرار و ارتقای این طرح نیازمند سرمایه‌گذاری، تأمین منابع انسانی بیشتر و بهبود نظام ارجاع تخصصی است. پزشک خانواده در استان توانسته است پلی میان سنت و مدرنیته بسازد؛ پلی که از یک‌سو به تجربه‌های ساده و صمیمی پزشک در روستا متکی است و از سوی دیگر، به شبکه تخصصی درمانی وصل می‌شود. اما اگر این پل به‌خوبی نگهداری نشود، شکاف میان نیاز مردم و خدمات موجود می‌تواند عمیق‌تر شود.
پزشک خانواده در خراسان جنوبی، روایتی است از امید و تلاش برای دسترسی همگانی به سلامت. اما این روایت همچنان فصل‌های ناتمام دارد؛ فصل‌هایی که تنها با حمایت جدی‌تر، افزایش کیفیت خدمات و پاسخ به نیازهای واقعی مردم تکمیل خواهد شد. پرسش اینجاست: آیا این نظام می‌تواند در سال‌های پیش‌رو به الگویی کامل و پایدار برای استان بدل شود؟ یا همچنان میان آرمان عدالت در سلامت و واقعیت‌های کمبود، در رفت و برگشت خواهد بود؟
