فردوس روی ریل فرآوری معدنی

با آغاز عملیات اجرایی پروژه فرآوری مس فردوس، خراسان جنوبی گام تازه‌ای در مسیر عبور از خام‌فروشی و توسعه صنایع فرآوری برداشته است؛ طرحی که با تکمیل زنجیره تولید، می‌تواند به ایجاد اشتغال پایدار و افزایش سهم استان از ارزش‌افزوده معدنی منجر شود.
ایرنا در گزارشی به این موضوع پرداخته و امروز خراسان جنوبی با ورودی تحلیلی اهمیت تکمیل زنجیره استخراج تا فرآوردی را بررسی کرد. خراسان جنوبی، با پهنه‌های معدنی گسترده از طلا و مس تا بنتونیت و خاک‌های صنعتی، سال‌هاست مقصد توجه سرمایه‌گذاران معدنی است. شهرستان فردوس نیز با برخورداری از ذخایر قابل‌توجه و موقعیت جغرافیایی مناسب، یکی از مناطق مهم معدنی استان به‌شمار می‌رود و به‌ویژه در حوزه مس ظرفیت توسعه دارد. طرح فرآوری مس فردوس پس از سال‌ها اکتشاف و فعالیت‌های مقدماتی، با هدف کاهش خام‌فروشی و ایجاد ارزش‌افزوده آغاز شده است. بخش قابل‌توجهی از نیروهای مشغول در این طرح از میان اهالی روستاهای اطراف انتخاب شده‌اند و توسعه فعالیت‌های معدنی، اثر مستقیم بر معیشت خانوارهای محلی دارد. روند اجرا و وضعیت پیشرفت پروژه مدیرعامل شرکت احیا صنایع خراسان اعلام کرد که عملیات اجرایی کارخانه از نیمه دوم سال ۱۴۰۲ آغاز شده و اکنون حدود ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. زیرساخت‌هایی مانند خاک‌برداری، احداث استخرهای ذخیره، زیرسازی مخازن و آماده‌سازی بخش‌های اصلی در حال انجام است. به گفته او نصب سوله اصلی نیز در مرحله اجرا قرار دارد. ماشین‌آلات اصلی کارخانه در سال ۱۴۰۲ سفارش‌گذاری و از سال ۱۴۰۳ نصب آن‌ها آغاز شد. بخش‌هایی مانند تانک‌ها و واحدهای ترکیب مواد نیز در دست آماده‌سازی است. با این حال، در چند مقطع به‌دلیل کمبود منابع مالی، پروژه با توقف چندماهه روبه‌رو شده بود. چالش‌های زیرساختی و مالی به گفته مدیرعامل شرکت، نخستین چالش طرح، تحویل زمین و دریافت مجوزهای محیط زیست بود که زمان‌بر شد و صدور مجوز نهایی تا اسفند ۱۴۰۲ ادامه یافت. مشکل دیگر، کمبود برق برای سایت است؛ در حالی‌که نیاز کارخانه دو مگاوات برآورد شده بود، تنها ۳۵۰ کیلووات تخصیص یافت و شرکت ناچار شد برای ادامه کار از دیزل ژنراتور استفاده کند. در بخش مالی نیز تورم دو سال اخیر موجب افزایش چندبرابری هزینه‌های پروژه شد. تاکنون حدود ۲۵۰ میلیارد تومان در طرح هزینه شده و برآورد جدید هزینه‌ها بیش از ۳۵۰ میلیارد تومان است. شرکت حداقل ۸۰ درصد از این منابع را از محل تهاتر دارایی‌ها تأمین کرده و بخشی از دارایی‌های سودده خود را واگذار کرده است. در زمینه دریافت تسهیلات تبصره ۱۸ نیز با وجود پیگیری‌های مداوم، منابع مصوب تاکنون پرداخت نشده و همین تأخیر هزینه‌های اجرای پروژه را افزایش داده است. طبق اعلام مدیرعامل، مبلغ ۸۰ میلیارد تومان برای این پروژه به‌عنوان اولویت نخست استان معرفی شده و پیگیری‌ها در سطح ملی ادامه دارد. اشتغال‌زایی و برنامه‌های توسعه در فاز نخست، حدود ۵۰ تا ۶۰ نفر به‌صورت مستقیم و تا ۱۵۰ نفر به‌صورت غیرمستقیم در کارخانه و بخش‌های پشتیبانی مشغول خواهند شد. اکنون نیز معدن مس فردوس به‌صورت دو شیفت فعال است و بیش از ۶۰ نفر در فعالیت‌های مرتبط با آن اشتغال دارند. در طرح توسعه، فاز دوم کارخانه شامل بخش فلوتاسیون طراحی شده که زیرساخت اتصال آن به خطوط موجود از ابتدا پیش‌بینی شده است. با راه‌اندازی فاز دوم، ظرفیت استخراج معدن نیز باید افزایش یابد و میزان اشتغال مستقیم چند برابر خواهد شد. پروژه همچنین در نظر دارد با احداث نیروگاه خورشیدی، بخشی از برق مورد نیاز را از محل انرژی پاک تأمین کند. ارتباط با جامعه محلی و مسئولیت اجتماعی تمام نیروهای شاغل در معدن و کارخانه از میان نیروهای بومی شهرستان و روستاهای اطراف انتخاب شده‌اند. خریدهای جاری، مصرف روزانه و نیازهای پشتیبانی پروژه نیز از ظرفیت‌های محلی تأمین می‌شود تا اقتصاد منطقه تقویت شود. مدیرعامل شرکت تأکید کرد که فعالیت‌های اجتماعی در منطقه با توجه به توان شرکت دنبال می‌شود. وضعیت مالی و نحوه تأمین تجهیزات بر اساس گفته‌های مدیرعامل، حساب‌های بانکی شرکت در استان فعال است و عمده سرمایه‌گذاری انجام‌شده از محل تهاتر دارایی‌ها بوده است. تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز پروژه نیز با همین روش تأمین شده و بخش قابل‌توجهی از منابع نقدی به‌طور مستقیم در اختیار شرکت نبوده است. احداث کارخانه فرآوری مس در فردوس تنها یک پروژه صنعتی نیست؛ بلکه بخشی از یک مسیر بلندمدت برای تغییر الگوی توسعه در خراسان جنوبی است؛ الگویی که سال‌ها به‌دلیل فاصله زیاد با مراکز صنعتی کشور، محدودیت‌های زیرساختی و پراکندگی جغرافیایی، کمتر امکان شکل‌گیری داشته است. توسعه این پروژه‌ها نشان می‌دهد استان به‌تدریج از مرحله خام‌فروشی صرف به سمت تثبیت زنجیره ارزش حرکت می‌کند؛ روندی که به گفته کارشناسان، می‌تواند سهم استان را از اقتصاد ملی افزایش دهد. بر اساس ارزیابی‌های کارشناسی، مزیت اصلی این طرح در آن است که وابستگی آن به واردات تجهیزات یا مواد اولیه کم است و بخش عمده فعالیت‌ها بر پایه منابع و توان داخلی انجام می‌شود. به همین دلیل، اگرچه شوک‌های اقتصادی و نوسان قیمت ارز بر آن اثر گذاشته، اما پروژه برخلاف برخی صنایع سنگین کشور، وابستگی مطلق به واردات ندارد و امکان ادامه فعالیت در شرایط اقتصادی سخت نیز فراهم است. از سوی دیگر، استقرار واحد فرآوری در نزدیکی معدن باعث کاهش هزینه حمل‌ونقل مواد خام و محصولات نیمه‌فرآوری‌شده می‌شود؛ هزینه‌ای که برای معادن دور از مراکز صنعتی کشور رقم قابل توجهی است. با این اقدام، علاوه بر کاهش هزینه‌ها، جذابیت سرمایه‌گذاری در معادن کوچک و متوسط منطقه نیز بیشتر خواهد شد؛ موضوعی که می‌تواند آینده معدنکاری در فردوس و شرق استان را متحول کند. مسئله دیگری که اهمیت دارد، نقش این طرح در تثبیت جمعیت روستاهای اطراف است. طی سال‌های اخیر، بسیاری از روستاهای شرق کشور با کاهش جمعیت و مهاجرت روبه‌رو بوده‌اند، اما ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار می‌تواند بخشی از این روند را متوقف کند. ورود سرمایه‌گذاری صنعتی به مناطق کمتر برخوردار معمولاً باعث افزایش کیفیت زیرساخت‌های محلی مانند جاده، ارتباطات و خدمات عمومی می‌شود و در نتیجه شرایط زندگی در روستاها را بهبود می‌بخشد. در کنار این موارد، مسئولان صنعتی استان معتقدند توجه به مسائل محیط‌زیست در اجرای پروژه‌های معدنی باید بیش از گذشته جدی گرفته شود. اجرای استانداردهای زیست‌محیطی، مدیریت پسماند و مصرف بهینه منابع آب، از مهم‌ترین چالش‌هایی است که در فازهای بعدی طرح باید با دقت دنبال شود تا توسعه صنعتی منطقه پایدار بماند. پروژه فرآوری مس فردوس اکنون در مرحله پیشرفت میانی قرار دارد؛ طرحی که می‌تواند نقطه عطفی در توسعه صنعتی خراسان جنوبی باشد، اما ادامه مسیر آن وابسته به رفع مشکلات زیرساختی، تأمین برق و تسریع در تخصیص منابع مالی است. با وجود چالش‌ها، پیگیری‌ها برای راه‌اندازی فاز نخست ادامه دارد و به گفته مجریان طرح، این پروژه می‌تواند نمونه‌ای از حرکت استان به سوی فرآوری و ایجاد ارزش‌افزوده معدنی باشد.