وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
بینی سربالا؛ همچنان اولین معضل زیبایی!
زینب صارم
جراحی‌های زیبایی روند رو به رشدی را با سرعت چشم گیری در ایران طی می‌کند. در زمینه عمل‌های زیبایی بحث جنسیتی بسیار مهم و پر رنگ به نظر می‌رسد؛ بنابر آمار پراکنده‌ای که از منابع رسمی اعلام می‌شود زنان فراوانی بیشتری در انجام جراحی‌های زیبایی دارند. جراحی‌های زیبایی طیف گسترده‌ای در علم پزشکی به خود اختصاص داده اما می‌توان ادعا کرد که عمل جراحی بینی با توجه به قدمتی که دارد در رأس و قله این هرم قرار دارد تا آنجا که جراحی زیبایی بینی در جهان رتبه ۱ را دارد. به همین سبب بر آن شدیم تا با تهیه گزارشی به رابطه عمل بینی و تحلیل و تبیین عوامل اجتماعی مرتبط با آن بپردازیم.
***
جراحی زیبایی به آن دسته عمل‌هایی اطلاق می‌شود که به منظور بهبود بخشیدن به ظاهر شخص در غیاب هرگونه ناهنجاری عملکردی انجام می‌شود. واقعیت آن است که در گذشته این شاخه پزشکی برای ترمیم ناهنجاری‌های مادر زادی به وجود آمده بود. هرچند عمل بینی به خودی خود نمی‌تواند مساله ساز باشد اما گرایش بیش از حد زنان به این موضوع مساله‌ای سئوال بر انگیز است که محققان را وا داشته است تا با انجام تحقیقاتی به رابطه خصوصیات و ویژگی‌های فردی، اشخاصی که متقاضی عمل بینی هستند بپردازند. از سوی دیگر جامعه‌شناسان با توجه به تعداد بالای جراحی‌های زیبایی که در دنیا صورت می‌گیرد، انجام پژوهش در زمینه روانپزشکی افرادی که خواهان عمل بینی بوده‌اند را ضروری دانسته و در پژوهش‌های انجام شده آسیب‌شناسی روانی چشم گیری را در بیماران جراحی زیبایی گزارش کرده اند.
علیرضا وارسته، جامعه‌شناس در این رابطه می‌گوید: «در حقیقت بسیاری از پژوهش‌ها دال بر آن است که بسیاری از زنان احساسی بیگانگی به بدن خود دارند و از ظاهر فیزیکی خود راضی نیستند و همواره به دنبال تغییر آن هستند؛ به عنوان نمونه در پژوهشی که توسط اسپیتزر بر روی زنان دانشگاهی انجام گرفته، ۸۰ درصد زنان نارضایتی بدنی داشتند.»
وارسته همچنین اشاره می کند «طی تحقیقات انجام شده می‌توان گفت رابطه‌ای مستقیم بین افرادی که عمل بینی می‌کنند با فشار هنجاری وجود دارد. فشار هنجاری یعنی برای شما مهم است که دیگران چه گونه درباره شما قضاوت می‌کنند در اینجا دیگران به دو دسته تقسیم می‌شوند، دیگران مهم افرادی هستند که نظرات و ارزیابی آن‌ها برای شما مهم باشد و دسته دوم بقیه مردم هستند که چگونه درباره ما فکر می‌کنند. بنابر این افراد تحت شرایط فشار هنجاری در خود احساس اجبار یا میل به پیروی از برخی هنجار‌ها را می‌کنند که به آن حالت نیرو یا فشار هنجاری می‌گویند.»
در همین راستا از زیبایی زن می‌توان تلقی یک سرمایه را داشت؛ سرمایه انواع مختلفی دارد؛ سرمایه اقتصادی، سرمایه اجتماعی، سرمایه نمادین و سرمایه فرهنگی. عمل بینی و کلا جراحی‌های زیبایی که منجر به ایجاد تغییر و تحول در بدن می‌شود را می‌توان جزو سرمایه‌های نمادین دانست.
وارسته می افزاید «عمل کردن بینی یکی از مصادیق سرمایه نمادین است که برای فرد در جامعه ایران عزت نفس به بار می‌آورد، به نحوی که شما احساس می‌کنید در جامعه مورد پذیرش بیشتری قرار می‌گیرید. در این زمینه آموخته‌های دوران کودکی و نوع جامعه پذیر شدن در خردسالی یکی از بازتاب‌های اهمیت رفتاری و‌شناختی است که دختران نسبت به بدن و ظاهرشان نشان می‌دهند. بار‌ها شاهد این تصور در دختران خردسال بوده‌ایم که بیان می‌دارند فردی که در کلاس زیبا‌تر یا خوشگل‌تر بود مبصر شد یا معلم او را بیشتر دوست دارد. در حقیقت این تفکر همراه با کودک رشد می‌کند و وقتی به سن ۱۸ سال رسید تصور می‌کند که اگه زیبا باشد راحت‌تر و بهتر مورد پذیرش همسر و خانواده‌اش قرار می‌گیرد. حتی برخی از زنان بعد از ازدواج این تصور را دارند که زیبایی آن‌ها باعث افتخار همسرانشان است یا در محل کار و اجتماع از محبوبیت و ارزش بیشتری برخوردار می‌شود. بنابراین برای به دست آوردن سرمایه زیبایی یا بیشتر کردن آن اقدام به عمل جراحی می‌کند.»
در حقیقت عمل بینی در ایران از جنبه درمانی آن خارج شده و بیشتر به سمت و سوی امری فانتزی در حرکت است. در این بین نمی‌توان نقش بنیادین و اساسی رسانه‌ها را در شکل دادن به تصور بدنی زنان نادیده گرفت؛ تبلیغات گسترده از سمت و سوی رسانه‌ها که شما را برای زیبا‌تر شدن تشویق می‌کند. به عنوان نمونه می‌توان به ایمیل‌ها یا آگهی‌هایی که در روزنامه‌ها و مجلات کثیرالانتشار اشاره کرد؛ پیام ضمنی همه این تبلیغات آن است که: شما به اندازه کافی زیبا نیستی. از سوی دیگر نیز نمی‌توان نقش ستاره‌های دنیای سینما را در شکل بخشیدن به ایده آل‌های ذهنی نیز نادیده گرفت. همچنین تاثیر علم و تکنولوژی که شامل علم پزشکی و صنایع زیبایی می‌شود در روند رو به رشد متقاضیان این عرصه نیز بسیار مهم است تا آنجا که این عرصه به صنعتی پول ساز تبدیل شده است. جامعه پزشکی سعی می‌کند این گونه درمان‌ها را کاملا بی‌خطر و عادی جلوه دهد و در ایران به دلیل عدم نظارت کافی طبابت از ماهیت انسان دوستانه خارج شده و برخی از پزشکان در بدون رعایت موازین علمی و خارج از محدوده تخصصی خود اعمال جراحی زیبایی را انجام می‌دهند.
دکتر امیر هوشنگ احسانی در این باره می‌گوید: «انجام جراحی‌های بینی و در کل عمل‌های زیبایی هم شامل عمل‌های درمانی است و هم غیر درمانی؛ اما متاسفانه در ایران نمی‌توان آمار دقیق اعلام کرد و حتی افتراق آن نیز کار سختی است اما به جرات می‌توان گفت بیشتر جراحی‌ها در جهت زیبایی است نه درمانی. بسیاری از جراحی‌های زیبایی و حتی عمل بینی با اینکه در نگاه اول غیر درمانی به نظر می‌رسد اما بی‌ضرورت نیستند؛ به عنوان نمونه شما دختر خانمی را تصور کنید که مو‌هایش ریزش پیدا کرده است؛ عمل کاشت مو و ترمیم برای آن دختر خانم یک ضرورت است چرا که می‌خواهد در این جامعه ادامه حیات دهد و زندگی کند اما عکس آن نیز صادق است؛ مثلا مردی که به کاشت مو می‌پردازد این عمل جنبه زیبایی دارد و نه درمانی.»
دکتر امیر هوشنگ احسانی همچنین اشاره می کند که متاسفانه غیر متخصصین وارد کار پزشکی شده‌اند و این در زمینه پوست و مو بیشتر مشاهده می‌شود تا آنجا که شاهد هستیم حتی برخی آرایشگاه‌ها نیز بدون داشتن تبحر و تجربه کافی و با مواد نامعلوم اقدام می‌کنند. زمانی که دکتر برای بیمار عمل زیبایی را انجام می‌دهد حتی اگر عارضه‌ای رخ داد آن عارضه را می‌شناسد و با آن برخورد مناسب می‌کند اما وقتی غیر متخصصین وارد این عرصه می‌شوند خطر‌ها و تهدیدات بسیاری بیمار را تهدید می‌کند. متاسفانه جامعه پزشکی اقداماتی برای حل این معضل انجام داده اما چون ضمانت اجرایی ندارد امکان حل کامل این معضل فراهم نشده.»
به هر جهت عمل زیبایی بینی رابطه‌ای مستقیم با نوع نگاه زنان به بدن خویش و کاربرد آن دارد؛ نلتون نیز بر این نظریه صحه گذاشته و می‌گوید یکی از عوامل مهم گرایش زنان به مصرف بدن «وضع بدن در جامعه مصرفی» است. همچنین وستون به بدن نیز از منظر نوعی ارتباط می‌نگرد بدان معنا که مصارف متعدد مد و زیبایی اعم از جراحی زیبایی و یا هر تلاش دیگری برای زیبا شدن را به عنوان شکلی از ارتباط غیر کلامی معرفی می‌کند.
حجت الاسلام صارم درباره جراحی بینی و رابطه آن با عزت نفس زنان در جامعه می‌گوید: «مسئله جراحی بینی از ابعاد متعددی قابل بحث و بررسی است که آیا از جنبه فقهی جایز هست یا خیر؟ بحثی جداگانه دارد اما اینکه زنان دوست دارند زیبا باشند امری فطری است. بدان معنا که هر زنی دوست دارد زیبا باشد؛ بلکه همه انسان‌ها این گونه هستند اصل دوست داشتن زیبایی و زیبا بودن بسیار مطلوب و مورد پسند است. مثلا خانمی می‌خواهد با عمل کردن بینی زیبا‌تر شود باید به انگیزه زیبا شدن نگاه کرد نه به اصل زیبا دوستی او. زیبا دوستی انسان‌ها قابل نقد نیست بلکه نشأنی از کمال و انسانیت انسان است. این نگاه از زاویه زیبا طلبی به این پدیده است و بیان کننده همه حقیقت در باره همه اعمال جراحی زیبایی نیست اما آیا اینکه جراحی بینی عملی ارزشی یا منطقی هست یا خیر، باید از زوایای مختلف به آن نگاه شود بالخصوص از دیدگاه فقه و پزشکی باید مورد کاوش قرار بگیرد.»
ارزشگذاری بر این پدیده اجتماعی بر اساس نفس این عمل نخواهد بود. باید به انگیزه‌ای که باعث می‌شود برخی از بانوان به این مساله روی آورند نگاه کرد. به عنوان فرض اگر خانمی برای جلب مهر و محبت همسر خویش بخواهد زیبا‌تر باشد، نمی‌توان این عمل او را نکوهش کرد چرا که توجه به همسر و تامین نیاز عاطفی همسر از وظایف مهم بانوان می‌باشد. علاوه بر اینکه میل شدید خانم‌ها به زیبایی است تا آنجا که علاقه و میل شدید دارند که محبوب همسران خویش باشند. جالب اینجاست که در شرع مقدس ما به این مهم تاکید و سفارش شده است. روایاتی که معطر بودن برای همسر و آرایش کردن یک خانم را برای همسرش توصیه نموده است و در قبال این کار او در برابر همسرش؛ پاداش‌های معنوی بسیاری در دنیا و آخرت قرار داده شده است.
مشکل از جایی شروع می‌شود که سراسر جامعه بدون هیچ قید و خط قرمزی عرصه عرضه زیبایی برخی از بانوان می‌شود. در چنین شرایطی رقابتی عجیب میان این قشر از جامعه اتفاق می‌افتاد. به تعبیررایج چشم و هم چشمی در میان زنان باعث تشدید این پدیده و فراگیر شدن آن می‌شود. در زمانی که عرصه عرضه زیبایی‌های زنانه بستر خانواده باشد و در فضایی که مخصوص این امر در نظر گرفته شده است. انگیزه‌ای برای رقابت در این خصوص نخواهد بود. متاسفانه فضای عمومی جامعه عرصه نمایش این گونه زیبایی‌ها شده است و این رقابت به صورت شدیدی در میان قشری از بانوان در حال جریان است که نتیجه آن اقبال غیر منطقی به این مساله شده است و نیازی کاملا کاذب و غیر حقیقی در میان برخی از بانوان ایجاد شده است هر مقدار که این رقابت شدید‌تر می‌شود نیاز کاذب سنیز با شدت و حدت بیشتری ایجاد می‌شود.
نتیجه این ایجاد نیاز و رقابت هزینه شدن مبالغ هنگفتی برای انجام این اعمال جراحی است. اما داستان به اینجا ختم نمی‌شود. بلکه این جراحی‌ها منجر به مرگ و میر مشتریان این نیاز کاذب می‌شود تا حدی که گفته می‌شود روزی دو نفر در زیر این اعمال جراحی جان خویش را از دست می‌دهد. گذشته از اینکه عفت عمومی جامعه را به خطر جدی می‌اندازد؛ سلامت جامعه را نیز دچار چالش می‌کند.
