در گفت و گو های ساده و محاوره ای روزمره، این صحبت را از زبان خیلی ها بویژه قدیمی ها شنیده ایم که یاد گذشته ها بخیر دیگر هیچ چیزی مثل قدیم ها نیست، در دل این دیالوگ ساده، دنیایی حرف خوابیده است، گویا قدیمی ها و کسانی که از گذشته سنتی و دور از فضای مجازی، خاطره ای شیرین در ذهن دارند دلشان برای آن روزها تنگ شده، گذشته ای که کودکان و نوجوانان امروزی هیچ شناخت و درکی از آن روزها ندارند چون تا زمانی که چشم باز کردند با دنیای مجازی آشنا شدند، خریدهای آنلاین، دید و بازدیدهای آنلاین، بازی های آنلاین و هزاران تعامل و مناسبات آنلاین دیگری که در گذشته چنین نبود.در روزگاری نه چندان دور بچه ها در حیاط های کوچک خانه ها یا در کوچه ها بازی می کردند و بازی های آن ها به یک بشین پاشو، هفت سنگ، گل کوچیک ،الک دولک و اسم فامیل و از این دست بازی ها ختم می شد اما این روزها بچه ها در یک اتاق کوچک و نسبتا تاریک در پشت کامپیوتر یا گوشی های امروزی ساعت ها بدون هیچ حرکتی نشسته اند و انواع و اقسام بازی های آنلاین را انجام می دهند بدون اینکه تعاملی از جنس واقعیت با همسالان خود داشته باشند.

از سوی دیگر تعاملات و مناسبات خانوادگی نیز رنگ و بوی دیگری گرفته است، این روزها کمتر آن دورهمی های آخر هفته ها تکرار می شود، همه درگیر زندگی و کار هستند و نهایت با یک ارتباط تصویری، دلتنگی و خستگی های خود را در فضای مجازی به در می کنند.خریدها هم آنلاین شده، جنس مورد نظرت را می بینی و می پسندی و پولش را آنلاین پرداخت می کنی و در نهایت جنس مورد نظر به درب منزلت می آید.

دنیای امروز، جهان سه بعدی یا همان “متاورس” است، دنیایی که سراسر اینترنت و فضای مجازی،  همه امکانات و دسترسی ها مجازی شده است، آدم ها هم مجازی هستند. عده ای بر این باورند که فضای مجازی همه دسترسی ها را راحت کرده است، امکانات به راحتی در دسترس قرار می گیرد، هزینه ها کاهش یافته و وقت و انرژی انسان ها نیز به هدر نمی رود در عین حال عده ای نیز معتقدند که این فضا، دوستی ها را کاهش داده، تعاملات ضعیف تر شده و فضا برای جرائم اینترنتی تسهیل شده و آسیب های ناشی از آن گریبان کودکان و نوجوانان را گرفته است.

فرزندان را آماده ورود به متاورس کنیم

پروانه ۳۵ ساله است، از طریق فضای مجازی برای خود کسب و کاری راه انداخته و روزگارش را می گذراند، خرید و فروش های اینترنتی انجام می دهد و به زندگی و فرزندانش هم می رسد، نیازی نیست در طول روز ساعت ها در ترافیک و شلوغی و گرما باشد، از همان خانه و در کنار فرزندانش کار می کند و درآمد خوبی هم دارد. ” فضای مجازی باعث رونق کسب و کارها می شود، دنیای فعلی دنیای مجازی است و باید همزمان با این فضا پیش برویم و فرزندان خود را نیز با این فضا تربیت کنیم. هر چند هر توسعه و تکنولوژی در کنار همه مزایا، معایبی هم دارد و شاید عده ای هم باید قربانی شوند اما چاره ای نیست و همان طور که گفتم باید با این فضا هماهنگ شویم و سعی کنیم کمتر مورد آسیب قرار بگیریم، بویژه فرزندانمان نیاز به مراقبت بیشتری دارند. در دنیای کنونی همه چیز تحت تاثیر فضای مجازی است و راه فراری وجود ندارد. برای گذر از این مسیر باید آگاهی و اطلاعات خود را افزایش داده و آن را به فرزندان خود منتقل کرده و آن ها را نسبت به مزایا و معایت این فضا آگاه کنیم. افرادی نیز بوده اند که از این فضا آسیب دیده اند اما در کنار آن افرادی نیز بوده اند که با استفاده درست از این تکنولوژی پیشرفت کرده و در زندگی شخصی و کاری خود موفق بوده اند باید همه ابعاد این مساله را دید، خودم فوق لیسانس جامعه شناسی دارم اما تا کنون هیچ استفاده ای از این رشته تحصیلی ام نکرده ام، این رشته در زندگی شخصی و کاری ام مورد استفاده قرار نگرفت و الان در فضای دیگری کار می کنم و برای خودم کسب و کار اینترنتی راه انداخته ام و راضی هستم به نظرم باید در کنار تدریس و تحصیل، فرزندانمان را با این فضا آشنا کرده و به تدریج آن ها را آماده ورود به فضای مجازی کنیم چرا که در آینده ای نه چندان دور همه ابعاد زندگی وارد فضای مجازی و متاورس می شود. ”

از هم دور شده ایم

ناصر مردی میانسال است و به گفته خودش از فضای مجازی سردر نمی آورد اما فرزندان و نوه اش مدام سرشان در گوشی است و او از این وضعیت خسته شده است، می گوید: ۲ پسر و ۲ دختر دارم، یکی از پسرانم ازدواج کرده و یک پسر ۱۲ ساله دارد، نوه ام مدام سرش در گوشی است و هر وقت از او می پرسم چه کاری انجام می دهی یا چرا در جمع نمی آیی؟ می گوید در مرحله حساس بازی اش است، فرزندان دیگرم یا در خانه نیستند یا وقتی در خانه هستند نیز مشغول گوشی های خودشان هستند. جوان ها کار خودشان را می کنند و در دنیای خودشان غرق هستند، اعتراض هم که می کنید، جواب سربالا می دهند. احساس می کنم خیلی از یکدیگر دور شده ایم.

به متاورس نگاه آینده نگری داشته باشیم

در جهان متاورس تقابل بین نسل های جدید و قدیم وجود دارد .با همه این حرف ها نظرات متفاوتی نیز بین کارشناسان علوم اجتماعی و روانشناسی وجود دارد اما در عین حال همه متفق القول هستند که باید با تکنولوژی روز حرکت کرده و تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم.  سرهنگ “سید مهدی موسوی راد” که دارای مدرک دکتری تخصصی روانشناسی و مدیرکل مشاوره و مددکاری معاونت فرهنگی اجتماعی فرماندهی نیروی انتظامی است در این زمینه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا زندگی می گوید: «سوال های بسیاری در مورد متاورس مطرح است، متاورس همه حواس پنجگانه انسان را تحت تاثیر قرار داده و در عین حال تمام نیازهای مرتبط به این حواس را تامین می کند براین اساس دیگر نیازی به دنیای واقعی نیست. ما متاورس را در زمان کرونا تجربه کردیم. زندگی افراد مبتنی بر فضای مجازی شده بود از خرید ها گرفته تا آموزش و ارتباطات مجازی، در واقع یک پیش تمرینی برای متاورس داشتیم اما سئوال این است که آیا در این حوزه خوب عمل کردیم یا نه؟ در حوزه آموزش و تحصیل که به گفته کارشناسان، ناموفق بودیم و آموزش ما آسیب دید حال باید به دنبال بازنگری در شیوه های آموزش در متاورس باشیم، کشورهایی که از این تکنولوژی حمایت می کنند به دنبال سودآوری اقتصادی هستند و روابط انسانی و اخلاقی برای آن ها مهم نیست یا در اولویت اول آن ها قرار ندارد، باید دید که آیا فضای مجازی کنونی برای ارتباطات درون خانوادگی مثبت بوده یا خیر؟ تسهیل گری در ارتباط زوجین و فرزندان داشته است؟ آیا فواید آن از مضرات آن بیشتر است؟ باید محققان و پژوهشگران به میدان بیایند و آسیب ها، تهدید و فرصت ها را شناسایی کنند. نکته دیگر این است که طرح صیانت از فضای مجازی باید در زمینه متاورس نیز پیش بینی شود،  فضای مجازی کشور را کنترل کرده و ورود و خروج ها را تحت کنترل قرار دهد، باید دید با وجود متاورس بر سر خانواه ها چه می آید؟ از سوی دیگر باید دید قوانین متاورس را چه کسانی تعریف می کنند؟ قاضی متاورس چه کسی خواهد بود؟ چنانجه افراد دچار آسیب های اقتصادی، اجتماعی و حقوقی شدند چه کسی پاسخگو خواهد بود؟ در این زمینه آگاه سازی باید صورت گیرد که اگر دیر شود، نمی توان اقدام سازنده ای انجام داد، نباید در این زمینه مساله محور باشیم باید آینده نگرانه به این مساله فکر کنیم و ناظران قوی در متاورس داشته باشیم. لازم است متخصصان فضای مجازی به همراهی تیمی از روانشناسان و جامعه شناسان با تیزبینی و هوشیاری وارد عمل شوند و از هم اکنون برنامه های موثر در راستای تعالی انسان در جهان متاورس ترسیم کنند.»

متاورس جهان را فرا خواهد گرفت، آماده شویم

با وجود نظرات متفاوتی که در این زمینه وجود دارد، متاورس جهان را فرا گرفته و به سرعت نیز در حال گسترش است و به زودی بشر را پوشش خواهد داد. همان طور که افشین طباطبایی نویسنده و پژوهشگر مسائل اجتماعی نیز بر این باور است که باید خودمان را برای ورود به این تکنولوژی جدید آماده کنیم. “برخی دانشمندان علوم اجتماعی معتقدند چنین تغییراتی ما را از روند طبیعی زندگی در فضای های حقیقی دور می کند اما با توجه به چهار انقلاب صنعتی که سپری کردیم، می بینیم هر تکنولوژی جای خود را باز کرده و اگر درست از آن استفاده شود، می تواند زندگی بشر را به سمت مثبت تغییر دهد اما اگر درست از آن استفاده نشود، می تواند آثار تخریبی در زندگی انسان ها بر جای بگذارد، مثلا زمانی که تلویزیون اختراع شد همه می گفتند فاتحه سینما خوانده شد، زمانی که ویدئو اختراع شد، می گفتند فاتحه تلویزیون خوانده شد. رادیو با گذشت چهار انقلاب صنعتی که الان در دوران انقلاب صنعتی چهارم هستیم، هنوز جای خود را در تمام جوامع بشری حفظ کرده است. متاورس نیز به عنوان تکنولوژی نو ظهور در جهت ساده کردن و آسایش زندگی بشر طراحی شده، هر تکنولوژی و فناوری نوین که در زندگی بشر ظهور پیدا کرد با مقاومت عده ای مواجه شد و این مساله در جامعه بشری مرسوم است که با هر پدیده ای نویی مخالفت می شود و همواره در ابتدا مضرات آن را می بینند. متاورس چون پدیده ای جدید است، آدم های قدیمی مخالفت کرده و تهدیدها را می بینند اما اگر بتوانیم متاورس را مثل ذهن خلاق بشر در نظر بگیریم که همچون نویسنده یا کارگردان، تخیل خود را در دنیای غیرواقعی با کلمات، واژه ها و تصویری که جلوی دوربین عرضه می کند، تبدیل به یک دنیای واقعی کرده و ما آن را ذهنمان، واقعی تصور می کنیم، هیجان انگیز و اثربخش خواهد بود.

متاورس یک تیغ دو لبه است

این پژوهشگر مسائل اجتماعی اعتقاد دارد در تهدید ها همیشه فرصتی نهفته است که باید آن را کشف کنیم :« متاورس دنیای مجازی و غیر واقعی است که می تواند برای خانواده ها هم تهدید باشد و هم فرصت و در عین حال در هر تهدید و تحریمی باید به دنبال فرصت ها باشیم اینکه چگونه از این فرصت ها استفاده کنیم. تلویزیون و شبکه های اجتماعی و سایت های اینترنتی می توانند آموزنده و در جهت بالا بردن و ارتقای دانش و فرهنگ عمومی کمک کننده باشند و در عین حال می توانند مضر نیز باشند و در جهت اهداف اهریمنی حرکت کنند هر دو وجود دار و یک تیغ دولبه است موضوع این است که ما چگونه از آن استفاده کنیم تا آسیب نبینیم. اگر تاریخ انقلاب های صنعتی که از اواسط قرن ۱۸ میلادی با اختراع دیگ بخار شروع شد تا امروز که در عصر انقلاب صنعتی چهارم و هوش مصنوعی قرار داریم را بررسی کنیم، می بینیم که هر تکنولوژی نوینی دستاوردهای مثبت و منفی برای بشر داشته است، بمب اتم و انرژی هسته ای فقط برای نابود کردن نیست در بسیاری از موارد می توان از آن استفاده درست و صلح آمیز کرد موضوع این است متاورس تکنولوژی و نوآوری جدید است و در کنار آن در آینده و چند سال دیگر ممکن است ده ها فناوری و تکنولوژی جدید دیگر نیز بیاید که اگر با نگاه بی اعتمادی به آن نگاه کرده و تنها نقاط ضعف را ببینیم مشکلات عدیده ای پیش خواهد آمد همان طور که در آشپرخانه قاچو برای استفاده و خرد کردن مواد غذایی است، می تواند باعث قتل هم شود باید از متاورس در جهت اهداف زندگی خودمان به اشکال بهتر استفاده کنیم باید روشنفکران، دانشمندان و پیشروان که در زمینه تکنولوژی فعالیت می کنند مراقب و مواظبت کنند چون در عین حال می تواند خانواده ها را تهدید کند مثل همین گوشی تلفن همراه، اما نوع استفاده از آن، فرهنگ استفاده و مراقبت از این تکنولوژی جدید حائز اهمیت است.

ورود متاورس تا سال ۲۰۲۴

دکتر حسین ابراهیمی مقدم متخصص روانشناسی و استاد دانشگاه با اشاره به پیدایش اینترنت در سال ۱۹۹۵ می گوید: «زمانی که اینترنت به دنیا آمد، مسائل جذابی با خود به همراه آورد اما نکته ای وجود داشت و اینکه تا چه زمانی قرار است اینرتنت در دنیا حکمفرمایی کند؟ اینترنت تعریفش یک شبکه جهانی است تا همه با هم متصل شوند اما در یک دنیای دو بعدی اما حالا فرض کنید این اتفاق در دنیای سه بعدی اتفاق بیفتد، مثل یک زندگی واقعی که می توان طول و عمق همه چیز را دید براین اساس در آینده ای نه چندان دور همه چیز متاورس می شود متاورسی که جای اینترنت را می گیرد. در این جا چند مثال ذکر می شود، بازی فورتنایت که کارش را در سال ۲۰۱۷ با بازی عادی تیراندازی شروع کرد یک بازی کامپیوتری بود که بعدها تکامل یافت و امروز بیشتر از یک بازی است و یک کنسرتی گذاشته که گویا همه چیز واقعی است و ده ها میلیون نفر نشسته اند و در آن جا می چرخند، خرید می کنند، سرکار می روند، مدرسه می روند و کاملا سه بعدی است. شرکت هایی نیز به دنبال چنین اتفاقی بودند تا مردم در عین اینکه در خانه هستند با هم ارتباط داشته باشند. سئوالی که مطرح می شود این است که برای چنین اتفاقاتی چه ابزارهایی نیاز است؟ تقاضا، نرم افزار و سخت افزار از ابزارهای وقوع چنین پدیده هایی مثل متاورس است. تقاضا زیاد است برعکس آنچه فکر می کنیم که درست نیست در خانه بنشینیم و ارتباطی نداشته باشیم، خیلی ها دوست دارند از جایشان بلند نشوند و در عین حال هر جا می خواهند بروند این جدای از آن دسته افرادی که تنبل، درون گرا و غیر اجتماعی هستند و ترس های اجتماعی دارند، برخی از نظر اقتصادی به این مساله نگاه می کنند که چرا باید هزینه کرده و وقت و انرژی بگذارند تا فلان کشور را ببینند در حالی که می توانند همان مکان را به صورت سه بعدی و همان طور که هست، ببینند. در زمینه نرم افزار و سخت افزار نیز مهندسان باید نظر دهند اما در مورد نرم افزار باید بگویم در مورد اینترنت که دو بعدی است با برنامه نویسی کار می کند اما متاورس با موتور غیر واقعی کار می کند و مثل اینترنت نیازی به جستجو در گوگل نیست و در آینده ای نه چندان هر سئوالی که داشته باشید را کافی است که تصور کنید همه چیز به صورت مجازی برای شما نمایش داده می شود.   از نظر سخت افزاری نیز در انقلاب جدید، تکنولوژی با بازی ها شروع شد. اکنون ۴۵ درصد بازی ها در گوشی های موبایل ها، ۳۰ درصد با کنسول ها و ۲۵ درصد با کامپیوتر انجام می شود لذا خیلی از شرکت ها دنبال تقویت آن هستند به گونه ای که حس گرهای مجازی را تقویت کنند براین اساس به نظر می رسد در سال ۲۰۲۴ متاورس جای خود را باز کرده و در آینده نیازی نباشد که گوشی به دست بگیرید.

یک پیش بینی/ نسل انسان مجازی می شود و خانواده ها از هم می پاشد

این استاد دانشگاه با اشاره به تبعات متاورس می گوید: «اولین تبعات متاورس این است که البته به نوعی درگیر آن هستیم، اینکه خیلی از هم دور شده ایم، با وجود کرونا آدم ها از هم دور شدند و به رغم اینکه اکنون شرایط بهتر شده اما باز ارتباط های قدیم و رفتن به خانه پدربزرگ و مادربزرگ، رفت و آمد فامیلی و بازی و روابط انسانی مثل گذشته نیست بنابراین با وجود متاورس، همین ارتباط باقیمانده نیز از بین می رود اگر دید و بازدیدی نیز وجود دارد به صورت مجازی است هر چند می تواند فرصت هایی را نیز بوجود آورد، می توانیم بسیاری از هزینه های زندگی را کاهش داد اما به نظر می رسد تنها هایی می شویم که روابط انسانی آن ها به شدت کاهش می آید و احتمال زیاد خانواده ها از هم می پاشند. روابط زناشویی و تشکیل خانواده می تواند در دنیا مجازی اتفاق افتاده حتی ممکن است نسل انسان دچار مشکل شود و نسل انسان مجازی شود و در عالم واقعی کسانی که زندگی می کنند تعدادشان کاهش یابد. همان طور که اکنون تعداد افرادی که از اینترنت استفاده نمی کنند بسیار کم هستند حتی در دورافتاده ترین نقاط کشور هم کمتر کسی از اینترنت استفاده نمی کند. با این حال ذات ارتباطات، مبانی اجتماعی و مسائل انسانی به شدت زیر سئوال می رود هر چند هیجان انگیز است و جنبه های مثبتی هم دارد اینکه در خانه نشسته ای و هر روز می توانی یک کشور را بگردی و  لمس کنی به همان شکل و رنگ و بو، بدون اینکه هزینه ای بپردازی اما نباید از آسیب های آن نیز غافل شد باید اطلاعات و دانش خود در زمینه روانشناسی و علوم رایانه ای را افزایش داد تا آسیب ندید. نمی توانیم خودمان را از دنیای پیرامون جدا کنیم و محصور شویم تا تکنولوژی نیاید و از جامعه جهانی منفک شویم که آسیب های بیشتری نصیبمان می شود باید ابتکار عمل را به دست بگیرم چه از نظر اقتصادی و چه اجتماعی و فرهنگی تا بتوانیم تاثیرگذاری خوبی داشته باشیم بنابراین تهدیدهای متاورس را می توانیم به فرصت تبدیل کنیم تا بهترین بهره را برده و دچار آسیب نشویم.»