وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
آموزش و پرورش تطبیقی؛ آموزش و پرورش ژاپن
نویسنده: مریم کمالی نژاد
مقدمه:
یکی از دروسی که در رشته‌های مرتبط با آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت تدریس می‌شود، درس آموزش و پرورش تطبیقی است. در این درس دانشجو به شناخت مسائل آموزش پرورش دیگر کشورها، نوآوری و روش‌هایی جدیدی که در سایر نظام‌های آموزشی استفاده شده است می‌پردازد. بسیاری از افراد به اهمیت این رشته و دستاوردهای آن به خوبی واقف نیستند، اما امروزه در اغلب کشورهای پیشرفته‌ی جهان مطالعات مربوط به آموزش و پرورش تطبیقی، پیش‌نیازی برای طراحی و پی‌ریزی یک نظام آموزشی است. یکی از کشورهای پیش‌رو در زمینه نظام آموزشی، کشور ژاپن است و ما در این نوشتار می‌خواهیم مختصر و مفید به شیوه‌ی تطبیقی درباره این نظام آموزشی صحبت کرده و تاریخچه و سیر آن را بررسی کنیم.
ژاپن
در شرقی‌ترین بخش قاره‌ی آسیا، سرزمینی وجود دارد که به آن سرزمین خورشید می‌گویند. چرا که این سرزمین اولین جایی است که خورشید از آن‌جا طلوع می‌کند. این سرزمین درخشان را ژاپن (NIHON) می‌گویند.
سیاست و حکومت
ژاپن دوره‌های تاریخی فراوانی را از سر گذرانده و اغلب به شکل امپراطوری اداره شده است. اما بعد از جنگ جهانی دوم، آرام آرام به کشوری دموکراتیک تبدیل شد. سه اصل مهم قانون اساسی ژاپن که دقیقاً در همین زمان تنظیم شده است عبارتند از: حاکمت مردمی، احترام برای حقوق اولیه انسان‌ها و کناره‌گیری از جنگ. حکومت فعلی ژاپن به شکل پارلمانی اداره می‌شود. در عین حال امپراطور رئیس کشور و نماد وحدت ملی است اما در امور حکومتی قدرتی ندارد.
تاریخ و ساختار آموزش و پرورش ژاپن
آموزش و پرورش ژاپن به دو دوره تاریخی تقسیم می‌شود، قبل از انقلاب میجی و بعد از آن. تا قبل از این انقلاب دو نوع مدرسه بیشتر در ژاپن وجود نداشت. مدارس هانکو که ویژه‌ی سامورایی‌ها بود و مدارس تراکویا، مخصوص افراد معمولی و عادی. اما درست سه سال بعد از انقلاب میجی نظام آموزش و پرورش ژاپن دستخوش تغییرات اساسی شد و از این لحظه می‌توان گفت که چیزی به نام آموزش و پرورش رسمی، شکل یافت. وزارت آموزش و پرورش، وظیفه‌ی تعلیم و تربیت عمومی را به عهده دارد. از ابتدایی تا پایان دوره دانشگاه زیر نظر همین وزارتخانه است. با این حال هر شهر و روستا دارای یک شورای آموزش و پرورش است که بین سه تا پنج عضو دارد و ریاست آن را استاندار یا فرماندار به عهده دارد. هزینه‌های مربوط به آموزش و پرورش تنها از طریق حکومت مرکزی تأمین نمی‌شود بلکه بین حکومت مرکزی، استانداری و شهرداری تقسیم شده است. طبق آمار در سال ۱۹۸۴ این تقسیم‌بندی به این شکل بوده است:
۳۰ درصد، دولت
۴۴ درصد، استانداری
۲۶ درصد شهرداری
و اما مدرسه …
از نظر فیزیکی، ساختمانی که برای مدرسه شدن انتخاب می‌شود باید معیارهایی را داشته باشد، در غیر این‌صورت مجوز لازم را برای مدرسه شدن اخذ نمی‌کند. از جمله اینکه مساحت هر کلاس عادی در ژاپن باید ۷۴ متر باشد و یک مدرسه ۶ کلاسه ده هزار مترمربع و مساحت یک مدرسه ۱۲ کلاسه باید ۱۶ هزار مترمربع باشد.
یک مدرسه ابتدایی باید اتاق تکثیر، اتاق بهداشت، اتاق موسیقی، سالن غذاخوری، سالن ورزش و استخر سرپوشیده و زمین چمن داشته باشد. البته گمان نکنید که تمام مدارس دارای استخر و زمین چمن هستند، اما در مقایسه با مدارس سایر کشورهای درصد بالایی از این امر برخوردارند. چیزی حدود ۸۵ درصد مدارس ابتدایی و ۷۵ درصد مدارس متوسطه، استخر سرپوشیده دارند. در سال ۱۹۸۹ میلادی مطابق با ۱۳۶۸ شمسی، طبق آمار ۹۹ درصد مدارس ژاپن تلوزیون و ویدئو داشتند و هر مدرسه ابتدایی دارای ۱۰ رایانه بوده است. اغلب مدارس ژاپن به دانش‌آموزان خود ناهار و میان‌وعده می‌دهند.
زمان درس
هر دانش آموز باید ۴۴ ساعت در هفته، در مدرسه حضور پیدا کند. مدارس از ساعت هشت صبح تا چهار عصر، یک‌سره هستند. از این ۴۴ ساعت برای دانش آموزان ابتدایی تنها ۲۲ ساعتش به درس می‌گذرد و برای دانش آموزان متوسطه ۱۶ ساعت و بقیه‌ی ساعات به فعالیت‌ها فوق برنامه، جشن، فعالیت‌های گروهی، استراحت و … اختصاص می‌یابد. روزهای کاری مدارس از دوشنبه تا جمعه است.
تمام سرمایه
ژاپنی‌ها به دوره ابتدایی توجه ویژه‌ای دارند. به طوری که ژاپن بیشترین سهم تولید ناخالص ملی خود را در دوره دوازده ساله‌ی تحصیلی هزینه می‌کند و نه در دوره دانشگاهی. هدف اصلی‌شان در این دوره به هیچ عنوان حفظ و یادگیری نیست، بیشتر تلاش‌شان بر ایجاد جذابیت و دلبستگی دانش آموز نسبت به مدرسه است. این که با فراهم آوردن محیطی شاداب، جذاب و دوستانه، کودک در ابتدای آشنایی‌اش با فضای علمی، به آن دلبستگی پیدا کند. بنابراین در دوره ابتدایی تمام اهداف به سمت یادگیری‌های علمی نیست. به همین دلیل است که کودکان ابتدایی اغلب ساعات حضور خود در مدرسه به کاردستی، بازی، موسیقی، آشپزی، خیاطی، گردش‌های گروهی و … می‌پردازند.
جالب است بدانید که دانش آموزان ژاپنی از همان ابتدا، یعنی دوره ابتدایی تحت یک دوره‌ی آموزشی با نام «به سوی کار» یک حرفه را آموزش می‌بینند، حرفه‌های صنعتی، زراعتی و …
نکات قابل اهمیت
در دوره ابتدایی ژاپن به هیچ کودکی نمره داده نمی‌شود و مردودی در کار نیست. مبنای آموزش بر کار گروهی است و مدارس پُر هستند از گروه‌های مختلف و فعال که دانش آموز بر اساس استعداد و علاقه خود در آن‌ها عضو می‌شود. هزینه‌ی آموزش در تمام مدارس، چه در شهر و چه در روستاهای ژاپن، یکسان است.
در مدارس ژاپن، شخصی به نام مستخدم و سرایدار وجود ندارد. وظیفه‌ی نظافت مدرسه به عهده دانش آموزان است که به شکل گروهی آن‌را انجام می‌دهند.
مدارس ویژه، مثل مدارس نمونه دولتی یا خصوصی، مدارس تیزهوشان و … در ژاپن وجود ندارد و همه دانش‌آموزان به یک شکل و تحت یک آموزش قرار می‌گیرند.
در مدارس ژاپن چیزی به نام سکوت و آرام نگه داشتن کودکان در فضای کلاس وجود ندارد. بنابراین سروصدای زیادی در مدراس وجود دارد.
مردم ژاپن هزینه کردن برای مدارس ابتدایی را از هر خرجی مهم‌تر می‌دانند و به همین خاطر است که هزینه‌های هنگفتی را صرف کتابخانه، آزمایشگاه، وسایل ورزشی، زمین چمن، استخر و دیگر امکانات آموزشی می‌کنند.
شعار ژاپنی‌ها این است؛ هر فرد در هر جا و هر زمان باید بیاموزد. آیا این همان «ز گهواره تا گور دانش بجوی» خودمان نیست؟
خوب است بدانید که در سال ۲۰۰۴، طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، ژاپن بیشتر میانگین امید به زندگی را در میان کشورهای جهان دارا بوده است. امید به زندگی در این کشور ۸۲ سال است.
