استان خراسان جنوبی سرزمین محصولات سرخ، زعفران، زرشک، عناب و انار نام گرفته است و در زمینه تولید محصولات باغی حرفی برای گفتن دارد. پرورش مرغ گوشتی و تخم‌گذار، گاو شیری و گوشتی، گوسفند، بز و شتر به صورت سنتی و صنعتی در مناطق مختلف استان سبب شده، این منطقه قطب تولید مرغ در شرق کشور باشد و دام های سبک و سنگین آن به مناطق مختلف صادر شوند و دارای مزیت در پرورش بز کرکی, مرغ بومی, گوسفند بلوچی و شتر مرغ و شتر می باشد.

این استان رتبه اول ایران و جهان در تولید زرشک با ۹۸ درصد تولید کشور ۱۳۹۹، رتبه اول ایران در تولید عناب با ۹۷ درصد تولید کشور، رتبه دوم در تولید زعفران از لحاظ کمی و مقام اول در کیفیت زعفران، رتبه چهارم در تولید پنبه، رتبه پنجم در تولید پسته، رتبه پنجم در تولید گل و گیاه زینتی در فضای باز بخصوص گل نرگس و رتبه دوم جمعیت شتر کشور به عنوان ذخایر غنی ژنتیکی دامی را دارا می باشد.

مجموع ۱۷۷ تعاونی با گرایش کشاورزی در استان به ثبت رسیده است که ۱۸.۴۳درصد تعاونی های استان را تشکیل می دهند و تعداد ۳۰۱۳نفر در این تعاونی ها عضو هستند و این بخش توانسته برای ۱۵۳۱نفر اشتغالزایی ایجاد کند.

یکی از مهمترین اقدامات سال ۱۴۰۰ اتاق تعاون استان تاسیس شرکت تعاونی فرا استانی محصولات ویژه زرشک و عناب استان خراسان جنوبی است. از مهمترین اهداف تاسیس این شرکت تعاونی طراحی و اجرای عملیات سه گانه زراعی و باغی در مرحله کاشت، داشت و برداشت ؛ جمع آوری، نگهداری، بسته بندی، بازاریابی، فروش و صادرات محصولات ؛ احداث کارگاه های فرآوری و سردخانه؛ تهیه و توزیع نهاده های باغی و زراعی؛ ایجاد کارگاه های صنایع تبدیلی؛ آموزش نحوه کاشت، داشت و برداشت و انجام مشاوره لازم در حوزه کسب و کار با ایده های خلاقانه نو و تهیه و توزیع ماشین آلات کشاورزی مورد نیاز کشاورزان می باشد. با بررسی های صورت گرفته توسط معاونت اقتصادی اتاق در حوزه این تعاونی تعداد ۴۴۸۹۰ تولید کننده محصولات استراتژیک زرشک، عناب و زعفران در استان وجود دارند و مجموع سطح زیرکشت این سه محصول ۱۷۲۷/۳۷۳۹۴ هکتار می باشد.

یکی دیگر از اقدامات مهم اتاق تعاون استان تشکیل کمیسیون مسکن کارگری استان می باشد. با بررسی های صورت گرفته توسط معاونت اقتصادی اتاق تعاون تاکنون تعداد ۶۰۷۲نفر ثبت نام کردند و همچنان ثبت نام متقاضیان ادامه دارد.

مجموع ۴۵تعاونی در حوزه صنایع دستی و گردشگری و ۱۸ تعاونی در حوزه فرش دستباف در استان فعالیت دارند.

خراسان جنوبی با ۵۴ نوع ماده معدنی، آلبومی از ذخایر زیرزمینی است،  به همین دلیل “بهشت معادن شرق کشور”و” عسلویه معدنی ایران” نام گرفته، چرا که به لحاظ تعداد معادن فعال، چهارمین استان و به لحاظ ذخیره قطعی ذخایر هفتمین استان کشور است، که در این میان ، ۷۵ درصد ذغال سنگ کشور در طبس، تنها ذخایر منیزیت کشور در بیرجند و سربیشه، تنها معدن آزبست کشور در نهبندان، بیشترین ذخیره بنتونیت کشور با تعداد ۱۲۶ معدن در سطح استان، مس خوسف با عیار بالای طلای موجود در آن، گرانیت، مرمریت و …از داشته های ارزشمند این منطقه می باشد. تعداد پروانه های بهره برداری ذخایر معدنی ثبت شده توسط سازمان صنعت، معدن و تجارت استان ۷۳۲فقره می باشد که به تفکیک ماده معدنی در جدول ذیل به آن پرداخته شده است.

مجموع ۴۸ تعاونی با گرایش معدن در استان به ثبت رسیده است که ۵درصد تعاونی های استان را تشکیل می دهند و تعداد ۹۲۶نفر در این تعاونی ها عضو هستند و این بخش توانسته برای ۴۹۴ نفر اشتغالزایی ایجاد کند.

اعمال مشوق های پیش بینی شده در بخش تعاون از جمله تخفیف حق بیمه سهم کارفرما برای اعضای شاغل در تعاونی ها به میزان ۲۰درصد، اصلاح ماده ۱۳۳ قانون مالیات های مستقیم جهت بهره مندی تعاونی های مرزنشین از معافیت مالیاتی، حمایت استانداری از شرکت های تعاونی دهیاری در اجرای پروژه های عمرانی و خدماتی روستاها ، عدم پرداخت مالیات بر ارزش افزوده توسط تعاونی ها خصوصا شرکت تعاونی های مصرف و توزیعی ، اختصاص تسهیلات خاص با کارمزد پایین ویژه بخش تعاون استان در سطح کشور و ایجاد شرایط و ساز و کارحمایتی از شرکت های تعاونی در بحث صادرات محصولات استراتژیک استان و فعال کردن بازارچه های مرتبط با شرکت های تعاونی از مهمترین خواسته های بخش تعاون و تعاونی ها است.

در حال حاضر در سطح استان خراسان جنوبی واحدهای صنعتی فعال شامل واحدهای تولیدی وسایل نقلیه موتوری، محصولات فلزی، تجهیزات حمل و نقل، اکسید منیزیم، محصولات لاستیکی و پلاستیک، کاغذ و محصولات کاغذی، ابزار پزشکی ، چوب و محصولات چوبی، منسوجات، مبلمان و صنایع غذایی و آشامیدنی و… می باشد و این استان رتبه اول تولید کنستانتره ذغال سنگ، رتبه دوم تولید کاشی و سرامیک، رتبه چهارم تولید لاستیک خودرو و رتبه هفتم استخراج واقعی و فرآوری ذخایر معدنی را در سطح کشور، از آن خود کرده است. تعداد واحدهای به بهره برداری رسیده در شهرک ها و نواحی صنعتی در کل استان ۳۳۲ واحد می باشد که ازاین تعداد ۹۴واحد غذایی و آشامیدنی، ۸واحد نساجی، ۲۰واحد سلولزی، ۷۴واحد شیمیایی،  ۶۹ واحد کانی غیرفلزی، ۳۹واحد فلزی، ۶واحد برق و الکترونیک و ۲۲ واحد خدماتی مشغول به فعالیت هستند.

مجموع ۲۸۱ تعاونی صنعتی در استان به ثبت رسیده است که ۲۹.۲۷ درصد تعاونی های استان را تشکیل می دهند و تعداد ۱۷۴۹۱نفر در این تعاونی ها عضو هستند و این بخش توانسته برای ۴۰۳۸ نفر اشتغالزایی ایجاد کند.

گفتنی است، استان خراسان جنوبی با ۱۵۳,۱۵۱کیلومتر مربع سومین استان پهناور ایران است. این استان از شمال به خراسان رضوی و از شرق به طول حدود ۳۳۱ کیلومتر دارای مرزمشترک با کشور افغانستان بوده و از غرب به استان یزد، اصفهان و سمنان و از جنوب به استان های سیستان و بلوچستان و کرمان محدود می باشد و دارای ۱۱شهرستان، ۲۵بخش، ۲۸شهر و۶۱دهستان و۱۸۸۳ آبادی دارای سکنه میباشد. خراسان جنوبی، استانی زرخیز است که در زمینه های کشاورزی،صنعت، ذخایر معدنی، جاذبه های گردشگری، مرز و… ظرفیت های منحصر بفردی دارد.

خراسان جنوبی به جهت تنوع اقلیم در بخش های مختلف، جاذبه های گردشگری فراوانی دارد که وجود ۴ اثر جهانی به ثبت رسیده شامل باغ و عمارت اکبریه در بیرجند، کویر لوت در نهبندان، قنات بلده در فردوس و روستای حوله بافی خراشاد در بیرجند، گواه این مطلب است.

این استان به لحاظ جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی در کشور مثال زدنی است و با عناوین مختلفِ دیار کویرهای رؤیایی(لوت نهبندان، همت آباد زیرکوه، سه قلعه سرایان، حلوان طبس، ریگزار بشرویه و..)، بهشت منجمان دنیا (سه قلعه پنجمین آسمان تاریک جهان)،سرزمین کوه های خاوری ایران (کوه‌های باغران بیرجند، مریخی یا مینیاتوری نهبندان و..) سرزمین لاله‌های رنگارنگ (اردکول زیرکوه)، وادی دره ها(کال جنی طبس،آهنگران زیرکوه و …)، دیار آبشارها (گیوک و چهارده بیرجند، سبزرود سرایان،تفتو طبس، هنگر نهبندان و.. )،چشمه های خروشان(آب گرم فردوس، آب ترش سربیشه، آب گرم مرتضی علی طبس و…)، باغ های تاریخی(اکبریه و رحیم آباد بیرجند، گلشن طبس و..) شناخته می شود و به جهت وجود قلاع تاریخی بیشمار، ارگ ها و عمارت ها، درختان منحصر بفردی همچون چنار دوشنگانِ درمیان و …همه ساله میزبان، مسافران و گردشگران بیشماری است. یکی از مهمترین داشته های تاریخی این دیار، صنایع دستی بکر و اصیلی است که از پیشینیان به یادگار مانده و به همت هنرمندان استان، برخی از آنها در سال های اخیر احیا شده است. بر اساس آمار واطلاعات موجود، بیش از ۸۰ رشته کددار صنایع دستی از جمله قالیبافی ، سفالگری ، رنگرزی ،آهنگری،مسگری، حصیربافی،سبدبافی، نمدمالی، زیلوبافی، پارچه بافی، نوغان داری، ریسندگی،گلیم بافی، جاجیم بافی، زرگری، دباغی و سوزن ‌دوزی در سطح استان فعال می باشد. استان خراسان جنوبی مهد تمدن و فرهنگ و برخوردار از ظرفیت های تاریخی, مذهبی, فرهنگی و طبیعی نظیر ثبت ۶۹۰ اثر تاریخی استان در فهرست آثار ملی کشور، وجود یک باغ تاریخی ثبت شده جهانی در استان (باغ و عمارت تاریخی اکبریه)، وجود یک  قنات جهانی ثبت شده (قنات بلده)، وجود ۱۰ منطقه نمونه گردشگری و تعداد ۱۴ روستای هدف گردشگری، وجود تعداد ۱۶ موزه در سطح استان، وجود ۸۰ رشته صنایع دستی در استان و داشتن برند جهانی در عرضه فرش دستباف و مزیت نسبی در تولید و صادرات ، وجود بلندترین تپه های ماسه ای جهان در استان به ارتفاع ۵۰۰ متر ، وجود زیباترین سازه های طبیعی )توسط جریان باد( مناسب برای ورزش اسکی روی شن) مستعد برای رالی و سافاری) و وجود تاریک ترین نقطه زمین در شب مستعد برای نجوم آماتوری و گرمترین نقطه کره زمین در کویر لوت است.

خراسان جنوبی به لحاظ زیرساخت های آموزش عالی و رغبت مردم به تحصیلات عالیه، شرایط بسیار مطلوبی دارد، به گونه ای که اولین مرکز دانشگاهی این دیار که امروزه با نام دانشگاه بیرجند شناخته می شود، در سال ۱۳۵۴ و به ریاست زنده یاد پروفسور محمدحسن گنجی تأسیس شده و اینک با عمری ۴۵ ساله توانسته است براساس تازه‌ترین رتبه ‌بندی مؤسسه تایمز که در شهریورماه امسال اعلام شد، در جمع ۴۷ دانشگاه برتر کشور و ۱۵۲۷ دانشگاه برتر جهان قرار گیرد.

در استان خراسان جنوبی مراکز علمی و فرهنگی جدید از مدارس علمیه نشات گرفته اند و در این میان اهمیت مدرسه معصومیه که سابقه ای بیش از هزار سال دارد و محل تحصیل اغلب مشاهیر بوده دارای اهمیت فراوان است. مدرسه شوکتیه در سال ۱۲۸۴ خورشیدی پس از تاسیس دارالفنون تهران و رشدیه تبریز, تاسیس شد. امروزه نیز بیرجند به عنوان قطب دانشگاهی شرق کشور از امکانات آموزش عالی خوبی برخوردار است. استان با داشتن ۱۴ دانشگاه مختلف دولتی و غیر دولتی, ۵ مرکز آموزش عالی و بیش از ۵۰ هزار دانشجو به عنوان قطب علمی و دانشگاهی در شرق کشور مطرح میباشد. مراکز آموزش عالی خراسان جنوبی که قدمت برخی از آنها به ۴۰ سال می رسد , پشتوانه قوی علمی بترای جتذب دانشتجویان خارجی بویژه کشورهای فارسی زبان همجوار این استان را دارد.

قرار گرفتن استان در مرکز محور ترانزیتی شرق ایران و واقع شدن در مسیر خط راه آهن سراسری جنوب به شمال، وجود فرودگاه بین المللی بیرجند و فرودگاه طبس با قابلیت توسعه و افزایش پروازهای داخلی و خارجی ، دارا بودن بیشترین مرز مشترک جمهوری اسلامی ایران با افغانستان به میزان ۳۳۱ کیلومتر و وجود ۴ بازارچه مرزی دوکوهانه, ماهیرود (میل۷۸ )، میل۷۳ و یزدان ، وجود ۲ گمرک رسمی زمینی (گمرک بیرجند و ماهیرود ) و ۱ گمرک در مرز مجاز هوایی فرودگاه بین المللی بیرجند ، وجود منطقه ویژه اقتصادی بیرجند و قطعه منفصله منطقه ویژه اقتصادی در جوار گمرک و بازارچه مرزی ماهیرود و وجود تالار بورس منطقه ای فعال و نمایشگاه بین المللی در مرکز استان از مهمترین مزایای بخش تجارت خارجی و مرز استان می باشند.