افزایش‌ غیرقابل‌ انتظار جمعیت‌ کشور طی‌ سال‌های‌  ۱۳۵۵ لغایت‌ ۱۳۶۵ که‌ آگاهی‌ از روند تغییرات‌ جمعیت‌ پس‌ از سال‌ ۱۳۵۵ را مورد تأکید قرار می‌داد و نیز وجود جابه‌جایی‌های‌ عمده‌ جمعیت‌، ناشی‌ از جنگ‌ تحمیلی‌ که‌ چارچوب‌های‌ آماری‌ حاصل‌ از سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسکن‌ سال‌ ۱۳۶۵ را دستخوش‌ دگرگونی‌های‌ بزرگ‌ و غیرقابل‌ اغماض‌ کرده‌ بود، سیستم‌ برنامه‌ریزی‌ کشور و به‌ تبع‌ آن‌، مرکز آمار ایران‌ را بر آن‌ داشت‌ که‌ در زمانی‌ کوتاه‌تر از فاصله‌ متداول‌ ده‌ ساله‌، به‌انجام‌ یک‌ تمام‌شماری‌ از جمعیت‌ کشور تحت‌ عنوان‌ « طرح‌ آمارگیری‌ جاری‌ جمعیت‌  سال‌ ۱۳۷۰» اقدام‌ کند و برای‌ اولین‌ بار در کشور، سرشماری‌ جمعیت‌ را با یک‌ آمارگیری‌ نمونه‌ای‌ همراه‌ سازد.از آن تاریخ تاکنون سرشماری نفوس و مسکن به صورت کامل در سال‌های ۱۳۷۵، (پنجمین سرشماری‌ )،‌ سال ۱۳۸۵،( ششمین سرشماری) ، سال ۱۳۹۰( هفتمین سرشماری) و باتوجه به مصوبه دولت با تاکید بر انجام سرشماری درسری زمانی ۵ ساله،  در آبان ۱۳۹۵ (هشتمین سرشماری) در سراسر کشور به اجرا در آمد.

به گزارش ایسنا، از دیرباز جمعیت و رشد آن از مباحث مهم جمعیتی بوده که همواره اذهان محافل جمعیتی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را به خود مشغول داشته و پیامدهای آن از جهات مختلف بررسی شده است. کشورها همواره در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در پی چاره‌اندیشی و برنامه‌ریزی افزایش یا کاهش جمعیت و تأثیرات آن هستند. آگاهی از رشد جمعیت همراه با سایر متغیرهای اقتصادی – اجتماعی پایه و اساس هرگونه برنامه‌ریزی برای توسعه‌ ملی است، چرا که پیش‌بینی نیازمندی‌های اولیه‌ هر جامعه مبتنی بر آمارهای مربوط به رشد جمعیت است. می‌توان گفت از مهم‌ترین متغیرها که در برنامه‌ریزی به‌عنوان مبنای محاسبات در نظر گرفته می‌شود، جمعیت، دگرگونی آن در گذشته، حال و پیش‌بینی تحولات آن در آینده است.

به سمت پیری جمعیت می‌رویم

علیرضا مهرآور، مدیرکل ثبت احوال خراسان جنوبی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: اولین استان کشور از لحاظ زاد و ولد سیستان و بلوچستان بوده و خراسان جنوبی رتبه دوم زاد و ولد را در کشور دارا است.

وی با بیان اینکه با وجود اینکه ما در رتبه دوم هستیم، شاهد پایین آمدن رشد جمعیت هستیم، تصریح کرد: در صورتی که نزول رشد جمعیت ادامه پیدا کند، تا سال ۱۴۱۵ بیشتر جمعیت استان سالمند خواهد بود.

مهرآور بیان کرد: باید فکری به حال روند نزولی رشد جمعیت کرد چرا که این معضل ما را در آینده دچار مشکل خواهد کرد.

مدیر گروه سلامت جمعیت، خانواده و مدارس معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند اظهار کرد: با اعلام اینکه نرخ باروری کلی که در دهه ۶۰ در ایران ۶.۸ بوده است متاسفانه در سال ۹۹ به حدود ۱.۷ رسیده است، اظهار کرد: این شاخص بر اساس آمارهای سامانه بهداشت در خراسان جنوبی در سال ۹۹ حدود ۲.۴ بوده که اگرچه فعلا بالاتر از حد جایگزینی است، اما شیب کاهش آن در سال‌های اخیر بسیار چشمگیر بوده است.

افزایش نرخ ناباروری 

نرجس مصطفوی، مدیر گروه سلامت جمعیت، خانواده و مدارس مرکز بهداشت خراسان جنوبی نیز گفت: در بررسی وضعیت باروری و جمعیت در هر جامعه شاخص های متعددی وجود دارد که یکی از مهمترین شاخص‌ها نرخ باروری کلی است؛ این شاخص نشان دهنده تعداد فرزندانی است که یک خانم در طول دوران بارداری خود به دنیا می‌آورد.

وی بیان کرد: برای جایگزینی صحیح جمعیت در هر جامعه‌ای لازم است، این شاخص حداقل ۲.۱ باشد، به این معنی که بطور میانگین هرخانم در طول دوران بارداری خود باید بیش از دو فرزند داشته باشد.

مصطفوی تصریح کرد: طبق آمارهای جهانی در سال ۲۰۱۷ جمهوری اسلامی ایران از نظر جمعیت سومین کشور منطقه بین ۲۶ کشور و بعد از پاکستان و مصر بوده است، اما در همین سال ایران در شاخص نرخ باروری کلی رتبه ۲۵ را در بین این ۲۶ کشور داشته است.

مدیر گروه سلامت جمعیت، خانواده و مدارس مرکز بهداشت خراسان جنوبی خاطرنشان کرد: بررسی شاخص باروری در جهان، آسیا و ایران نشان می‌دهد که از سال ۱۹۹۰ این شاخص در کل دنیا در حال افت بوده است ولی شیب تندتر کاهش آن در ایران قابل توجه است.

مصطفوی تصریح کرد: در بین شهرستان‌های استان شهرستان‌های فردوس، بشرویه و سرایان دارای کمترین شاخص باروری کلی و کمتر از حد جایگزینی بوده و شهرستان‌های خوسف، طبس و قاین نیز در مرز جایگزینی هستند.

پنجره فرصت جمعیت کشور

سید محمد موسوی میرزائی، سرپرست دانشگاه علوم پزشکی بیرجند نیز گفت: بر اساس آمار سرشماری  نفوس و مسکن، متوسط رشد جمعیت کشور از ۳.۱۳ درصد در سال ۱۳۴۵ به ۱.۲۴ درصد در سال ۱۳۹۵ کاهش یافته است.

وی افزود: بالاترین درصد رشد جمعیت طی سال های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ بوده که سالانه ۳.۹۱ درصد بوده است؛ پس از آن دهه، رشد جمعیت روند کاهشی داشته که این روند کاهشی هشدار جدی برای اقتدار، پویایی و بالندگی کشور است.  مسئله نگران کننده دیگر، ترکیب و ساختار جمعیت کشور و کاهش سطح باروری است.

موسوی تصریح کرد: در حالی که ساختار هرم سنی در سال های ۱۳۳۵ کاملا جوان بوده و سهم قابل توجهی از جمعیت کشور ( ۴۲.۲ درصد) در سنین صفر  تا ۱۴ سال قرار داشتند، از سال ۱۳۷۵ به بعد، با کاهش سهم جمعیت ۱۴-۰ سال، قاعده هرم سنی  در حال جمع شدن بوده و در سال ۱۳۹۵، سهم این گروه به ۲۴ درصد کاهش یافته است. در مقابل، سهم جمعیت ۶۴-۱۵ سال و ۶۵ سال و بیشتر در جمعیت کشور افزایش یافته و ترکیب غالب جمعیت کشور به سمت میانسالی و سالمندی پیشرفت کرده است.

وی بیان کرد: جمعیت جوان و سرمایه انسانی به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان موثر بر توسعه هر کشور از اهمیت خاصی برخوردار بوده و بستر خلاقیت و پویایی در ابعاد مختلف توسعه اقتصادی- اجتماعی را برای آن کشور فراهم می‌کند.

موسوی ادامه داد: در سال های اخیر، با توجه به تغییر و تحولات جمعیت در کشور، مقام معظم رهبری در این خصوص “سیاست های کلی جمعیت” (۳۰ اردیبهشت، ۱۳۹۳) را ابلاغ کردند، پس از ابلاغ این سیاست ها وزارت بهداشت برنامه های متعددی را در راستای سیاست های جدید جمعیتی کشور در زمینه های مختلف (ترویج ازدواج سالم و به هنگام، ارائه آموزش‌های حین ازدواج، فرزندآوری، مشاوره‌ های پیش از بارداری و مراقبت‌های دوران بارداری و پس از زایمان، ترویج زایمان طبیعی، پیشگیری از سقط ، ارتقاء مهارت‌های فرزندپروری، پیشگیری و درمان ناباروری ،… ) اجرا کرده که این برنامه‌ها در سال ۱۴۰۰ در برنامه ای با عنوان صیانت از جمعیت با جدیت بیشتر در کلیه حوزه های دانشگاه اجرا شد.

وی بیان کرد: به دنبال ابلاغ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و دستور وزیر بهداشت، قرارگاه تعالی سلامت و جوانی جمعیت در سطح دانشگاه تشکیل و مقرر شد برنامه ها از طریق ۸ زیر کمیته تخصصی (کمیته علمی، کمیته بهداشت، کمیته پشتیبانی و هوشمند سازی، کمیته درمان و مراقبت،  کمیته بیمه، کمیته امور حقوقی و کمیته رسانه ) پیگیری شود.

موسوی یادآور شد: در حال حاضر کشور در پنجره فرصت جمعیتی  قرار گرفته است که حدودا تا ۳۰ سال آینده تداوم خواهد داشت؛ بدیهی است بهره مندی از این فرصت مستلزم مدیریت صحیح برای استفاده بهینه از امکانات بالقوه این جمعیت فعال است و با برنامه ریزی‌های اقتصادی، کار آفرینی و اشتغال زایی برای جمعیت مولد همراه با اتخاذ سیاست های حمایتی و ترغیب فرزندآوری، انتظار می‌رود مسیر برای سازندگی، شکوفایی و بالندگی کشور فراهم شود.