وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
خراسان جنوبی، قطب تولید ۹۸ درصد زرشک بی‌دانه خوراکی کشور، با ۲۷ هزار و ۱۹۶ هکتار سطح زیر کشت و تولید سالانه ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تن، حالا در میانه چالش‌های اقلیمی، آفات نوظهور و مسائل اقتصادی قرار گرفته است. محصولی که سال‌ها پشتوانه معیشتی باغداران و اقتصاد منطقه بوده، امروز با یخبندان بهاره، گرمای شدید تابستان، خشکسالی مداوم و بیماری‌های جدید دست‌به‌گریبان است و آینده آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
قطب زرشک در آینه آمار
خراسان جنوبی با تولید ۹۸ درصد زرشک بی‌دانه کشور، نه تنها جایگاه ملی دارد، بلکه این محصول نماد هویت اقتصادی و کشاورزی استان نیز محسوب می‌شود. این جایگاه بزرگ، مسئولیتی سنگین برای باغداران، فعالان صنایع تبدیلی و سیاست‌گذاران استان ایجاد کرده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان ، با اشاره به مشکلات پیش‌روی باغداران گفت: تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر کمیت و کیفیت محصول، افزایش قیمت نهاده‌های کشاورزی و ضعف بنیه مالی باغداران از جمله موانع اصلی تولید است. وی کاهش کیفیت محصول در سال جاری را ناشی از یخبندان بهاره و گرمای شدید تابستان دانست و افزود که خرده‌مالکی، گسترش آفات و امراض جدید، خشکسالی مداوم و شور شدن منابع آب و خاک از دیگر چالش‌های جدی هستند.
چالش‌های اقلیمی و زیست‌محیطی
تغییرات اقلیمی، خشکسالی مداوم و شور شدن خاک و منابع آب، فشار شدیدی بر باغ‌های زرشک وارد کرده است. یخبندان بهاره و گرمای شدید تابستان، روند رشد محصول را مختل و کیفیت زرشک را کاهش داده است. مطالعات علمی نشان می‌دهند که تغییرات اقلیمی می‌تواند تا ۳۰ درصد کاهش تولید در محصولات نیمه‌خشک را ایجاد کند و بدون مدیریت و اصلاح روش‌های کشاورزی، این روند ادامه خواهد داشت. گسترش آفات و بیماری‌های نوظهور، نه تنها تولید را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌های کنترل را افزایش می‌دهد و باغداران با زیان مالی سنگین مواجه می‌شوند. پراکندگی باغ‌ها و خرده‌مالکی نیز باعث تسهیل انتشار بیماری‌ها می‌شود و بدون همکاری جمعی، اقدامات فردی ناکافی خواهد بود.
زنگ جارویی، تهدیدی جدی
یکی از خطرناک‌ترین تهدیدها، بیماری زنگ جارویی زرشک است. این بیماری که برای نخستین بار در سال ۱۳۸۵ در استان مشاهده شد، امروز یکی از چالش‌های جدی باغداران است و می‌تواند خسارات جدی اقتصادی و زیست‌محیطی ایجاد کند. برای مقابله با این تهدید، ستاد کنترل بیماری زرشک تشکیل و نقشه پراکنش آن تهیه شده است. همچنین طرح‌های تحقیقاتی برای بررسی تأثیر سموم مختلف با همکاری مرکز تحقیقات استان اجرا می‌شوند و دستگاه‌های «دیتا لاگر» برای ردیابی و پیش‌آگاهی از آفات خریداری شده‌اند.
وجوه اقتصادی و اجتماعی
زرشک علاوه بر ارزش غذایی و صنعتی، یکی از ستون‌های اقتصادی خراسان جنوبی است. کاهش تولید و کیفیت محصول، به معنی کاهش درآمد باغداران، فشار بر صنایع تبدیلی و تهدید اشتغال است. از طرفی، وابستگی استان به یک محصول خاص، خطر اقتصادی را چند برابر می‌کند.
ضرورت اقدامات فوری
پیام واضح این وضعیت، نیاز به اقدامات فوری و هماهنگ است: آموزش کشاورزان، حمایت مالی، اجرای برنامه‌های پیش‌آگاهی آفات، اصلاح الگوی کشت و استفاده از تکنولوژی‌های نوین، تنها راهی است که می‌تواند تولید زرشک و معیشت باغداران را نجات دهد.
اقتصاد زرشک و فرآوری محصول
به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی برای اینکه زرشک کار، مسیر مطمئنی برای فروش همین محصول عبور کرده از خطرات را داشته باشد، هر سال با آغاز فصل برداشت، جلسات کارشناسی با حضور نمایندگان باغداران برگزار می‌شود تا ، قیمت کارشناسی محصول بر اساس هزینه‌های تولید تعیین شود. این اقدام، تضمینی حداقلی برای حمایت از باغداران در بازار ناپایدار ایجاد می‌کند.
آن طور که اسفندیاری اعلام کرد، موفقیت هایی نیزبدست آمده است؛ در حوزه فرآوری، از مجموع محصول تولیدی استان، ۱۲ هزار و ۸۸۹ تن زرشک وارد صنایع تبدیلی و غذایی شده است. از ۹۶ واحد دارای پروانه فرآوری، ۷۷ واحد فعال یا نیمه‌فعال هستند که سالانه حدود ۱۴ هزار و ۸۸۵ تن زرشک را فرآوری می‌کنند. این ظرفیت، نشان‌دهنده پتانسیل بالای استان برای توسعه زنجیره ارزش زرشک و ایجاد اشتغال پایدار است.
ثبت ملی نشان جغرافیایی
ثبت ملی نشان جغرافیایی «زرشک جنوب خراسان ایران» امیدهای جدیدی برای توسعه کشت و فرآوری محصول ایجاد کرده است. اسفندیاری تأکید کرد که با حمایت مالی، تحقیقاتی و برنامه‌ریزی مدون، توسعه میان‌مدت و بلندمدت زرشک در استان قابل تصور است و می‌تواند جایگاه ملی استان را تقویت کند.
با این همه خراسان جنوبی در آستانه یک بحران جدی در تولید زرشک قرار دارد. تغییرات اقلیمی، خشکسالی، آفات نوظهور و مشکلات اقتصادی اگر مدیریت نشوند، ممکن است جایگاه ۹۸ درصدی استان در تولید ملی را از بین ببرند. باغداران، صنایع تبدیلی و مسئولان باید بدانند که هر روز تأخیر در اقدام، معیشت خانواده‌ها و اقتصاد منطقه را به خطر می‌اندازد. زرشک تنها محصول نیست؛ سرمایه، هویت اقتصادی و آینده‌ای است که در دستان تصمیم‌گیرندگان استان است و اگر جدی گرفته نشود، فردا دیر خواهد بود.
