وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
بیرجند- برگزاری مراسم کف زنی، بردن هدیه از سوی خانواده داماد برای عروس و اوسونه خوانی از جمله آیین و رسوم قدیمی مردم خراسان جنوبی بوده که در شب یلدا ثبت شده است.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: یلدا، شبی که از دیرباز در تاریخ ایرانیان رنگ و بویی خاص به خود داده است. آخرین نفس پاییز، آغازگر زمستان و بهار کانون خانواده‌هاست…. همزمان با آخرین شب پاییز است که لبخند پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها با تماشای دورهم نشستن‌های فامیل می‌شکفد و شوخی و بذله‌گویی‌ها رنگی دیگر به خود می‌گیرد.
آری، ایرانیان چندین هزار سال است که آخرین شب پاییزی که به عبارتی طولانی‌ترین شب در طول سال است را تا سپیده‌دم بیدار می‌مانند و در کنار یکدیگر اوقات خوبی را سپری می‌کنند.
«یلدا» به معنای زایش است که ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده که منظور آن «میلاد خورشید» است. شب چله هم که مترادف با شب یلداست، به این دلیل بوده که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند.
این شب به یاد ماندنی در شهرها، استان‌ها و حتی روستاهای خراسان جنوبی با آداب و رسومی خاص که بعضاً منحصر به فرد هستند، گذرانده می‌شود. خراسان جنوبی در تاریخ خود مراسم‌هایی مانند «پروارکشی و گوشت داغ، کف زنی، اوسونه خوانی، قصه گویی و شاهنامه خوانی، شلغم پزی و هدیه دادن به نوعروسان» را به ثبت رسانده که هنوز در بسیاری از روستاها برگزار می‌شود.
گوشت داغ شب چله
این آیین که بیشتر در روستاها انجام می شود، آیینی بسیار شیرین بوده که از چندین ماه قبل برنامه ریزی می شود. بزرگ فامیل در روستاها، از چند ماه گذشته گوسفندی را ویژه شب یلدا پروار می کند تا در این شب به یادماندنی ذبح کند.
بعد از ظهر آخرین روز از آذرماه، گوسفند را ذبح کرده، ریز ریز می کنند و در دیگ های مسی قدیمی می ریزند تا بر روی آتش تفت بخورد و گوشت داغ حاصل شود.
برنامه ریزی ها به گونه ای است که تا غروب غذا آماده می شود. قدیمی ها برای استفاده بهینه از انرژی، در همان زغال، چغندر زیر می کردند تا اولین روز زمستانی شان را گرم و شیرین آغاز کنند.
میوه های شب یلدا
یکی از مراسماتی که در شب یلدای کنونی هم رواج دارد، میوه های خاص این شب است. تهیه میوه و انار برای این شب طولانی از جمله مراسم هایی است که در بسیاری از خانواده ها دیده می شود.
اما چیزی که در بسیاری از خانواده های قدیمی هنوز طعم و رنگ دارد، پختن شلغم است. گذشتگان معتقد بودند استفاده از آب شلغم و صرف این میوه، سرما و امراض را از سینه انسان ها دفع می کند. بنابراین ساعات پایانی شب، شلغم ها را در ظرفی بار گذشته تا اولین روز از زمستان به صورت ناشتا میل کنند.
چله ای گرم زیر کرسی زغالی
از دیگر مراسم هایی که در عصر کنونی رنگ باخته و در اندک روستاهایی به چشم می خورد، گذراندن شب یلدا در کنار کرسی زغالی است. چراکه بخاری و پکیج جایگزین کرسی نشینی شده و این رسم دل انگیز را سرد کرده است.
بزرگ و ریش سفید فامیل در بالای خانه در کرسی و کوچک ترها دور تا دور می نشینند و آجیل مخصوص شب یلدا مانند کشته انجیر، کشته توت و تخمه می خورند و اشعاری هم می خوانند.
جمع ما شُو چله جوره تا سحر مایی بیا باخبر مایی بفرما، بی خبر مایی بیا
قوم و خویشو وَر سِرا باباکَلو رِز کرده یَند اَتِشونی از نِماشُم تا سحر مایی بیا
دور کرسی یو نشستند دور هم خرد و بزرگ گرم صحبت اَدمان صاحب نظر مایی بیا
فال حافظ شب یلدا
در برخی از خانواده‌ها در شب یلدا رسم بر این است که صاحب خانه، دیوان حافظ را به بزرگتر فامیل می دهد، سپس هر یک از مهمان ها نیت کرده و بزرگ مجلس، این جمله را می گوید و تفألی به گنجینه حافظ می زند: «ای حافظ شیرازی/ تو محرم هر رازی/بر ما نظر اندازی/ قسم به قرآن مجیدی که در سینه داری»
این رسم یکی از رسوم پر طرفدار شب یلدا بوده که امروزه جای خود را با نرم‌افزارهای مجازی عوض کرده است و در برخی از خانواده ها به جای کتاب حافظ، از فالنامه و نرم افزار های ویژه تلفن همراه استفاده می کنند.
کف زدن با اوسونه خوانی های خاص
در این مراسم مقداری(پشموشه یا بیخ) نکوبیده را چند بار در آب می جوشانند و پس از سرد شدن در تغار بزرگی می ریزند و با چوبی به نام گز آن را هم می زنند و این کار آنقدر ادامه دارد که آب ظرف کف می کند و کف آن سفت می شود. در این بین مادربزرگ ها به قصه گویی و بیان خاطرات قدیمی می پردازند.
وقتی کف آماده شد آن را در ظرف های کوچکی می ریزند و روی آن را با مغز بادام و یا پسته تزئین می کنند و به این ترتیب این خوراکی شیرین و لذیذ آماده می شود.
هدیه برای عروس
از جمله آداب و رسومی که هنوز در خانواده های ایرانی مرسوم است، هدیه دادن به نو عروسانی که هنوز در مرحله عقد و یا نامزدی هستند، است.
در این شب خانواده داماد با در دست داشتن سینی هایی که مملوء از تنقلات، برنج، قند، طلا و یک جفت کفش است به خانه عروس می روند و از نزدیک با یکدیگر دیدار می کنند.
در برخی از خانواده ها مرسوم است که طی این شب داماد باید شب را در خانه عروس سپری کنند در غیر این صورت آینده بد یمنی خواهند داشت.
مسئول حوزه پژوهش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفت و گو با خبرنگار مهر بیان کرد: شب چله از مراسم و آیین قدیمی در نزد ایرانیان است.
سید احمد برابادی بیان کرد: در گذشته چهار دوره از سال شامل اول تیرماه، اول فروردین، اول مهر و اول دی را با برگزاری جشن هایی گرامی می داشتند.
وی با بیان اینکه شب یلدا، طولانی ترین شب سال و جشن زمستانه ایرانیان است، اظهار کرد: این آیین در فهرست میراث ناملموس ثبت شده است.
برابادی بیان کرد: مراسم هایی مانند دور هم جمع شدن فامیلی، خوردن تنقلات، میوه هایی مانند انار و هندوانه از جمله آیین های برگزاری شب یلدا است.
وی افزود: «کف زنی» از جمله مراسم هایی است که در خراسان جنوبی اجرایی می شود و این استان را متفاوت با دیگر استان های کشور کرده است.
برابادی با بیان اینکه بر اساس گاه شماری های بومی و قدیمی، دو چله بزرگ و کوچک داریم، گفت: از اوایل دی ماه تا ۱۰ بهمن ماه را چله بزرگ نام گذاشته اند.
مسئول حوزه پژوهش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی ادامه داد: همچنین از دهم تا پایان بهمن ماه را چله کوچک نام گذاری کرده اند.
هرچند که سال هاست برف به عنوان مهم ترین نماد زمستان یکی از غایبان یلدا در خراسان جنوبی است اما با این وجود محافل خانوادگی شب چله در بسیاری از مناطق به قوت خود باقی مانده است.
