وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
در این یادداشت سعی شده تا به نقش مساجد از صدر اسلام تا به امروز نگاهی گذرا صورت گیرد وکارکردهای متفاوت هرکدام بررسی شود.
در بخشهایی ازین مطلب می خوانید:
علیرغم تاکید فراوان آیات و روایات بر رسیدگی به عمران و آبادانی فیزیکی و معنوی مساجد و رونق بخشیدن به برنامه های فرهنگی آن، متاسفانه با تراز اسلامی مساجد فاصله داریم. حال آنکه در صدر اسلام مساجد بزرگترین پایگاه محسوب می گردیدند و بسیاری از امور جامعه اسلامی در مساجد انجام می گرفت. اگر نگاهی به سیر تغییر کارکردهای مساجد بیندازیم به یک رابطه سینوسی از صدر اسلام تا به الان خواهیم رسید. همان طور که پیش تر نیز گفته شده در صدر اسلام مساجد حکم یک ملجا و پایگاه همیشگی برای تربیت نیرو و حل و فصل مشکلات سیاسی و اجتماعی بودند، پس از ورود دین اسلام به کشور عزیزمان ایران و در دوران صفویه مساجد در کشورمان راه اندازی شده و به اصلی ترین محل عبودیت مردم تبدیل شدند. در دوران پهلوی که رضاخان سخت گیری ها و محدودیت های فراوانی در حوزه دین و آموزه های دینی مردم به آنها تحمیل می کرد، مساجد دوباره به اصلی ترین پایگاه مبارزه و وحدت تبدیل شدند و تا کوران انقلاب اسلامی این رویه ادامه پیدا کرد. پس از انقلاب و با روند مدرنیزاسیون در همه کشورها و حضور احزاب و نهادهای مختلف، دوباره کاهش حضور مردم را در مساجد مشاهده می کنیم و افراد به صورت پراکنده در کانون های مختلف حضور پیدا کردند.
نقش مساجد از صدر اسلام تا به امروز
بررسی تغییرات کارکردی مساجد در بازه های مختلف زمانی
نویسنده: مصطفی دیندار
مسجد در اسلام اولین مرکزی بوده که توسط پیامبر و در روزهای نخست تشکیل حکوت اسلامی بنا نهاده شده است. بدون شک هر مسلک و آیینی نمادها و نشانه هایی برای معرفی خود دارد و مسجد به عنوان یکی از مهمترین جلوه های حکومت اسلامی در جهان شناخته می شود .
این نهاد در طول حیات ۱۴۰۰ ساله اسلام شاهد وقایع مهم و تاثیرگذاری در سطح جامعه خود بوده که شاید مهمترین و تاثیرگذارترین دوره آن به دوران صدر اسلام مربوط باشد .
یکی از عوامل تاثیر گذار در پیشبرد فرهنگ و تمدن اسلامی در زمینه های مختلف آموزشی، تربیتی و فرهنگی مساجد هستند که جامعه اسلامی بدون آن ها نمی تواند نقش های فرهنگی، تربیتی و اجتماعی خود را ایفا نماید و به همین جهت پیامبر اسلام در جهت تحقق حاکمیت خویش اقدام به تاسیس یک نهاد اجتماعی دینی به نام مسجد نمودند.
به عبارت دیگر مسجد النبی از همان بدو تأسیس توسط رسول الله نه تنها به عنوان محل اصلی تجمع مسلمانان برای ادای فرائض دینی مورد استفاده قرار گرفت، بلکه اولین کانون فعالیت های علمی، سیاسی و اجتماعی نهضت جهانی اسلام نیز به شمار می رفت. در واقع شاکله اولیه حکومت اسلامی در زمان رسول خدا (ص) در مسجد بنیانگذاری شد و اصول و مبانی دین مبین اسلام از این پایگاه مقدس به مردم جهان عرضه شد.
در سال های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷ و بعد از آن، مساجد توانستند جایگاه خود را در بین مردم و جامعه باز یابند و با فعالیت های خود بر انسجام و قدرت نیروهای مسلمان بیفزایند و از عناصر اصلی شکل گیری نهضت مردمی بر ضد کفر و استکبار باشند. در واقع قبل از سالهای منتهی به انقلاب مساجد صرفا به محلی برای عبادت و عبودیت تبدیل شده و کارکردهای دیگرش به دلیل محدودیت های ایجاد شده توسط حاکمان وقت به فراموشی سپرده شده بود. پس از بازیابی مساجد در دهه پنجاه، بسیاری از برنامه های انقلاب مانند انتخابات شوراهای محلی، کانونهای بسیج و دیگر ضرورتهای زمان در مساجد انجام گرفت. اما با گذشت زمان مساجد مخاطبان زیادی که در سال های نه چندان دور از دست دادند به طوری که شهید مطهری در ماه های ابتدایی پس از انقلاب در سخنرانی اشاره به این موضوع می کنند و می فرمایند : “نگاهی به وضع مسجد نشان می دهد که بعد از انقلاب اسلامی، بیشتر مساجد خلوت شده است .
یک دلیل این امر آن است که تا قبل از انقلاب، مساجد به بهترین نحو نقش ساختاری و محتوایی خود را انجام می دادند و در آن ها مسائلی مطرح می شد که مردم خواستار آن بودند، اما بعد از پیروزی انقلاب مساجد خود را با این تغییر هماهنگ نکردند. حال و هوای پیش از انقلاب اسلامی لزوم حرکت مردمی را در مساجد ایجاد می کرد برای همین نیازی به جذب افراد به مساجد نبود و همه افراد به صورت خودجوش حضور پیدا می کردند ولی پس از انقلاب حزب اسلامی و کانون های سیاسی و مذهبی هم به وجود آمدند که موجب کاستن حضور برخی از اقشار جامعه برای فعالیت سیاسی و یا اجتماعی در مساجد شد.
مردم از راه این کانون ها تعلیمات و آموزش های سیاسی و اجتماعی را می دیدند. اما اگر همه ی این نهاد ها جای مسجد را بگیرند، آن وقت فاجعه به وجود می آید. راه جلوگیری از این فاجعه تعطیل کردن این نهاد ها نیست بلکه این مساجدند که باید در وضع خود تجدید نظر کنند.
در دنیای مدرن امروز با وجود تغییرات اساسی که در ساختار نوین اجتماعی و سیاسی جامعه بوجود آمده دین می‌تواند همچنان نقش اساسی و پررنگی را در عرصه جهانی ایفا کند و به استقرار مفاهیم و ارزش های وحیانی در عرصه سیاست و اجتماع بپردازد و در این میان مساجد می‌توانند بهترین و مهمترین مراکز و پایگاه‌های دینی برای رسیدن به این هدف بزرگ باشند. مساجد به عنوان مهمترین پایگاه نهادهای دینی این ظرفیت را دارند که در راستای رسیدن به کارکرد های اصیل خود از جمله کارکرد های تبلیغی و معرفتی، سیاسی، اجتماعی و . . . متناسب با جهان نوین امروزی بپردازند و از آنجا که مساجد در کشورهای اسلامی مهم ترین پایگاه و جایگاه برای تبلیغ و تحکیم فرهنگ و ایدئولوژی اسلامی برای نظم جهانی می‌باشند، دشمن از هیچ تلاشی برای ضربه زدن به این مکان مقدس دریغ نکرده و نمی‌کند.
طبق فرمایش مقام معظم رهبری : “امروزه توطئه دشمن این است که می‌خواهند مساجد را کم کم خالی کنند تا بدین وسیله بتوانند به آسانی به انقلاب لطمه بزنند.” همچنان که امام خمینی(ره) نیز در اهمیت مساجد فرمودند: ” مساجد و محافل دینی را که سنگر اسلام در مقابل شیاطین است، هرچه بیشتر گرم و مجهز نگه دارید.”
با این حال و علیرغم تاکید فراوان آیات و روایات بر رسیدگی به عمران و آبادانی فیزیکی و معنوی مساجد و رونق بخشیدن به برنامه های فرهنگی آن، متاسفانه با تراز اسلامی مساجد فاصله داریم. حال آنکه در صدر اسلام مساجد بزرگترین پایگاه محسوب می گردیدند و بسیاری از امور جامعه اسلامی در مساجد انجام می گرفت. اگر نگاهی به سیر تغییر کارکردهای مساجد بیندازیم به یک رابطه سینوسی از صدر اسلام تا به الان خواهیم رسید. همان طور که پیش تر نیز گفته شده در صدر اسلام مساجد حکم یک ملجا و پایگاه همیشگی برای تربیت نیرو و حل و فصل مشکلات سیاسی و اجتماعی بودند، پس از ورود دین اسلام به کشور عزیزمان ایران و در دوران صفویه مساجد در کشورمان راه اندازی شده و به اصلی ترین محل عبودیت مردم تبدیل شدند. در دوران پهلوی که رضاخان سخت گیری ها و محدودیت های فراوانی در حوزه دین و آموزه های دینی مردم به آنها تحمیل می کرد، مساجد دوباره به اصلی ترین پایگاه مبارزه و وحدت تبدیل شدند و تا کوران انقلاب اسلامی این رویه ادامه پیدا کرد. پس از انقلاب و با روند مدرنیزاسیون در همه کشورها و حضور احزاب و نهادهای مختلف، دوباره کاهش حضور مردم را در مساجد مشاهده می کنیم و افراد به صورت پراکنده در کانون های مختلف حضور پیدا کردند. آنچه که گفته شد سیری از تغییر کارکردهای مساجد از صدر اسلام تا به امروز بوده و امید است که مانند گذشته مساجد به کارکردهای اصلی خود بازگردند.
