علیرضا محمدنژاد -رئیس اداره امور قرآنی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی- در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان از خراسان جنوبی اظهار داشت: مرحله منطقه ای و شهرستانی چهل و هفتمین دوره مسابقات قرآن کریم در استان خراسان جنوبی آغاز شده است.

وی در ادامه بیان کرد: این مرحله با حضور بیش از ۶۵۰ نفر خانم و ۳۵۰ نفر آقا در دو گروه سنی بالای ۱۸ سال و ۱۲ تا ۱۸ سال از ۶ مرداد آغاز شده و تا ۹ مرداد ادامه دارد.

محمدنژاد ادامه داد: بیشترین شرکت کنندگان در این دوره از مسابقات، متسابقین رشته های حفظ قرآن کریم در گروه خواهران بالای ۱۸ سال هستند.

رئیس اداره امور قرآنی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی در خصوص رشته های چهل و هفتمین دوره مسابقات قرآن کریم گفت: این دوره از مسابقات در رشته های حفظ ۵، ۱۰، ۲۰ و ۳۰ جزء قرآن کریم، قرائت ترتیل، اذان، دعاخوانی، مدیحه سرایی و همخوانی قرآن کریم معارف قرآن کریم معارف نهج البلاغه، معارف صحیفه سجادیه و ترجمه سوره های‌لقمان حجرات و حشر در حال برگزاری است.

وی درخصوص زمان برگزاری مرحله استانی این مسابقات عنوان کرد: مرحله استانی این دوره از مسابقات از ۱۷ لغایت ۱۹ شهریور به میزبانی شهرستان بیرجند برگزار خواهد شد.

حجت الاسلام علی محقی مدیر ستاد کانون های فرهنگی هنری مساجد خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار شبستان در خراسان جنوبی اظهار کرد: فعالیت های اوقات فراغت امسال در سه حوزه «فرهنگ- هنر- نوآوری» با بسته برنامه «مسجد، کانون نشاط» اجرا می شود.

به گفته وی، طرح مسجد، کانون نشاط به منظور ارتقا و جامعیت بخشی برنامه های فرهنگی و هنری و آموزشی کانون های فرهنگی و هنری مساجد در راستای غنی سازی اوقات فراغت کودکان و نوجوانان بین سنین  ۷ سال تا ۱۹ سال در سطح استان اجرا می شود.

مدیر ستاد کانون های فرهنگی هنری مساجد جنوبی هم افزایی و انسجام بخشی فعالیت تابستانی مساجد، ارتقا و تقویت رویکرد تربیتی برنامه های فرهنگی و هنری کانون ها و اجرای برنامه های بومی با توجه به نیاز مخاطبان را از جمله اهداف اجرای این طرح برشمرد.

وی به اهم برنامه های آموزشی غنی سازی اوقات فراغت ۱۴۰۳ طرح ملی مسجد، کانون نشاط هم اشاره کرد و گفت: این برنامه ها شامل کلاس‌های روخوانی، روانخوانی، حفظ و تفسیر قرآن کریم، مسابقات قرآنی، جشنواره مدهامتان، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، حوزه علمی، فرهنگی و تربیتی شامل کلاس‌های اخلاقی، بصیرتی و معرفتی، کلاس‌های رایانه، زبان خارجی و کلاس فنی و حرفه‌ای است.

حجت الاسلام محقی ادامه داد: بخش هنری و ادبی شامل نقاشی، خوشنویسی، قصه گویی، شعر، سرود، تئاتر، تولیدات هنر و هنرهای تجسمی، بخش مهارت و کارآفرینی شامل کلاس‌های فنی و حرفه ای و صنایع دستی، بخش ورزشی، تفریحی و اجتماعی شامل کلاس‌های سبک زندگی، مسابقات کتابخوانی، شنبه‌های با کتاب، ترویج فرهنگ مطالعه، برگزاری مسابقات تفریحی ورزشی و فعالیت‌های جمعی نشاط آفرین و بخش فعالیت‌های رسانه و فناوری نیز شامل آشنایی با سبک زندگی در عصر ارتباطات و کلاس‌های آموزشی رسانه‌ای اعم از مجازی و حقیقی است.

وی با اشاره به اینکه تعداد کانون های فرهنگی هنری مساجد خراسان جنوبی ۷۱۸ کانون است، خاطرنشان کرد: تعداد پایگاههای غنی سازی اوقات فراغت مسجد، کانون نشاط در سطح کانون های مساجد استان خراسان جنوبی ۳۶۰ کانون با ۲ هزار و ۵۲۰ کلاس است.

گروه ایرنا زندگی – گفت‌وگو با چندین جوان که تجربه مصرف روان‌گردان‌ها را داشته‌اند، نشان‌دهنده دامنه وسیع و متنوع این تجربه‌ها است. تحقیقات  نشان داده‌اند که مصرف روان‌گردان‌ها می‌تواند تأثیرات متنوعی بر سلامت روانی و جسمی فرد داشته باشد. برخی جوانان به تجربیات کوتاه‌مدت و شاداب از مصرف این مواد اشاره کرده‌اند، اما اکثر آنان از عوارض جانبی مانند اضطراب، پارانویا و مشکلات خواب گزارش داده‌اند. در ادامه به بررسی تجارب جوانانی می‌پردازیم که با این مواد سروکار داشته‌اند، و تلاش دارند تا تصویری واقع‌گرایانه از تأثیرات و چالش‌های مرتبط با مصرف روان‌گردان‌ها ارائه دهند.

سحر، ۲۴ساله:
سحر به مدت دو سال به مصرف روان‌گردان‌ها روی آورده بود. او توضیح می‌دهد که شروع مصرف به طور عمده برای جستجوی هیجان و افزایش نشاط بود. به گفته او، در ابتدا احساس شادی و سرخوشی داشت، اما به‌زودی به مشکلاتی چون اضطراب و بی‌خوابی دچار شد. سحر اکنون می‌گوید که مصرف این مواد نه‌تنها نتوانست مشکلات او را حل کند، بلکه زندگی اجتماعی و تحصیلی‌اش نیز به‌شدت آسیب دید.

 آرش، ۲۷ ساله:
آرش تجربه‌ای متفاوت از سحر دارد. او معتقد است که مصرف روان‌گردان‌ها به او در ایجاد احساس ارتباط عمیق‌تر با موسیقی و هنر کمک کرد. بااین‌حال او نیز با مشکلاتی روبه‌رو شد، از جمله کاهش تمرکز و مشکلات مالی به دلیل هزینه‌های بالای خرید مواد. آرش اکنون در تلاش است تا از این وابستگی خارج شود و به دنبال روش‌های درمانی برای بهبود وضعیت خود است.

مهسا، ۲۲ساله:
مهسا، در ابتدا به مصرف مواد روان‌گردان به‌عنوان یک راه برای فرار از فشارهای زندگی و مشکلات عاطفی روی آورد. او به یاد می‌آورد که چگونه مصرف این مواد به طور موقت او را از احساسات منفی رها می‌کرد، اما باگذشت زمان، مشکلاتش بدتر شد و به اختلالات شدید روانی دچار شد. مهسا اکنون در حال گذراندن دوره‌های درمانی و مشاوره‌ای است و از تجربیات خود به‌عنوان یک هشدار برای دیگران یاد می‌کند.

تأثیرات عمیق مصرف روانگردان‌ها بر سلامت روانی و جسمی
تجربه‌های جوانان از مصرف روان‌گردان‌ها نشان‌دهنده تأثیرات پیچیده‌ای است که این مواد می‌توانند بر سلامت روانی و جسمی افراد داشته باشند. برخی از تأثیرات گزارش‌شده شامل:
احساسات شدید و متغیر: بسیاری از جوانان از تغییرات ناگهانی در خلق‌وخوی خود صحبت کرده‌اند.
مشکلات خواب و اضطراب: ناتوانی در خواب و احساسات اضطرابی از جمله مشکلات رایج هستند.
کاهش تمرکز و عملکرد: تأثیرات منفی بر تحصیل و کار از دیگر عوارض شایع مصرف روان‌گردان‌هاست.
برای بررسی دقیق‌تر علل گرایش به این مواد و تأثیرات آن بر زندگی روزمره جوانان، با دکتر حمیدرضا اشراقی، فعال و پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت‌وگو کرده‌ایم.

 به عنوان یک پژوهشگر اجتماعی، چه عواملی را مهم‌ترین دلایل گرایش جوانان به مصرف روانگردان‌ها می‌دانید؟
افزایش تمایل جوانان به مصرف روان‌گردان‌ها می‌تواند به عوامل متعددی نسبت داده شود که می‌توان آن‌ها را در سه دسته کلی فردی، اجتماعی و خانوادگی تقسیم‌بندی کرد:
حوزه فردی: نوجوانی و جوانی دوره‌ای است که با مسائلی نظیر هویت‌یابی و احساس غرور جوانی همراه است. در این مرحله، بسیاری از جوانان به دنبال جلب‌توجه و پذیرش از سوی همسالان خود هستند و به همین دلیل ممکن است تحت‌تأثیر الگوهای رفتاری گروه‌های اجتماعی خود قرار بگیرند. همچنین، جوانانی که اعتمادبه‌نفس کمتری دارند یا در حال تجربه بحران هویتی هستند، بیشتر مستعد به سمت مصرف مواد روان‌گردان می‌روند تا از این طریق احساسات و مشکلات خود را تسکین دهند یا به دنبال هیجان‌های جدید بگردند.
حوزه اجتماعی: فشار گروهی و تمایل به هم‌سان شدن با دوستان و همسالان می‌تواند عامل مهمی در گرایش به مصرف مواد باشد. نوجوانان و جوانانی که قدرت نه گفتن به درخواست‌های گروه‌های اجتماعی خود را ندارند، به‌راحتی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است به مصرف روان‌گردان‌ها روی بیاورند. این فشارها و تلاش برای جلب‌توجه و پذیرش از سوی همسالان می‌تواند به‌سرعت منجر به اعتیاد به مواد مخدر شود.
حوزه خانوادگی و اقتصادی: وضعیت اقتصادی خانواده و فرد نیز در این گرایش نقش دارد. بیکاری نسل جوان، ضعف مالی و مشکلات اقتصادی می‌تواند فشارهای اضافی به جوانان وارد کند که آنها را به سمت مصرف مواد روان‌گردان سوق دهد. همچنین، عدم ارتباط مثبت و حمایتی بین فرزندان و والدین و کمبود مراکز فرهنگی، تفریحی و ورزشی در جامعه می‌تواند به افزایش این مشکل دامن بزند. دسترسی آسان به مواد مخدر و کمبود فعالیت‌های جایگزین مثبت نیز از دیگر عواملی است که می‌تواند باعث افزایش مصرف روان‌گردان‌ها در میان جوانان شود.
این عوامل به طور هم‌زمان با یکدیگر می‌توانند زمینه‌ساز افزایش گرایش جوانان به مصرف روان‌گردان‌ها باشند و نیاز به توجه و اقدامات چندجانبه برای کاهش این روند دارند.

از نظر شما تفاوت نگرش جوانان فعلی با جوانان گذشته در مصرف مواد روان‌گردان چیست؟
در کنار مسائلی که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، به نظر می‌رسد نسل جدید که با نام‌هایی چون نسل Z شناخته می‌شود، در مقایسه با نسل‌های گذشته از تاب‌آوری اجتماعی کمتری برخوردار است. این کمبود تاب‌آوری به‌ویژه در خانواده‌های تک‌فرزند که در سال‌های اخیر رایج‌تر شده، بیشتر به چشم می‌خورد. همچنین، تجربه دوران بیماری کرونا که منجر به انتقال آموزش‌ها به فضای مجازی شد، باعث شد تا این نسل به طور قابل‌توجهی از محیط‌های خانوادگی دور شده و بیشتر در فضای مجازی غرق شوند.
این تغییرات باعث شده که نسل جدید بیشتر تحت‌تأثیر عوامل هیجانی و انتزاعی قرار گیرد و به طور معمول در محیط‌های کمتر جمعی فعالیت کند. این امر به‌ویژه در گرایش این نسل به مواد روان‌گردان و اعتیاد نمود بیشتری پیدا کرده است؛ بنابراین، این تغییرات در سبک زندگی و محیط اجتماعی جوانان، به طور مستقیم بر الگوهای مصرف مواد تأثیرگذار بوده و نشان‌دهنده تفاوت‌های عمده بین نسل‌های گذشته و حال در زمینه مصرف مواد اعتیادآور است.

آیا استفاده از این مواد می‌تواند به بهبود مشکلات روانی کمک کند (همان‌طور که برخی از جوانان چنین تصوری دارند)  یا برعکس، مشکلات روانی را تشدید می‌کند؟

باتوجه‌به تأثیرات مصرف مواد روان‌گردان بر سیستم عصبی و روان‌شناختی، این مواد به‌تدریج قدرت اراده فرد را کاهش داده و او را به سمت جستجوی مداوم لذت‌های زودگذر سوق می‌دهند. در نتیجه، جوانان ممکن است با مشکلاتی نظیر افسردگی، پرخاشگری، اضطراب، کمبود تاب‌آوری و کنجکاوی بی‌مبنای همراه با ضعف در باورهای مذهبی و مهارت‌های اجتماعی مواجه شوند.

چه راهکارهایی برای کاهش مصرف روان‌گردان‌ها در بین جوانان پیشنهاد می‌کنید؟
برای کاهش گرایش جوانان به مواد روان‌گردان، یکی از کلیدی‌ترین راهکارها تمرکز بر تربیت و مهارت‌آموزی در دوران نوجوانی و جوانی است. این شامل تقویت مهارت‌های نه گفتن، افزایش تاب‌آوری اجتماعی و رفتار قاطعانه در افراد می‌شود. همچنین، تحقیقات نشان می‌دهند که تقویت باورهای دینی و انسجام خانوادگی به میزان زیادی در کاهش گرایش به مواد مخدر مؤثر است.
در سطح نهادهای اجتماعی و سازمان‌ها، اقداماتی نظیر ایجاد فضاهای تفریحی، تأمین اشتغال مناسب برای جوانان، و برگزاری برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی برای آگاه‌سازی درباره آسیب‌های اعتیاد ضروری است. همچنین، تأسیس مراکز درمان و کاهش آسیب‌های اجتماعی برای افرادی که در مسیر اعتیاد قرار دارند، و گسترش مراکز آموزش مهارت‌های زندگی و مشاوره‌های خانواده و تربیتی نیز می‌تواند به کاهش مصرف مواد مخدر در میان جوانان کمک کند.

به‌طورکلی، چه پیام‌هایی برای جوانان و خانواده‌هایشان درباره مصرف روان‌گردان‌ها دارید؟
پیام اصلی برای جوانان و خانواده‌ها این است که آگاهی و پیشگیری کلید اصلی در مقابله با مشکلات مربوط به مصرف روان‌گردان‌ها هستند. جوانان باید بدانند که مصرف این مواد می‌تواند عواقب جدی برای سلامت جسمی و روانی آن‌ها داشته باشد. خانواده‌ها باید از نقش حمایتی خود آگاه باشند و با فراهم کردن محیطی سالم و حمایتی، به فرزندانشان کمک کنند تا از ورود به دام مصرف مواد جلوگیری کنند. همچنین، توجه به آموزش و ارتقاء آگاهی عمومی در این زمینه می‌تواند به کاهش مشکلات مرتبط با مصرف روان‌گردان‌ها کمک کند.

ابتدای سال تحصیلی گذشته (۱۴۰۳-۱۴۰۲) بود که مدیرکل دفتر آموزش پیش‌دبستانی و دبستانی وزارت آموزش‌ و پرورش اعلام کرد ۹ میلیون و ۱۰۰ هزار دانش‌آموز مقطع ابتدایی در بیش از ۶۰ هزار مدرسه در سراسر کشور تحصیل می‌کنند.

بر اساس اعلام رسمی، آمار کل دانش‌آموزان بیش از ۱۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بوده است. حدود یک‌ میلیون معلم، مدیر، معاون مدرسه و کارکنان آموزش و پرورش در بیش از ۱۰۰ هزار مدرسه دولتی و ۲۰ هزار مدرسه غیردولتی و بیش از سه هزار کانون فرهنگی، تربیتی، آموزشی و پرورشی، کار تعلیم و تربیت ۸ میلیون و ۱۵۰ هزار دانش‌آموز دختر و حدود ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار دانش‌آموز پسر را در سال تحصیلی گذشته بر عهده گرفتند.

نگاهی به این آمار کافی است تا بدانیم کدام وزارتخانه از لحاظ عائله‌مندی و افرادی که تحث پوشش خدمات خود دارد، بیش از بقیه اهمیت می‌یابد خصوصا این که کارکرد یا کژکردی نظام مرتبط با آن یعنی نظام آموزشی به طور مستقیم آثارش را از خانواده تا سطح جامعه به صورت مستقیم و غیرمستقیم و در گسترده‌ترین و عمیق‌ترین شکل ممکن به نمایش می‌گذارد.

در ارتباط با چالش‌های پیش روی این وزارتخانه، دو تن از کارشناسان حوزه آموزش گفت‌وگویی با پژوهشگر ایرنا داشته‌اند؛ «محمد داوری» عضو شورای مرکزی و سخنگوی سازمان معلمان و «فرنوش اعلامی» عضو هیات علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی که در ادامه شرح گفت‌وگو با آنان را می‌خوانیم؛

آموزش و پرورش اولویت حکمرانی باشد

داوری در خصوص مسائل آموزش و پرورش که پیش‌ روی دولت چهاردهم است، می‌گوید: این چالش‌ها از نظر دسته‌بندی از یک نظر به چالش‌های درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تقسیم می‌شوند. از نظر فوریتی هم یک دسته چالش‌های فوری و اورژانسی داریم و یک دسته چالش‌هایی که می‌شود با زمان بیشتری آنها را حل کرد. از نظر تاریخی هم یک سری چالش‌های ریشه‌ای داریم که بسیار قدیمی است و یک سری چالش‌های جدید و مربوط به دهه‌ها یا سال‌های اخیر داریم. مهم‌ترین این موارد در اصل، چالش‌های بیرونی آموزش و پرورش و عدم اولویت نظام آموزشی یا تعلیم و تریبت در کلیت حکمرانی است؛ یعنی همان طور که امنیت یا سلامت در اولویت حکمرانی قرار می‌گیرد، باید آموزش و پرورش هم در اولویت حکمرانی باشد.

داوری: یک ساختار مدیریتی متمرکز داریم که مهم‌ترین شاخصه‌اش نسبت بالای نیروهای اداری به نیروهای آموزشی است. متاسفانه نه تنها از عرف بین‌المللی بسیار فاصله داریم، بلکه از عرف منطقه‌ای و همسایه‌ها هم دوریم

به گفته سخنگوی سازمان معلمان، شاید این امر در اهداف کلی یا در قالب برنامه‌ها و روی کاغذ در اولویت باشد اما وقتی به مرحله عملیاتی می‌رسد، نشانه‌ای از این اولویت نمی‌یابیم. در این زمینه باید نگاهی بیاندازیم به سهم آموزش و پرورش از تولید ناخالص ملی یا سهم بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی کشور در قیاس با سایر دستگاه‌ها و نهادها. این بزرگترین چالش برون‌سازمانی و ریشه‌دارترین چالش نظام آموزش و پرورش کنونی ما است که مربوط به یک دولت یا دو دولت نبوده و متاسفانه در اکثر دولت‌ها دیده می‌شود.

آموزش و پرورش یک دستگاه بسیار عریض و طویل، سنتی و بسیار محدودکننده است

سخنگوی سازمان معلمان بیان می‌دارد: در میان چالش‌های درونی هم بزرگترین چالش، ساختار مدیریتی آموزش و پرورش است؛ یعنی آموزش و پرورش یک دستگاه بسیار عریض و طویل، سنتی و بسیار محدودکننده است که در قالب یک وزارتخانه، ۳۲ اداره کل و ۷۰۰ منطقه، دست و پای مدارس و معلمان را بسته و ما معلمان و مدارس پویا و خلاق بسیار کم داریم؛ یعنی یک ساختار مدیریتی متمرکز داریم که مهم‌ترین شاخصه‌اش نسبت بالای نیروهای اداری به نیروهای آموزشی است که متاسفانه نه تنها از عرف بین‌المللی بسیار فاصله داریم، بلکه از عرف منطقه‌ای و همسایه‌ها هم دوریم.

فرنوش اعلامی نیز در این باره می‌گوید: به نظر من آموزش و پرورش یک ساختار غیرقابل‌انعطاف، سنتی، ایدئولوژی‌زده و بسته است. یعنی یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظام آموزش و پرورش این است که با نهادها، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر ارتباط ندارد. در حالی که در دنیا چنین نیست. با وجود تمام تلاش‌ها برای شبکه‌سازی و محقق شدن آن بین دانشجویان، معلمان و مدیران، اما باز ‌آن طور که باید این هم‌افزایی اتفاق نیافتاده است.

مسائل تخصصی آموزش و پرورش؛ از برنامه‌ریزی آموزشی تا محتوای کتاب‌های درسی

به گفته داوری، طیفی از چالش‌های تاریخی هم در آموزش و پرورش داریم؛ به این صورت که اگر چه در پیشینه فرهنگی ما خانواده‌ها و مردم برای تربیت و آموزش اولویت قائل می‌شدند، اما رفته رفته این امر به دلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به حاشیه رفته و اولویت‌های خانواده‌ها کمّی شده است. به همین دلیل تجارت آموزشی رشد کرده و آن اهداف اصلی آموزش و پرورش به حاشیه رفته است. یک سری چالش‌های فوری‌تر هم داریم مانند تامین نیاز معلم، تامین فضای آموزشی تامین تجهیزات کارگاهی و آزمایشگاهی.

این کارشناس مسائل آموزشی می‌افزاید: دسته‌ای از چالش‌ها را هم در زمینه برنامه‌ریزی آموزشی، برنامه‌ریزی درسی، مدیریت آموزشی و محتوای آموزشی کتاب‌های درسی شاهدیم که باید مورد توجه قرار بگیرند. برای مثال عدم ارائه آموزش مدنی دانش‌آموزان یکی از چالش‌هایی است که هم در حوزه محتوای درسی و هم در زمینه مدیریت آموزشی مطرح است؛ در حالی که آموزش و پرورش یک امر حرفه‌ای و تخصصی است و باید صاحب‌نظران، اندیشمندان و کنشگران حرفه‌ای این حوزه، به این موضوع بپردازند و آموزش و پرورش در مسیر حرفه‌ای خود قرار بگیرد.

آموزگاران نحوه تعامل با دانش‌آموزان نسل جدید را می‌دانند؟

اعلامی: آموزش و پرورش با نسلی جدید مواجه و به شدت نیازمند انواع مربی و مشاورانی است که بتوانند رفتار درست با این بچه‌ها را یاد بدهند؛ یعنی معلم ضمن اینکه باید به‌روز باشد و دانش و تخصص کافی در حوزه خود داشته باشد، باید نحوه درست رفتار با دانش‌آموزان را نیز بداند

به گفته اعلامی عضو هیات علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی، مساله دیگری که آموزش و پرورش با آن مواجه است و باید روی آن بسیار حساس و به دنبال راه حل باشد، نحوه تعامل و ارتباط‌گیری با نسل جدید از دانش‌آموزان است؛ بچه‌هایی که لپ تاپ، کامپیوتر و تبلت دارند و می‌توانند اطلاعات را به سرعت بگیرند و کار با فضاهای مجازی را خیلی بهتر می‌دانند. این هم خود یک نوع چالش است زیرا بچه‌ها تاب‌آوری بسیار پایینی دارند و تنوع‌طلب هستند. پر مدعا و با انتظارات بالا هستند اما از طرفی بسیار نوآور و خلاقند. از این رو آموزش و پرورش با نسلی از بچه‌های این چنینی مواجه و به شدت نیازمند انواع مربی و مشاورانی است که بتوانند رفتار صحیح با این بچه‌ها را یاد بدهند؛ یعنی معلم ضمن اینکه باید به‌روز باشد و فناوری‌های روز را بداند و دانش و تخصص کافی در حوزه خود داشته باشد، باید بتواند در عین حال رفتار با دانش‌آموزان را نیز بداند؛ این یکی از بغرنج‌ترین موضوعاتی است که بسیار مغفول مانده و بسیاری از معلمان نحوه تعامل را آموزش ندیده‌اند.

آموزش و پرورش، چالش تعطیلی مدارس، هویت‌بخشی به دانش‌آموزان و هزار و یک مساله دیگر

اعلامی می‌گوید: مساله دیگر، مدیریت سیستم غیرقابل پیش‌بینی و بحرانی آموزش و پرورش است. مدام می‌بینیم آموزش و پرورش با مساله تعطیلی مدارس، آلودگی هوا و تعطیلات مختلف روبه‌رو است و باید بتواند برای آنها برنامه‌ریزی جدی داشته باشد تا نابسامانی ایجاد و خدشه‌ای به نظام آموزش و پرورش وارد نشود. علاوه بر این، آموزش و پرورش باید در مورد ساعت شروع و پایان کلاس هم برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشد. در مدارس کشورهای دیگر مدارس در بازه زمانی ۸ تا ۹ برگزار می‌شوند.

وی می‌افزاید: بحث دیگر دادن هویت و اصالت فرهنگ ایرانی، مذهبی و معنوی به دانش‌آموزان است. متاسفانه در سال گذشته به دلیل اتفاقاتی که برای دختران و زنان افتاد، بچه‌ها احترام و عزتی ندیدند تا احترام و عزتی برای اعتقادات ما داشته باشند. بچه‌های ما با سیستم تفکیک جنسیتی بالا آمده‌اند که نمی‌دانند چگونه باید با جنس مخالف خود رفتار کنند. بچه‌ها نمی‌توانند گاه به غیر خود احترام بگذارند. در واقع، به تنوع نژادی، قومی و جنسیتی سخت احترام می‌گذارند.

راهکاری در کار است؟

به گفته داوری، اولین راهکار برای رفع بخش قابل‌توجهی از چالش‌های یادشده این است که حاکمیت یک تصمیم جدی بگیرد و در برنامه‌های کلان توسعه و اسناد بالادستی، مساله آموزش و پرورش در اولویت قرار بگیرد و همه دستگاه‌ها را ملزم به همکاری با آموزش و پرورش کند. سهم بودجه آموزش و پرورش را هم افزایش دهد. راهکار دوم این است که وزیر به عنوان بالاترین مقام این دستگاه تلاش کند به سمت مدرسه‌محوری برود و تمرکزگرایی را کاهش دهد. راهکار سوم هم این است که دانشگاه‌های مختلف به ویژه دانشگاه فرهنگیان در تامین نیروی انسانی و معلم، برنامه‌های جدی، فوری و کوتاه‌مدت داشته باشد تا نیروی انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش تامین شود.

اعلامی نیز به راهکارهایی در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید: برای انتخاب معلمان یا نحوه هزینه‌کرد امور مالی و یا برای محتوای کتاب‌های درسی باید برنامه‌ریزی بهینه وجود داشته باش؛یعنی هر چه ما این اختیار را به مدارس بدهیم که خودشان برای خودشان برنامه‌ریزی کنند، می‌تواند موثر باشد. واقعا اجازه دهیم بچه‌هایمان آزادانه فکر و تامل کنند. وجود یک نظام تفکر و تامل‌محور و نظام پرسشگر و ستایش این روحیه پرسشگری و مشاهده‌گری مفید است. آموزش معلمان اخلاق‌مدار و رسیدگی به سیستم رفاهی معلمان می‌تواند بسیار کمک کننده باشد تا معلم متمرکز بر دانش‌آموزان باشد و درگیر مسائل اقتصادی و معیشتی نباشد. بنابراین باید به وضعیت رفاهی معلمان و آنچه در خور و شایسته معلمان است، توجه کرد.

سازمان‌های بیمه درمانی پایه نقش مهمی در افزایش دسترسی مردم به خدمات سلامت و محافظت مالی از آنها در مقابل هزینه‌های فاجعه بار و فقرزای سلامت دارند و در نتیجه تقویت بیمه‌های اجتماعی و خصوصی سلامت موجب افزایش پایداری نظام تامین مالی سلامت کشور می‌شود، اما چرا کارآمدی و عمق بخشی بیمه‌ها اهمیت دارد.

سازمان بیمه سلامت ایران، سازمان تامین اجتماعی و سازمان بیمه خدمات درمانی نیروهای مسلح، بیمه‌های سلامت عمومی پایه در ایران هستند. علاوه‌ بر این سه بیمه، شرکت‌های بیمه سلامت خصوصی نیز خدمات بیمه تکمیلی سلامت را ارائه می‌دهند، ولی سهم آنها از مخارج سلامت کشور بسیار کم است.

سلامتی بر اساس اصل ۲۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حق مردم بوده و دولت موظف‏ است‏ ‏از محل‏ درآمدهای‏ عمومی‏ و مشارکت‌های‏ مردمی‏، خدمات‏ سلامتی مورد نیاز مردم را تامین‏ کند. ولی باید توجه داشت که نظام سلامت در بهترین حالت مسئول ۲۰ درصد سلامتی مردم است و حدود ۸۰ درصد سلامتی مردم تحت تاثیر عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری و محیط زیستی است. بنابراین بودجه عمومی دولت باید متعادل بین بخش‌های مختلف سلامت، آموزش، فرهنگ، مسکن، اشتغال، تغذیه و امنیت توزیع شود تا منجر به بهبود سلامتی مردم در بلند مدت شود.

بی‌توجهی به سایر حوزه‌ها موجب افزایش بار بیماری‌ها و تصادف‌ها می‌شود و نظام سلامت که از تاب‌آوری کافی برخوردار نیست، بعد از مدتی فرسوده شده و عملکرد ضعیفی خواهد داشت و شاهد افزایش ناتوانی، مرگ و میر و کاهش امید به زندگی در کشور می‌شود. از طرفی باید توجه کرد که هرگونه تلاش برای افزایش عرضه خدمات سلامت بدون توجه به کنترل تقاضا، موجب کاهش بهره‌وری نظام سلامت خواهد شد.

دولت‌ها حق بیمه‌ها را پرداخت نمی‌کنند

مهدی رضایی «معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران» درباره اهمیت عمق بخشی به خدمات بیمه سلامت که در دوران انتخابات نیز توسط کاندیداهای ریاست جمهوری چهاردهم مطرح می‌شد، به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: منابع ورودی بیمه‌های پایه، حق بیمه است و به طور مثال از ۴۵ میلیون نفر بیمه شده سازمان بیمه سلامت، صد درصد حق بیمه ۳۷ میلیون نفر باید توسط دولت پرداخت شود که از این میزان همواره کمتر از ۵۰ درصد توسط دولت‌های مختلف پرداخت شده و منابع ورودی حق بیمه به دلیل کمبود منابع دولت، به بیمه‌ها پرداخت نمی‌شود.

برای عمق بخشی بیمه‌ها و ایجاد بسته‌های موثر، اولا باید بسته‌های خدمتی تعدیل شده و موارد حیاتی‌تر تحت پوشش قرار بگیرد و بقیه به بیمه‌های تکمیلی سپرده شده و از طرفی، دولت نیز به وظایف خود عمل کرده و صد درصد حق بیمه را تخصیص بدهد

وی ادامه می‌دهد: برای عمق بخشی بیمه‌ها و ایجاد بسته‌های موثر، اولا باید بسته‌های خدمتی تعدیل شده و موارد حیاتی‌تر تحت پوشش قرار بگیرد و بقیه به بیمه‌های تکمیلی سپرده شده و از طرفی، دولت نیز به وظایف خود عمل کرده و صد درصد حق بیمه را تخصیص بدهد.

اهمیت عمق بخشی به خدمات بیمه سلامت

رضایی می‌گوید: برای عمق بخشی یا تعریف بسته‌های خدمتی نیازمند مصوبه شورای عالی بیمه سلامت هستیم که در این شورا، سازمان بیمه سلامت ایران فقط یک عضو از ۹ عضو آن محسوب می‌شود. سازمان بیمه سلامت ایران قصد داشت به مرور خدمات تحت پوشش بیمه شدگانی که به بخش خصوصی مراجعه می‌کنند را افزایش بدهد، اما مانع اصلی این موضوع، شورای عالی بیمه سلامت و وزارت بهداشت است.
زیرا وزارت بهداشت تصور می‌کند اگر خدمات بخش خصوصی پوشش داده شود، مراکز دولتی خلوت خواهد شد و از طرفی اگر پوشش افزایش داده شود، دولت مجبور خواهد شد آن ۵۰ درصد حق بیمه را به طور کامل بپردازد. به همین دلیل، بیمه‌ها عمق لازم را ندارند.

معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران ادامه می‌دهد: البته در برنامه هفتم توسعه، این موضوع تاکید شده که دولت در این زمینه باید به وظایف خود عمل کند.

افزایش هزینه‌های سلامت و چالش تامین منابع مالی پایدار

هزینه‌های سلامت در دو دهه گذشته افزایش زیادی داشته است. افزایش جمعیت، افزایش امید به زندگی، سالمندی جمعیت، افزایش بیماری‌های مزمن، بروز و شیوع بیماری‌های نوپدید، رشد تولید ناخالص داخلی، توسعه بیمه‌های سلامت، افزایش حق بیمه سلامت، پیشرفت علم و فن‌آوری‌های پزشکی، افزایش تقاضای مردم برای خدمات سلامت با کیفیت، سبک زندگی مردم، قیمت بالای خدمات سلامت، روش گذشته‌نگر و متغیر پرداخت به ارائه‌کنندگان خدمات سلامت و پزشکی تدافعی موجب افزایش هزینه‌های نظام سلامت شده است.

علی محمد مصدق راد «استاد سیاست‌گذاری و مدیریت سلامت» در این رابطه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: تامین مالی پایدار خدمات سلامت مورد نیاز مردم، چالش مهم سیاست‌گذاران و مدیران ارشد نظام سلامت است. سیاستمداران و سیاست‌گذاران سلامت باید بدون ایجاد خللی در پایداری وضعیت مالی دولت، منابع مالی مورد نیاز برای دستیابی به اهداف نظام سلامت کشور را تامین کنند و تعادلی بین منابع و مخارج نظام سلامت ایجاد کنند.

وی ادامه می‌دهد: نظام تامین مالی سلامت ایران با چالش‌هایی مواجه است و از تاب‌آوری کافی برخوردار نیست. تامین مالی نزولی، پرداخت از جیب بالای مردم، تعدد صندوق‌های بیمه سلامت، عدم شفافیت در تعرفه‌گذاری خدمات سلامت، نظام پرداخت کارانه، تقاضای القایی، کارایی پایین مراکز بهداشتی و درمانی و افزایش هزینه‌های سلامت، مهم‌ترین چالش‌های نظام تامین مالی سلامت ایران است.

مصدق راد می‌گوید: افزایش منابع مالی سلامت از طریق پیش‌پرداخت‌ها، یکسان‌سازی ساختاری و سیاستی بیمه‌های سلامت، اصلاح تعرفه خدمات سلامت، خرید راهبردی خدمات سلامت، افزایش کارایی نظام سلامت، استفاده از فناوری‌های پزشکی هزینه اثربخش، به کارگیری راهنماهای بالینی، بهبود کیفیت خدمات سلامت و نظارت سازمان‌های بیمه سلامت بر کیفیت خدمات سلامت، برای تقویت نظام تأمین مالی سلامت کشور ضروری هستند.

پیش از این در گزارشی با عنوان «چرا اجرای راهنماهای بالینی در نظام سلامت مهم است؟» در گروه پژوهشی ایرنا به اهمیت اجرای راهنماهای بالینی پرداخته‌ایم.

چالش‌های سازمان‌های بیمه درمانی پایه چیست؟

استاد سیاست‌گذاری و مدیریت سلامت می‌گوید: به کارگیری روش‌های سنتی جمع‌آوری منابع مالی، غیرواقعی بودن حق بیمه‌های سلامت، تجمیع منابع مالی نامناسب، تجمیع خطر ناقص، شفاف نبودن مکانیسم‌های حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، سیاستگذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های بدون پشتوانه علمی، ناکافی بودن ضمانت اجرایی قوانین، اجرای صحیح نظام سطح‌بندی خدمات سلامت، تاخیر در پرداخت دولت به بیمه‌های سلامت، نوسان پرداخت‌ها متناسب با شرایط اقتصادی دولت، هزینه‌های اداری زیاد، کارایی پایین و نظارت ناکارآمد از مهمترین چالش‌های سازمان‌های بیمه درمانی پایه در ایران است.

وی ادامه می‌دهد: سازمان‌های بیمه پایه درمانی با افزایش حق بیمه‌های سلامت، کاهش کمی و کیفی بسته‌های خدمات سلامت تحت پوشش بیمه، افزایش کسورات به صورت‌حساب‌های مراکز ارائه خدمات سلامت و تاخیر در پرداخت به ارائه‌کنندگان خدمات سلامت به این چالش‌ها پاسخ می‌دهند که در نهایت منجر به نارضایتی مردم، ارائه‌کنندگان خدمات سلامت، مدیران و کارکنان بیمه‌های سلامت، سیاستگذاران نظام سلامت و سیاستمداران کشور خواهد شد.

سازمان‌های بیمه درمانی پایه، بخشی از نظام سلامت کشور را تشکیل می‌دهند که تحت تاثیر عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری و محیط زیستی پبرامون نظام سلامت قرار دارند

مصدق راد می‌گوید: سازمان‌های بیمه درمانی پایه، بخشی از نظام سلامت کشور را تشکیل می‌دهند که تحت تاثیر عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری و محیط زیستی پبرامون نظام سلامت قرار دارند. هرگونه تلاش جزیره‌ای برای بهبود کارکردها و عملکرد سازمان‌های بیمه درمانی پایه در قالب اصلاحات عمومی محدود، بدون توجه به اصلاح نظام سلامت کشور، نتایج پایدار مثبتی نخواهد داشت و در مواقعی اثرات منفی زیادی در دراز مدت خواهد داشت. مدیران سازمان‌های بیمه درمانی پایه نباید فقط به فکر نجات سازمان خود باشند و باید با تدابیر ساده‌ای مثل افزایش بودجه دولت برای بیمه‌های درمانی و پرداخت سریع آن به سازمان‌های بیمه و افزایش پوشش خدمات بیمه سعی در حل این چالش‌ها کنند.

خطر افزایش خدمات سلامت غیر ضروری یا تقاضای القایی

استاد سیاستگذاری و مدیریت سلامت می‌گوید: اصلاحات افقی باید در نظام سلامت کشور از جمله سازمان‌های بیمه درمانی پایه به کار گرفته شود تا نتایج پایدار مثبتی به همراه داشته باشد. بازار سلامت از جمله بازار بیمه‌های درمانی پایه با نارسایی‌هایی مواجه است که مدیریت و کنترل آن را دشوار می‌سازد. بیمه‌های درمانی پایه موجب بروز مخاطرات اخلاقی می‌شوند و انگیزه ارائه کننده و گیرنده خدمات سلامت برای ارائه و دریافت خدمات سلامت افزایش می‌یابد. در نتیجه با افزایش ارائه خدمات سلامت غیر ضروری مواجه خواهیم شد.

وی ادامه می‌دهد: نوع قراردادهای بیمه، انگیزه خاصی به بیماران یا ارائه‌دهندگان خدمات سلامت برای جست‌وجو یا ارائه خدمات کم هزینه نمی‌دهد. بنابراین توسعه صرف بیمه سلامت موجب افزایش هزینه‌های سلامت کشور خواهد شد. علاوه‌ بر این، انتخاب معکوس خریداران و فروشندگان بیمه سلامت موجب ناپایداری منابع مالی سازمان‌های بیمه درمانی پایه و افزایش نارضایتی مردم خواهد شد.
نبود اطمینان ریسک در بخش سلامت موجب می‌شود که نیاز به خدمات سلامت بسیار غیرقابل پیش‌بینی شود و عموم مردم تا زمانی‌که دچار مصدومیت و بیماری نشوند، تمایلی به خرید بیمه سلامت نداشته باشند. در نتیجه منابع مالی بیمه سلامت محدود خواهد بود. عدم تقارن اطلاعاتی در بخش سلامت و بیمه سلامت موجب ناتوانی بیماران در تصمیم‌گیری‌ها می‌شود و در نتیجه مجبور به اطاعت از تصمیم‌های ارائه‌کنندگان خدمات سلامت یا سازمان‌های بیمه درمانی پایه خواهند شد که ممکن است به طور کامل در جهت منافع بیمار اقدام نکنند.
بازار سلامت یک بازار تقریبا غیر رقابتی است که در نهایت منجر به افزایش هزینه‌ها خواهد شد. بنابراین سیاستگذاران و مدیران ارشد باید از رویکرد سیستمی در حل چالش‌های بیمه‌های درمانی پایه کشور استفاده کنند. این راهکارها باید در سطوح دولت، وزارت بهداشت، سازمان بیمه سلامت و مردم برنامه‌ریزی و اجرا شود.

اهمیت عدالت در سلامت

نیازها و توان مالی مردم متفاوت است، در نتیجه عدالت نسبت به برابری در بخش سلامت ارجحیت دارد. عدالت در بخش سلامت به معنی استفاده از خدمات سلامت بر اساس نیاز، پرداخت هزینه‌های سلامت بر اساس توان مالی و برخورداری از سطح قابل قبول سلامتی است. بنابراین دولت باید با به کارگیری برنامه‌های حمایتی و تشویقی از ظرفیت شرکت‌های بیمه‌ درمانی خصوصی به عنوان بیمه سلامت جایگزین برای پوشش خدمات سلامت مورد نیاز ثروتمندان استفاده کند تا ظرفیت سازمان‌های بیمه سلامت اجتماعی برای پوشش بیشتر خدمات مورد نیاز فقرا آزاد شود. بیمه درمانی خصوصی در صورت مدیریت صحیح و تطبیق با نیازها و ترجیح‌های مردم محلی، گزینه مناسبی برای تکمیل روش‌های موجود تأمین مالی نظام سلامت است.

نیازها و توان مالی مردم متفاوت است، در نتیجه عدالت نسبت به برابری در بخش سلامت ارجحیت دارد. عدالت در بخش سلامت به معنی استفاده از خدمات سلامت بر اساس نیاز، پرداخت هزینه‌های سلامت بر اساس توان مالی و برخورداری از سطح قابل قبول سلامتی است

مصدق راد در این زمینه می‌گوید: مدیران وزارت بهداشت باید نسبت به تقدم پیشگیری بر درمان و بازتوانی متعهد باشند. یک نظام سلامت یکپارچه ایجاد کرده و بودجه کافی برای توسعه شبکه بهداشتی کشور اختصاص دهند. هدف نظام سلامت ارتقای سلامتی مردم جامعه است. هدف فقط ساخت بیمارستان، تربیت پزشک و پرستار و تدارک تجهیزات و دارو نیست. با استفاده درست از علوم سیاستگذاری، مدیریت و اقتصاد سلامت باید کارایی تخصیصی و فنی نظام سلامت افزایش یابد تا با سرمایه‌گذاری درست در ساختارها، بافتارها و فرایندهای نظام سلامت به نتایج خوبی برای بیماران، کارکنان و سازمان‌های بهداشتی و درمانی دست یابیم.

جمع بندی

در سطح سازمان‌های بیمه درمانی پایه، راهکارهایی مثل افزایش منطقی سهم سلامت از تولید ناخالص داخلی، افزایش سواد سلامت مردم جامعه، به کارگیری مدیران حرفه‌ای سیاست‌گذاری و مدیریت سلامت، تجمیع کارکردی صندوق‌های بیمه پایه سلامت، تعرفه‌گذاری مبتنی بر ارزش خدمات سلامت، به کارگیری روش پرداخت ثابت و گذشته نگر برای جبران خدمات ارائه‌کنندگان خدمات سلامت، خرید راهبردی و مبتنی بر ارزش خدمات سلامت، کاهش بروکراسی اداری، افزایش شفافیت و پاسخگویی، اصلاح نظام پایش و ارزشیابی، افزایش کارایی و سرمایه‌گذاری‌های منطقی منجر به بهبود عملکرد سازمان‌های بیمه درمانی پایه ایران می‌شود.

مردم نیز با افزایش سواد سلامت خود باید بیشتر بر پیشگیری و ارتقای سلامت خود متمرکز شوند. هر یک ریال هزینه در پیشگیری از بیماری، سرمایه‌گذاری محسوب شده و از میلیون‌ها ریال هزینه در درمان بیماری جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، پیشگیری و ارتقای سلامتی موجب توسعه اقتصادی مردم و افزایش درآمد آنها خواهد شد. بیمه‌های درمانی پایه باید برنامه‌هایی برای پیشگیری، ترویج و ارتقای سلامت مردم داشته باشند و به مشارکت مردم در برنامه‌های پیشگیری و ارتقای سلامت خودشان پاداش دهند و تخفیفاتی در حق بیمه آنها بدهند.

به طور کلی، مسیر کنونی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که متمرکز بر درمان است و توجه کمتری به پیشگیری از بیماری‌ها می‌کند، منجر به افزایش ابتلا به بیماری‌ها و از آن طرف، افزایش روز افزون هزینه‌های درمانی خواهد شد. هرچند در دوره اخیر مدیریتی سازمان بیمه سلامت ایران، معاونت پیشگیری تشکیل شد و همین می‌توانست نشان دهنده رویکرد جدید بیمه‌های درمانی پایه برای تمرکز بر پیشگیری و کمتر بیمار شدن بیمه شدگان باشد، اما این مسیر نیازمند تداوم و عملکرد بهتر است که در نهایت منجر به مدیریت منابع بیمه‌ها خواهد شد.

ابتدای سال تحصیلی گذشته (۱۴۰۳-۱۴۰۲) بود که مدیرکل دفتر آموزش پیش‌دبستانی و دبستانی وزارت آموزش‌ و پرورش اعلام کرد ۹ میلیون و ۱۰۰ هزار دانش‌آموز مقطع ابتدایی در بیش از ۶۰ هزار مدرسه در سراسر کشور تحصیل می‌کنند.

بر اساس اعلام رسمی، آمار کل دانش‌آموزان بیش از ۱۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بوده است. حدود یک‌ میلیون معلم، مدیر، معاون مدرسه و کارکنان آموزش و پرورش در بیش از ۱۰۰ هزار مدرسه دولتی و ۲۰ هزار مدرسه غیردولتی و بیش از سه هزار کانون فرهنگی، تربیتی، آموزشی و پرورشی، کار تعلیم و تربیت ۸ میلیون و ۱۵۰ هزار دانش‌آموز دختر و حدود ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار دانش‌آموز پسر را در سال تحصیلی گذشته بر عهده گرفتند.

نگاهی به این آمار کافی است تا بدانیم کدام وزارتخانه از لحاظ عائله‌مندی و افرادی که تحث پوشش خدمات خود دارد، بیش از بقیه اهمیت می‌یابد خصوصا این که کارکرد یا کژکردی نظام مرتبط با آن یعنی نظام آموزشی به طور مستقیم آثارش را از خانواده تا سطح جامعه به صورت مستقیم و غیرمستقیم و در گسترده‌ترین و عمیق‌ترین شکل ممکن به نمایش می‌گذارد.

در ارتباط با چالش‌های پیش روی این وزارتخانه، دو تن از کارشناسان حوزه آموزش گفت‌وگویی با پژوهشگر ایرنا داشته‌اند؛ «محمد داوری» عضو شورای مرکزی و سخنگوی سازمان معلمان و «فرنوش اعلامی» عضو هیات علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی که در ادامه شرح گفت‌وگو با آنان را می‌خوانیم؛

آموزش و پرورش اولویت حکمرانی باشد

داوری در خصوص مسائل آموزش و پرورش که پیش‌ روی دولت چهاردهم است، می‌گوید: این چالش‌ها از نظر دسته‌بندی از یک نظر به چالش‌های درون‌سازمانی و برون‌سازمانی تقسیم می‌شوند. از نظر فوریتی هم یک دسته چالش‌های فوری و اورژانسی داریم و یک دسته چالش‌هایی که می‌شود با زمان بیشتری آنها را حل کرد. از نظر تاریخی هم یک سری چالش‌های ریشه‌ای داریم که بسیار قدیمی است و یک سری چالش‌های جدید و مربوط به دهه‌ها یا سال‌های اخیر داریم. مهم‌ترین این موارد در اصل، چالش‌های بیرونی آموزش و پرورش و عدم اولویت نظام آموزشی یا تعلیم و تریبت در کلیت حکمرانی است؛ یعنی همان طور که امنیت یا سلامت در اولویت حکمرانی قرار می‌گیرد، باید آموزش و پرورش هم در اولویت حکمرانی باشد.

داوری: یک ساختار مدیریتی متمرکز داریم که مهم‌ترین شاخصه‌اش نسبت بالای نیروهای اداری به نیروهای آموزشی است. متاسفانه نه تنها از عرف بین‌المللی بسیار فاصله داریم، بلکه از عرف منطقه‌ای و همسایه‌ها هم دوریم

به گفته سخنگوی سازمان معلمان، شاید این امر در اهداف کلی یا در قالب برنامه‌ها و روی کاغذ در اولویت باشد اما وقتی به مرحله عملیاتی می‌رسد، نشانه‌ای از این اولویت نمی‌یابیم. در این زمینه باید نگاهی بیاندازیم به سهم آموزش و پرورش از تولید ناخالص ملی یا سهم بودجه آموزش و پرورش از بودجه عمومی کشور در قیاس با سایر دستگاه‌ها و نهادها. این بزرگترین چالش برون‌سازمانی و ریشه‌دارترین چالش نظام آموزش و پرورش کنونی ما است که مربوط به یک دولت یا دو دولت نبوده و متاسفانه در اکثر دولت‌ها دیده می‌شود.

آموزش و پرورش یک دستگاه بسیار عریض و طویل، سنتی و بسیار محدودکننده است

سخنگوی سازمان معلمان بیان می‌دارد: در میان چالش‌های درونی هم بزرگترین چالش، ساختار مدیریتی آموزش و پرورش است؛ یعنی آموزش و پرورش یک دستگاه بسیار عریض و طویل، سنتی و بسیار محدودکننده است که در قالب یک وزارتخانه، ۳۲ اداره کل و ۷۰۰ منطقه، دست و پای مدارس و معلمان را بسته و ما معلمان و مدارس پویا و خلاق بسیار کم داریم؛ یعنی یک ساختار مدیریتی متمرکز داریم که مهم‌ترین شاخصه‌اش نسبت بالای نیروهای اداری به نیروهای آموزشی است که متاسفانه نه تنها از عرف بین‌المللی بسیار فاصله داریم، بلکه از عرف منطقه‌ای و همسایه‌ها هم دوریم.

فرنوش اعلامی نیز در این باره می‌گوید: به نظر من آموزش و پرورش یک ساختار غیرقابل‌انعطاف، سنتی، ایدئولوژی‌زده و بسته است. یعنی یکی از مهم‌ترین چالش‌های نظام آموزش و پرورش این است که با نهادها، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر ارتباط ندارد. در حالی که در دنیا چنین نیست. با وجود تمام تلاش‌ها برای شبکه‌سازی و محقق شدن آن بین دانشجویان، معلمان و مدیران، اما باز ‌آن طور که باید این هم‌افزایی اتفاق نیافتاده است.

مسائل تخصصی آموزش و پرورش؛ از برنامه‌ریزی آموزشی تا محتوای کتاب‌های درسی

به گفته داوری، طیفی از چالش‌های تاریخی هم در آموزش و پرورش داریم؛ به این صورت که اگر چه در پیشینه فرهنگی ما خانواده‌ها و مردم برای تربیت و آموزش اولویت قائل می‌شدند، اما رفته رفته این امر به دلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به حاشیه رفته و اولویت‌های خانواده‌ها کمّی شده است. به همین دلیل تجارت آموزشی رشد کرده و آن اهداف اصلی آموزش و پرورش به حاشیه رفته است. یک سری چالش‌های فوری‌تر هم داریم مانند تامین نیاز معلم، تامین فضای آموزشی تامین تجهیزات کارگاهی و آزمایشگاهی.

این کارشناس مسائل آموزشی می‌افزاید: دسته‌ای از چالش‌ها را هم در زمینه برنامه‌ریزی آموزشی، برنامه‌ریزی درسی، مدیریت آموزشی و محتوای آموزشی کتاب‌های درسی شاهدیم که باید مورد توجه قرار بگیرند. برای مثال عدم ارائه آموزش مدنی دانش‌آموزان یکی از چالش‌هایی است که هم در حوزه محتوای درسی و هم در زمینه مدیریت آموزشی مطرح است؛ در حالی که آموزش و پرورش یک امر حرفه‌ای و تخصصی است و باید صاحب‌نظران، اندیشمندان و کنشگران حرفه‌ای این حوزه، به این موضوع بپردازند و آموزش و پرورش در مسیر حرفه‌ای خود قرار بگیرد.

آموزگاران نحوه تعامل با دانش‌آموزان نسل جدید را می‌دانند؟

اعلامی: آموزش و پرورش با نسلی جدید مواجه و به شدت نیازمند انواع مربی و مشاورانی است که بتوانند رفتار درست با این بچه‌ها را یاد بدهند؛ یعنی معلم ضمن اینکه باید به‌روز باشد و دانش و تخصص کافی در حوزه خود داشته باشد، باید نحوه درست رفتار با دانش‌آموزان را نیز بداند

به گفته اعلامی عضو هیات علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی، مساله دیگری که آموزش و پرورش با آن مواجه است و باید روی آن بسیار حساس و به دنبال راه حل باشد، نحوه تعامل و ارتباط‌گیری با نسل جدید از دانش‌آموزان است؛ بچه‌هایی که لپ تاپ، کامپیوتر و تبلت دارند و می‌توانند اطلاعات را به سرعت بگیرند و کار با فضاهای مجازی را خیلی بهتر می‌دانند. این هم خود یک نوع چالش است زیرا بچه‌ها تاب‌آوری بسیار پایینی دارند و تنوع‌طلب هستند. پر مدعا و با انتظارات بالا هستند اما از طرفی بسیار نوآور و خلاقند. از این رو آموزش و پرورش با نسلی از بچه‌های این چنینی مواجه و به شدت نیازمند انواع مربی و مشاورانی است که بتوانند رفتار صحیح با این بچه‌ها را یاد بدهند؛ یعنی معلم ضمن اینکه باید به‌روز باشد و فناوری‌های روز را بداند و دانش و تخصص کافی در حوزه خود داشته باشد، باید بتواند در عین حال رفتار با دانش‌آموزان را نیز بداند؛ این یکی از بغرنج‌ترین موضوعاتی است که بسیار مغفول مانده و بسیاری از معلمان نحوه تعامل را آموزش ندیده‌اند.

آموزش و پرورش، چالش تعطیلی مدارس، هویت‌بخشی به دانش‌آموزان و هزار و یک مساله دیگر

اعلامی می‌گوید: مساله دیگر، مدیریت سیستم غیرقابل پیش‌بینی و بحرانی آموزش و پرورش است. مدام می‌بینیم آموزش و پرورش با مساله تعطیلی مدارس، آلودگی هوا و تعطیلات مختلف روبه‌رو است و باید بتواند برای آنها برنامه‌ریزی جدی داشته باشد تا نابسامانی ایجاد و خدشه‌ای به نظام آموزش و پرورش وارد نشود. علاوه بر این، آموزش و پرورش باید در مورد ساعت شروع و پایان کلاس هم برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشد. در مدارس کشورهای دیگر مدارس در بازه زمانی ۸ تا ۹ برگزار می‌شوند.

وی می‌افزاید: بحث دیگر دادن هویت و اصالت فرهنگ ایرانی، مذهبی و معنوی به دانش‌آموزان است. متاسفانه در سال گذشته به دلیل اتفاقاتی که برای دختران و زنان افتاد، بچه‌ها احترام و عزتی ندیدند تا احترام و عزتی برای اعتقادات ما داشته باشند. بچه‌های ما با سیستم تفکیک جنسیتی بالا آمده‌اند که نمی‌دانند چگونه باید با جنس مخالف خود رفتار کنند. بچه‌ها نمی‌توانند گاه به غیر خود احترام بگذارند. در واقع، به تنوع نژادی، قومی و جنسیتی سخت احترام می‌گذارند.

راهکاری در کار است؟

به گفته داوری، اولین راهکار برای رفع بخش قابل‌توجهی از چالش‌های یادشده این است که حاکمیت یک تصمیم جدی بگیرد و در برنامه‌های کلان توسعه و اسناد بالادستی، مساله آموزش و پرورش در اولویت قرار بگیرد و همه دستگاه‌ها را ملزم به همکاری با آموزش و پرورش کند. سهم بودجه آموزش و پرورش را هم افزایش دهد. راهکار دوم این است که وزیر به عنوان بالاترین مقام این دستگاه تلاش کند به سمت مدرسه‌محوری برود و تمرکزگرایی را کاهش دهد. راهکار سوم هم این است که دانشگاه‌های مختلف به ویژه دانشگاه فرهنگیان در تامین نیروی انسانی و معلم، برنامه‌های جدی، فوری و کوتاه‌مدت داشته باشد تا نیروی انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش تامین شود.

اعلامی نیز به راهکارهایی در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید: برای انتخاب معلمان یا نحوه هزینه‌کرد امور مالی و یا برای محتوای کتاب‌های درسی باید برنامه‌ریزی بهینه وجود داشته باش؛یعنی هر چه ما این اختیار را به مدارس بدهیم که خودشان برای خودشان برنامه‌ریزی کنند، می‌تواند موثر باشد. واقعا اجازه دهیم بچه‌هایمان آزادانه فکر و تامل کنند. وجود یک نظام تفکر و تامل‌محور و نظام پرسشگر و ستایش این روحیه پرسشگری و مشاهده‌گری مفید است. آموزش معلمان اخلاق‌مدار و رسیدگی به سیستم رفاهی معلمان می‌تواند بسیار کمک کننده باشد تا معلم متمرکز بر دانش‌آموزان باشد و درگیر مسائل اقتصادی و معیشتی نباشد. بنابراین باید به وضعیت رفاهی معلمان و آنچه در خور و شایسته معلمان است، توجه کرد.