به گزارش ایرناپلاس، این روزها با گسترش گوشی‌های هوشمند، سهولت دسترسی به اینترنت و بالا رفتن محبوبیت شبکه‌های اجتماعی، بخش زیادی از مردم ایران، روزانه ساعات زیادی را در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی از تلگرام و واتساپ تا اینستاگرام، توئیتر و به‌تازگی کلاب‌هاوس می‌گذرانند؛ فضاهایی پر از اظهارنظرهای مخالف مشارکت در انتخابات که بخشی از آنها از سوی طیف موسوم به برانداز انجام می‌شود.

این‌گونه کنش‌های ضد مشارکت در انتخابات، گرچه با رشد ابزارهای فنی بیشتر دیده می‌شود، اما واقعیت آن است که در دوره‌های پیش نیز چنین تحرکاتی بوده و آنچه در دوره کنونی سبب شنیده شدن و توجه به فضای ضد انتخابات می‌شود، شرایط بد اقتصادی و معیشتی است که متاثر از تحریم، کرونا، کاهش قیمت نفت و ناکارآمدی برخی مدیران، باعث گلایه و نارضایتی مردم شده است.

بخش زیاد این تحرکات، با عملیات روانی، فضاسازی، کنایه و ارعاب درباره حضور در انتخابات و شعارها و هشتگ‌هایی چون رای بی‌رای انجام می‌شود. با این حال در مقابل دلایل و توجیهاتی که این طیف برای عدم مشارکت در انتخابات مطرح می‌کردند، مدافعان صندوق رای نیز در فضای شبکه‌های اجتماعی به بیان استدلال‌های خود می‌پرداختند؛ اما اکنون کار گروه دوم بسیار دشوارتر شده است.

در دو، سه هفته اخیر، بعد از ثبت‌نام کاندیداها و ایجاد فضای رقابت، فضای بحث و گفت‌وگو درباره حضور در انتخابات در شبکه‌های اجتماعی، از جمله کلاب‌هاوس رونق گرفته بود و گرچه مخالفان جمهوری اسلامی و همچنین افراد ناراضی از اوضاع کشور بر شعارهای تحریم انتخابات پای می‌فشردند، اما کنشگران سیاسی طیف‌های مختلف، از جمله اصلاح‌طلبان و اعتدالگرایان با اشاره به تنوع موجود در نامزدهای ثبت‌نام کرده، مشارکت مردم در انتخابات را دارای تاثیر جدی در سرنوشت خود می‌دانستند؛ با شرایط جدید، کار این گروه دشوارتر شده و صدای طیف برانداز و ضدانقلاب، مخالفان حضور در انتخابات و مدعیان مهندسی انتخابات و ادعای نبود دموکراسی و رقابت در ایران، رساتر شنیده می‌شود.

گرچه مردم ایران و فعالان سیاسی تلخی اقدام صورت گرفته را با روش‌های طنز و انتشار تصاویر و کلیپ‌های معنادار، رنگ دیگری دادند، اما در شرایطی که کشور همچنان متاثر از تحریم‌های شدید آمریکاست که زندگی بخش مهمی از مردم را دچار مشکل کرده و نظام در میانه مذاکره با کشورهای قدرتمند دنیا برای رفع تحریم‌هاست، میزان اقبال مردم به صندوق رای و تاکید بر مشروعیت جمهوری اسلامی با حضور در انتخابات تاثیری مضاعف دارد.

در این شرایط، بازخوانی بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در ۱۷ خرداد ۹۶ در دیدار رمضانی با جمعی از دانشجویان، برای برخی مسئولان کشور ضروری است:

«توصیه‌ بعدی. چند کلیدواژه‌ اصلی است، این کلیدواژه‌های اصلی را فراموش نکنید:
مساله‌ «نقش مردم در حکومت» یکی از این کلیدواژه‌هاست؛ این کلیدواژه است. بعضی‌ها از بچّه‌های خوب و انقلابی تعجّب می‌کنند که فلانی مدام می‌گوید در انتخابات شرکت کنید، شرکت کنید؛ از من گله‌مند می‌شوند که چرا شما مدام گفتید بیایید در انتخابات شرکت کنید. آقاجان! توجّه داشته باشید که مصیبت، آن‌روزی است که مردم پشت کنند به صندوق رأی؛ این مصیبت است؛ و دشمن این را می‌خواهد. الان شماها باید زودتر از من بشنوید، بنده هم شنفته‌ام صداهایی را که بلند می‌شود، آرزو می‌کنند و انتظار می‌کشند روزی را که ۹۰ درصد مردم پای صندوق‌ها شرکت نکنند. حالا مثلاً فرض کنید که گفتند بیست‌وچند درصد پای صندوق‌ها شرکت نکردند، نیامدند؛ می‌گویند این کافی نیست، باید کاری کنیم که ۹۰ درصد مردم پای صندوق‌های رأی نیایند؛ مصیبت آن است.
بنده آن را می‌بینم. حضور مردم پای صندوق رأی، یک نعمت بزرگی است. «مردم‌سالاری»، این جزو کلیدواژه‌های اصلی است؛ این را فراموش نکنید. خب، شما می‌خواهید که مردم پای فلان صندوق بیایند، پای آن صندوق نیایند، خب تلاش کنید تا آن کاری که شما می‌خواهید تحقّق پیدا کند. جلوی حضور مردم پای صندوق رأی نَایستید.»

صندوق رای قدرتی بی نظیر در عبور دادن جامعه از بن بست ها و چالش ها دارد. نمونه های فراوانی در کشورهای توسعه یافته مشاهده شده که رهبران سیاسی در مواجهه با مشکلات و چالش های کلان به آرای عمومی مراجعه کردند و رای و دیدگاه مردم تعیین کننده جهت گیری سیاسی و اقتصادی آن جامعه بوده است. نمونه های اخیر این موضوع در مساله برگزیت و مشخص تر از همه انتخابات اخیر آمریکا دیده شد. در موضوع برگزیت، از همان اوان شکل گیری اتحادیه اروپا، انگلیسی ها به دلیل موقعیت جغرافیایی و دوری آنها از مرکز اروپا و همچنین روابط فرا آتلانتیکی با آمریکا نگرش مثبتی به اتحادیه اروپا نداشتند. برای همین با اینکه در گذر زمان با تقویت بحث های منطقه گرایی و همگرایی متقابل اقتصادی، لندن به جمع برلین و پاریس پیوست و در گسترش مرزهای اتحادیه اروپا تلاش کرد؛ اما هیچ وقت هویتش را در اتحادیه اروپا تعریف نکرد و رویکردی همواره مستقل تر پیگیری می کردند.

کوتاه سخن اینکه موضوع تداوم رابطه انگلیس با اتحادیه اروپا همواره به عنوان موضوعی چالش در سطح سیاستگذاری انگلیسی ها مطرح بود و نارضایتی شان را به طرق مختلف با حضور در جمع اروپایی ها ابراز می کردند. این مساله چالشی برای آینده سیاسی و اقتصادی انگلیس بود. دولتمردان انگلیس برای حل این چالش به سراغ صندوق رای و همه پرسی رفتند و در رقابتی نفس گیری میان آری به اتحادیه اروپا و نه به اروپا در نهایت با اختلافی اندک مخالفان اتحادیه اروپا در انگلیس پیروز شدند و رسما انگلیس از جمع اروپایی ها خارج شد.

پرسش در اینجاست که چه مکانیسم و ابزاری بهتر از صندوق رای می توانست بدون هزینه و چالش سیاسی این مساله را برای دولتمردان انگلیس حل کند. وقتی سخن از قدرت صندوق رای است در یک چنین مواقع و بستری است که جامعه برای اتخاذ تصمیمات بزرگ و تعیین کننده هیچ مسیری مطمئن تر از رای و نظر مردم را ندارد. دیگر امروز در انگلیس کسی دیگری را  نسبت به مساله برگزیت مورد عتاب قرار نمی دهد. حتی حامیان حضور در اتحادیه اروپا معترف به این موضوع هستند که اکثریت مردم انگلیس خواهان خروج بودند و رای و نظر اکثریت محترم و ارزشمند است.

مورد دیگری که قدرت صندوق رای و آرای مردم درون آن را در مقیاس جهانی نشان داد انتخابات سوم نوامبر سال ۲۰۲۰ در آمریکا بود. در خصوص این مساله که ترامپ بزرگترین تهدید بشریت در هزاره سوم میلادی بود، هیچ جای ابهام و تردیدی وجود ندارد. تقریبا همه تحلیلگران و جامعه شناسان روی این موضوع اتفاق نظر داشتند که جهان با بودن رهبرانی مثل ترامپ به سمت انشقاق، بی ثباتی و ناامنی سوق می یافت. ترامپ با نگرش تمامیت خواهانه نظم و ثبات جهانی را نشانه گرفته بود. تجارت بین الملل به ابزاری برای امیال سیاسی ترامپ تبدیل شده بود. نهادهای بزرگ بین المللی نظیر آژانس های امدادرسانی و حقوق بشری جایی در نظام فکری ترامپ نداشت. به بیان دیگر، نظام بین الملل چهار سال پرتنش و اضطراب گونه را در دوره حضور ترامپ سپری کرد. طبق قاعده دموکراسی، ترامپ برای ادامه حضور سیاسی اش نیاز به رای مردم داشت و اینجا بود که صندوق رای به مثابه سدی محکم در برابر ترامپ قرار گرفت و مانع از ادامه حضورش در صحنه سیاست آمریکا شد. نتیجه حاصله از صندوق رای، یک” نه” بزرگ به ترامپ و باورها و بینش های سیاسی او بود و ترامپ با تمام دغل بازی های سیاسی اش قدرت را در آمریکا ترک کرد و تنفسی جدید به صلح و امنیت بین المللی در مقیاس جهانی داده شد.

مروری بر این تجربیات، گویای این امر است که صندوق رای، امری مقدس و تاثیرگذار است و بهترین مکانیسم برای غلبه بر چالش ها و حل معضلات پیش رو در جوامع و حتی، جهان به شمار می رود. به تعبیر دیگر، ایجاد هر نوع تحول معنادار به نفع مردم با پاس داشتن رای مردم امکان پذیر است. برای همین، ضرورت دارد همه تلاش ها و راهبردها در کشور از سوی جریان های سیاسی و نهادهای قدرت معطوف به پاسداری از صندوق رای باشد و گفتمان مشارکت حداکثری و انتخاباتی رقابتی نیز در چنین قالب و بستری معنا و مفهوم می یابد.

با مشارکت حداکثری در بستر فضای رقابتی می توان امیدوار به تحول و حرکت رو به جلو در کشور بود. امروز ایران اسلامی نیاز به وحدت در داخل و ترمیم آسیب های اجتماعی دارد. روی کار آمدن دولتی با پشتوانه بالای مردمی تنها گزینه موجود و ممکن برای تقویت حس اعتماد اجتماعی و همبستگی ملی است. این دولت می تواند با تقویت همدلی در داخل، زمینه را برای حل معضلات بیرونی کشور با اتکا به قدرت رای مردم فراهم سازد.

امروز همه نگاهها در بیرون از کشور معطوف به انتخابات ۲۸ خردادماه است. طبیعی است که حضور و مشارکت  گسترده مردم در این انتخابات حامل این پیام برای قدرت های منطقه ای و جهانی خواهد بود که ایران اسلامی از همبستگی قوی درونی برخوردار بوده و این امر باعث افزایش عزت و اقتدار بیشتر کشور در صحنه های منطقه ای و بین المللی خواهد شد. نباید گذاشت چنین فرصت ارزشمندی از دست برود.

چند هفته بیشتر تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری باقی نمانده است و بر اساس آخرین اظهار نظر ها از سوی شورای نگهبان، امروز (سه شنبه) سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری نامزد های نهایی خود را خواهد شناخت. در ادامه مسیر و بعد از مشخص شدن فرایند تایید صلاحیت ها، مردم شاهد  رقابت این افراد با یکدیگر برای رسیدن به صندلی ریاست جمهوری و عهده داری چهار سال زمام کشور خواهند بود.

مناظره های انتخاباتی یکی از راه های شناخت مردم با کاندیداهای انتخاباتی است و هم اکنون در فاصله یک ماه مانده به انتخابات ۲۸ خرداد، استودیو های سیما برای تولید برنامه‌ های انتخاباتی آماده شده‌اند. علی طلوعی، رییس مرکز تحقیقات سازمان صدا و سیما با حضور در استودیو های مربوط به انتخابات گفت: در آخرین انتخابات ریاست جمهوری با استقبال ۶۴ درصدی از مناظره‌ها روبرو بودیم که در برش زمانی خود از پربیننده‌ ترین برنامه روی آنتن سبقت ‌گرفته بود. وی افزود: به نظر می‌آید در انتخابات ۱۴۰۰ نیز مناظره‌ها می‌توانند نگاه مخاطب را به خود جلب کنند.

گفتنی است در گذشته برخی مواقع در جریان مناظره‌ ها شاهد رفتار و اخلاقیاتی خارج از عرف از سوی کاندیدا های ریاست جمهوری بودیم که با الفاظ و گفتاری نامناسب و به منظور کسب رای بیشتر یکدیگر را مخاطب قرار میدادند. این در حالی است که این نوع رفتار ها قطعا در جامعه نتایج و پیامدهایی خواهد داشت که از مهمترین آنها کاهش اعتماد اجتماعی مردم به نهاد دولت است.  اهمیت توجه به این نکته و پیامدهای ناشی از آن سبب شد، پژوهشگر ایرنا با “کامل دلپسند”، جامعه شناس و  استاد دانشگاه تهران مرکز و تحلیلگر اجتماعی به گفت و گو بنشیند. مشروح این گفت و گو را در ذیل می‌خوانید:

رفتار های خارج از عرف یکی از چالش‌های انتخابات است

دلپسند با بررسی برخی از  چالش‌ های انتخابات ریاست جمهوری،  گفت: یکی از چالش‌ های بسیار مهم در نظام انتخاباتی ایران این است که گاهی انتخابات جایی برای  ظهور بی‌ اخلاقی‌ های انتخاباتی می‌شود. این رفتار های خارج از عرف و اخلاق فقط در راستای بدست آوردن  رای بیشتر در انتخابات است. با توجه به اینکه از چند سال گذشته بخش زنده مناظره‌ های انتخاباتی شروع شده و جدا از پخش زنده، امروزه با توجه به رشد فضای مجازی و پیدایش کلاب هاوس ها که در جامعه باب شده و با استفاده از ظرفیت‎ های رسانه‌ هایی مانند توییتر و تلگرام اولین چیزی که در همه آنها به چشم می‌خورد، تخریب‌ های بدون مستند، سازمان یافته، جهت‌دار، با برنامه و با ربات‌های هوشمند است که دقیقا بازتاب بدست آوردن قدرت و جایگاه برای برخی گروه‌ های سیاسی مشخص است. از این جنبه باید بگویم که نوعی جامعه پذیری سیاسی در حال اتفاق است که در این جامعه پذیری سیاسی رسیدن به قدرت با هر وسیله ممکنی توجیه می‌شود.

وی افزود: طبعتا تمام برون‌ دادهای رفتاری و انتخاباتی در جامعه‌پذیری مجدد ما و کاهش اعتماد اجتماعی به سیاستمدارن و نزول سرمایه اجتماعی در بین افراد مختلف و کاهش اعتماد اجتماعی مسوولین به یکدیگر در قدرت بسیار اثر گذار است.

ویژگی های یک انتخاب خوب

این تحلیلگر اجتماعی با اشاره به ویژگی‌های یک انتخابات خوب؛ بیان کرد: قاعدتا انتخابات در جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم معنا پیدا می‌کند. انتخابات خوب در جامعه ایرانی دقیقا با فرصت‌ های برابر برای همه طیف‌ های سیاسی و بدون نظارت استصوابی همخوان است. در حالیکه آنچه که اتفاق می‌افتد مبتنی بر نظارت استصوابی است و شورای نگهبان فقط  طیف های فکری مشخصی را با جهت دهی مشخصی تایید می‌کند و از منظر بخش اعظم مردم جامعه اصلا مصداق انتخاب درست و صحیح و کابردری نیست. بنابراین اگر انتخابات خوب را دارای ویژگی‌هایی بدانیم باید به مواردی مثل آزادی در شرکت و برابری همه اشاره کنیم. به این طریق که شامل همه طیف‌های فکری باشد و با نظارت و صیانت مشخص از آراء همراه باشد. یعنی هر فردی که رای می‌دهد باید اولا امکان انتخاب فرد مورد نظرش را داشته باشد. دوما از این اطمینان داشته باشد که رایی که می‌دهد دقیقا صیانت می‌شود.

رفتارهای انتخاباتی نامناسب در جامعه پیامدهایی دارد

دلپسند درباره پیامدهای انتخاباتی نامناسب در جامعه توضیح داد: طبیعتا رفتارهای ناخواسته انتخاباتی همیشه بیشتر از پیامدهای خواسته‌اش بوده و به همین خاطر پیش‌ بینی نمی‌شود کرد که چطور می‌شود جلوی رفتارهای مخربانه را گرفت.

وی افزود: افراد برای بدست آوردن جایگاه قدرت خصوصا با توجه به اینکه مناظره‌ ها آنلاین، لحظه‌ ای و زنده هم هستند، ممکن است از کلید واژه‌ای استفاده کنند و آن کلید واژه موج انتخاباتی ایجاد کند که دقیقا نشات گرفته از نیاز اجتماعی و خواست اجتماعی یک جامعه است. بر این اساس به نظر من آن چیزی که روز به روز از بین می‌رود اعتماد اجتماعی همه گیر نسبت به سیاستمداران موجود و افزایش فاصله و شکاف بین مردم و نهاد دولت است. گفتنی است که بی اعتمادی نیز خیلی زود بازسازی نخواهد شد. از این منظر می توان گفت آنچه در این دوره ها خصوصا زمان انتخابات اتفاق می افتد در حیطه افکار عمومی و اعتماد اجتماعی  بسیار اثرگذار است.

دلپسند در پایان گفت: من فکر می‌کنم علی‌رغم اینکه ما ۱۰۰ سال تجربه دموکراسی و مشروطیت را داشتیم، اما همچنان راه درازی برای رسیدن به آنچه که انتخابات ایده آل است، پیش رو داریم  و تا آن زمان هم حقیقتا یک  یا دو نسل قربانی این شکل انتخاب می‌شوند. لذا اصلاح بسیاری از آنچه هم اکنون اتفاق می افتد، در طولانی مدت میسر می‌شود.