هشدار درباره باغ

مجموعه عمارت و باغ شوکت‌آباد در تاریخ ۲۳ مرداد ماه ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۳۶۳ به ثبت ملی رسید و روزهای رونق نزدیک شد. عملیات مرمت بنا و سپردن باغ به بخش خصوصی گامی برای نجات این مجموعه بود اما با شیوع ویروس کرونا، درهای باغ به روی رهگذران بسته شد. سال ۹۹ بود که «حسن رمضانی» مدیرکل سابق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خراسان جنوبی در جلسه شورای اسلامی شهر بیرجند درباره وضعیت این باغ هشدار داد و گفت که در نگهداری از این باغ که نامش در فهرست آثار ملی ثبت شده، کم‌کاری شده است.

باغ و عمارت شوکت آباد به صورت شش‌دانگ وقف و متعلق به دو موقوفه شیخ محمد هادی و امیر اسماعیل خان است. اکنون مالک این فضا، اداره اوقاف و امور خیریه است که آن را به بخش خصوصی واگذار کرده است. برای نجات این لکه سبز که نیمی از آن خشکیده، چند روزی است که در فضای مجازی و حقیقی دوباره مطالبه گری به راه افتاده؛ البته اهالی منطقه و همسایگان باغ، بارها نسبت به خشک شدن و قطع درختان اعتراض کرده‌اند اما گویا گوش شنوایی نبوده است.

انتشار تصاویر هوایی از منطقه شوکت‌آباد بیرجند و نگرانی‌ها درباره سرنوشت باغ و عمارت شوکت آباد و جنجال‌هایی که برای خشک شدن آن برپا شده، باعث شد گروهی از خبرنگاران استان با همراهی برخی از مدیران اوقاف و امور خیریه، از این باغ تاریخی بازدید کنند. یکی از اهالی شوکت آباد که با شنیدن خبر آمدن خبرنگاران خود را به مزرعه موقوفه شوکت ‌آباد بیرجند با نام فدک رسانده، می‌گوید درختان باغ، خود به‌خود نخشکیده و «در این سال‌ها درختان را با جلوگیری از آبیاری خشکانده‌اند.»

دیگر نشانی از دختان میوه باغ نیست

درخت‌های خشکیده و گاهی سبز از دیوارهای کاهگلی باغ سر بیرون آورده‌اند. خوب که دقت کنید شوکت آباد گذشته اکنون شبیه باغی سبز و خشک و ناآباد است که گویا از رمق افتاده است. اهالی قدیمی منطقه با باغ نسبتی دیرینه و شیرین دارند. باغ، سال‌ها کنار آن‌ها زندگی کرده و اهالی نیز سال‌هاست که از مواهب آن بهره برده‌اند و برای زنده ماندنش تلاش کرده‌اند. اما امروز از شوکت باغ شوکت آبادی که شبیه یک جنگل بود که داخل آن پر از درختان تزیینی، سایه‎دار و میوه‎دار از جمله چنار، کاج، سرو، هلو، انار، توت، زردآلو و تاک، انار و گردو به همراه بوته‎های گل چون شقایق و محمدی بود، دیگر نشانی نیست و بیشتر از درختان کاج و چند درختی مثمر آفت زده چیزی به چشم نمی خورد».

«حسین سبزبان» با ناراحتی که از خشک شدن درختان باغ در چهره اش هویداست، می افزاید: «تمام درختان این باغ  و جنگل را جد و پدر و عمویم کاشته اند و از قدیم آبیاری آن بر مدار ۱۴ یا ۲۰ بوده در صورتی که الان مدیریتی بر نحوه آبیاری نیست. در سایه نبود نظارت، درختان زردآلود چندین ساله خشک شده و این فاجعه است».

به سال‌های نه چندان دوری اشاره می کند که هفت باغبان از درختان باغ شوکت‌آباد نگهداری می‌کردند و حتی زردآلوهای آن با کامیون به خارج از شهر حمل می‌شد و به وقت طلایی شدن گندم زارها از چندین روستا کارگرها برای درو به اینجا می آمدند و حداقل ۵۰ گاو شیرده در روستا بود اما حالا حتی مردم محلی اجازه برداشت خار از مزارع را ندارند. او معتقد است: «نظارتی بر نحوه درست آبیاری مزرعه و باغ وجود ندارد و مدیریت اوقاف ضعیف است و باید در کنار ساخت مزرعه، باغ را هم آباد نگه می داشت».

از نبود مدیریت آبیاری باغ تا جانمایی غیرکارشناسی مزرعه جدید

«حسین گندمی»، عضو شورای اسلامی روستای شوکت‌آباد هم در جمع خبرنگاران حضور یافته، معتقد است که ۷۲ ساعت آب متعلق به باغ تاریخی شوکت‌آباد قبلا که مدیریت باغ دست باغبان‌های محلی بود با نظم بین درختان تقسیم می‌شد اما الان به خاطر نبود مدیریت آبیاری درختان خشکیده و آفت زده است.
وی که مثل باقی اهالی روستا دغدغه حفظ باغ تاریخی را دارد، می افزاید: «گذشتگان درختان را کاشتند تا مردم از میوه و سایه آن استفاده کنند اما با مدیریت اشتباه در آبیاری درختان خشکیدند. حدود ۶ ماه شده که درختان حاشیه خیابان های منتهی به باغ آب نخورده چون جوبی برای آن نمانده است».

این عضو شورای روستا شوکت‌آباد می گوید: «اوقاف بر مبنای درآمد کار می‌کند و چون این درختان سودی ندارد پس رها شده در حالی که درختان حاشیه خیابان‌ها ۳۳ ساعت آب و آبدار مخصوص داشته است».

گندمی در ادامه جانمایی باغ‌های جدید در اراضی موقوفه را نیز به دلیل مناسب نبودن خاک، غیرکارشناسی می داند و تأکید دارد که باید از چند کارشناس خبره محلی در جانمایی مزرعه و باغ جدید استفاده می شد.

نمره ۱۹ اوقاف از مدیریت شوکت‌آباد!

رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند که همراه خبرنگاران به درددل و انتقادهای اهالی دغدغه‌مند روستا گوش می داد، در پاسخ به آنان می گوید: «شوکت‌آباد به مساحت ۴۰۰ هکتار سند ۶ دانگ وقفی دارد که روزگاری دست اهالی روستا بود و حتی اجاره و پذیره را پرداخت نمی‌کردند اما وظیفه اوقاف به عنوان متولی وقف آن است که ملک را اجاره دهد و از درآمد آن نیت واقف را اجرا کند».

حجت‌الاسلام «دادخدا خدایی» موقوفه را امانتی در دست اوقاف می داند که مدیریت آن حکم شرعی دارد و می افزاید: «برای هر تغییری در مدیریت موقوفه باید از نماینده ولایت فقیه اجازه بگیریم و یکی از وظایف مهم متولی، بهره‌وری موقوفه است. طبق سیاست ابلاغی سازمان اوقاف و امور خیریه تلاش شده که حداکثر بهره‌وری از مجموعه باغ شوکت‌آباد انجام شود و جلوی برخی افراط و تفریط‌ها را گرفتیم وگرنه باغ تبدیل به خارزار می‌شد!».

وی به عملکرد اوقاف در مدیریت موقوفه شوکت‌آباد از ۲۰ نمره ۱۹ می دهد و معتقد است نباید همه خدمات اوقاف به خاطر یک نمره منفی نادیده گرفته شود. متولی موقوفه در ادامه مدعی این می شود که اگر باغ شوکت‌آباد به این روز افتاده حاصل بی‌ملاحظگی افرادی است که ۳۵ سال گذشته مدیریت باغ را برعهده داشتند.

حجت‌الاسلام خدایی با تأکید بر اینکه اوقاف غفلتی در مورد آبیاری باغ نداشته است و عکس هوایی مقایسه‌ای انتشار یافته از وضعیت فضای سبز باغ شوکت‌آباد نیز حکایت مرد ۴۰ ساله‌ای است که با دوران نوجوانی‌اش فرق دارد! می گوید: «اگر درختانی هم خشک شده علاوه بر اینکه خشکسالی و آفت بی‌تاثیر نبوده اما اینها اثر وضعی عملکرد باغبانان در گذشته است که الان خود را نشان داده لذا مدیریت اوقاف نباید زیر سوال برود!»

به گفته وی اجرای هر پروژه‌ای در موقوفه شوکت‌آباد زیر نظر کارشناسان رسمی دادگستری و کشاورزی بوده است و سهم آب نیز به نسبت سطح زیر کشت، تقسیم شده و مازاد آن به مزرعه جدید می‌رود. ۱۹ و نیم ساعت آب هر ۱۴ روز به ضلع غربی و شرقی جنگل می رود در حالی که هیچ ثمری هم برای موقوفه ندارد.

رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان بیرجند با اعتقاد به اینکه اوقاف از انجام هیچ کاری برای خدمتگزاری به موقوفات دریغ نمی‌کنند، بیان می کند: «آیا اینکه توانستیم زمین بایر مزرعه وقفی را به جایی برسانیم که درآمد سالانه یک میلیارد تومانی داشته باشد، کار خلاف بوده است!؟ باغ هم در سال‌های اخیر زنده شده و سرمایه‌گذار حدود چهار میلیارد تومان برای آن آورده داشته است لذا وظیفه اوقاف حداکثر بهره‌وری از موقوفه برای اجرای بهتر نیت واقف است.»

حجت‌الاسلام خدایی با بیان اینکه تذکر و انتقاد مطالبه‌گران باعث پیشرفت کار می‌شود، می گوید: «همه انتقادات درخصوص خشک شدن برخی درختان باغ را می‌پذیریم و طبق نظر متخصص برنامه‌ریزی کرده‌ایم که نهالی کاری به جای درختان خشکیده انجام شود و برای ایجاد فضای سبز نیز برنامه داریم ولی زمان‌بر است چون باید هم نظر میراث فرهنگی و هم نظر جهاد کشاورزی تامین شود».

وی از حفظ و حراست موقوفه و ایستادگی قاطعانه در مقابل موقوفه‌خواری گفت و ادامه می دهد: «احقاق حقوق موقوفه خط قرمز اوقاف است و ما اجازه نداریم که از حق مردم هم وارد وقف کنیم چون چاق کردن موقوفات به حال ما سودی ندارد».

قفل کرونا بر درب عمارت

اما انگشت نقد مطالبه گران و دغدغه مندان استان برای خشک شدن درختان باغ شوکت آباد به سوی سرمایه‌گذار بخش خصوصی هم است که از ۲ سال پیش با تعطیلی باغ و عمارت به خاطر شیوع کرونا در زمینه آبیاری درختان تعلل کرده است. «رسول کفاش‌زاده» ضمن بازدید خبرنگاران از باغ و عمارت شوکت‌آباد در تشریح عملکرد خود در حوزه مرمت، بازسازی و ایجاد مستحدثات جدید زیر نظر میراث فرهنگی و اوقاف در این مجموعه تاریخی می گوید: سال ۹۶ استاندار وقت قول مساعد تخصیص یک میلیارد تومان اعتبار برای مرمت باغ را داد ولی عملی نشد با این وجود و با کمک ۱۷۶ میلیون تومانی میراث فرهنگی عملیات مرمت باغ را آغاز کردیم تا بتوان آن را به مرحله درآمدزایی رساند».

عملیات بازسازی و مرمت باغ و عمارت تا اواخر سال ۹۸ طول می کشد و پس از گذشت یک ماه از بهره برداری مجموعه، با توجه به شیوع ویروس کرونا و اعلام ستاد ملی مبارزه با کرونا، باغ و عمارت بسته می شود. اینها سخنان سرمایه گذار باغ و عمارت شوکت‌آباد است که هزینه ۲ و نیم تا چهار میلیارد تومانی برای مرمت این اثر تاریخی و ملی جهت اقامت، پذیرایی و برگزاری مراسم‌ کرده است.

او در ادامه گریزی به مرمت عمارت و دیوارهای باغ می زند و با نشان دادن تصاویری از قبل و بعد بازسازی باغ و عمارت تلاش می کند تا حجم کار صورت گرفته برای احیای دوباره این اثر با ارزش تاریخی را نشان دهد. کفاش‌زاده می گوید: «به دلیل وجود کاهگل در دیوارهای عمارت و باغ، موریانه ها به جان این بناهای تاریخی بیرجند افتاده بود که بعد از مشاهده این آفت به‌طور کامل نمای بیرونی بازسازی شد.

این سرمایه گذار بومی استان در مورد خشک شدن درختان هم نمی‌توان گفت مشکل از آبیاری یا مدیریت نادرست بوده بلکه عواملی دیگری مثل خشکسالی و آفت و تعلل و کوتاهی سال‌های دور در نگهداری از درختان بود که امروز نمود پیدا کرده است. با دست به کاشت حدود ۳۵ درخت مثمر و ۴۰ درخت غیر مثمر برای احیای فضای سبز اشاره می کند و می افزاید: «اما حتی آفت به جان همین درختان میوه تازه کاشته شده هم افتاده است».

کفاش‌زاده تأکید می کند: «باغ شوکت‌آباد مانند باغ جهانی اکبریه اعتبارات ملی و جهانی ندارد که بتوان برای نگهداری و مرمت از آن استفاده کرد لذا نیاز است در شرایط بحرانی و تعطیلی مجموعه به دلیل کرونا، دولت نیز با بخش خصوصی همکاری کند».

مصوباتی برای زنده سازی باغ

اما داستان باغ شوکت‌آباد که عواملی همچون سهل انگاری، خشکسالی و آفت در زنده نگه داشتن آن مشهود است پس از آنکه به دغدغه مردمی در فضای مجازی و حقیقی تبدیل شد، تغییر کرد؛ مسئولان به‌صورت جدی پیگیر حل آن شدند. برای حفظ باغ،‌ در بازدید میدانی معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی در اردیبهشت ماه  امسال چندین طرح مصوب شد که سرمایه‌گذار باغ و عمارت شوکت‌آباد طی مدت ۲ ماه نسبت به راه‌اندازی و بهره‌برداری فاز اول مجموعه اقدام کند. در فاز یک پروژه، ساماندهی سرسرای ورودی باغ، راهرو، محوطه جزیره، ۱۰ اتاق مشرف به باغ به عنوان فضاهای اقامتی و تالارها مرمت و بازسازی می‌شوند تا برای استفاده و بهره‌برداری مردم و گردشگران مهیا شود.

همچنین براساس این مصوبات؛ اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از محل اعتبارات پیش‌بینی شده در مصوبات سفر رئیس جمهور به استان مرمت بنای استادسرا را در دستور کار خود قرار می‌دهد و سرمایه‌گذار نیز نسبت به تجهیز و راه‌اندازی آن در فاز بعدی اقدام می‌کند. بنابر این گزارش صدور مجوزهای لازم برای بهره‌برداری از فاز اول مجموعه در اسرع وقت از دیگر تعهدات اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در این بازدید بود. زنده‌سازی باغ از محل درآمد موقوفه و استفاده از کمک‌های فنی جهاد کشاورزی برای احیای قنات مجموعه نیز از مصوبات این بازدید در حوزه اوقاف و امور خیریه استان اعلام شده است.

پایان پیام/۳۷۵