«محمدرضا صالحی» رئیس مرکز تحقیقات مقاومت میکروبی و مدیریت مصرف آنتی‌بیوتیک‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با  ایلنا درباره وضعیت مقاومت دارویی در کشور اظهار کرد: واقعیت این است که از همان زمانی که آنتی‌بیوتیک‌ها کشف شدند، با پدیده‌ای مواجه شدیم که بسیاری از ارگانیسم‌هایی که روزی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها حساس بودند، دیگر به آن‌ها پاسخ نمی‌دادند. نخستین فردی که بحث مقاومت میکروبی را مطرح کرد، الکساندر فلمینگ، کاشف آنتی‌بیوتیک‌ها بود.

وی افزود: به‌مرور که آنتی‌بیوتیک‌های بیشتری کشف شدند، میزان و پیچیدگی مقاومت‌ها نیز افزایش یافت. نهایتاً از حدود سال ۲۰۰۰ میلادی به بعد، سازمان بهداشت جهانی و سایر نهادهای بهداشتی بین‌المللی به این نتیجه رسیدند که باید برنامه‌هایی برای تجویز بهینه و مناسب آنتی‌بیوتیک‌ها تدوین شود.

او ادامه داد: نکته بسیار مهم این است که تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها مستقیماً با افزایش مقاومت میکروبی ارتباط دارد؛ یعنی هرچه میزان تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها بیشتر باشد، مقاومت میکروبی نیز در جامعه بالاتر می‌رود. این تجویز تنها محدود به حوزه انسانی و بیمارستانی نیست؛ در دام و طیور، گیاهان و حتی آبزیان نیز مصرف گسترده آنتی‌بیوتیک وجود دارد. میکروب‌هایی که در آن‌ها مقاوم می‌شوند، قابلیت انتقال به انسان را دارند و می‌توانند بیماری‌زا باشند.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: در کشور ما، بر اساس گزارش‌های داخلی و نیز مطالعات انجام‌شده با همکاری وزارت بهداشت و سازمان جهانی بهداشت در قالب برنامه GLASS، وضعیت مقاومت میکروبی بسیار وخیم است. متأسفانه هنوز برنامه و جهت‌گیری مشخص و قوی برای مقابله با آن وجود ندارد.

وی با اشاره به وضعیت درمان بیماران مقاوم به دارو‌ها در کشور گفت: در حوزه‌های مختلف، چه در درمان‌های سرپایی و چه در بیمارستان‌ها، با میکروارگانیسم‌های مقاوم به چند دارو مواجه هستیم. علت اصلی آن، مصرف و تجویز بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها طی دهه‌های گذشته، هم از سوی مردم و هم از سوی پزشکان بوده است. همین امر ما را به چنین وضعیت وخیمی رسانده است.

او درباره فروش آنتی‌بیوتیک بدون نسخه توضیح داد: آنتی‌بیوتیک‌ها باید صرفاً با نسخه پزشک تجویز شوند و همکاران داروساز ما نیز این موضوع را می‌دانند. اما متأسفانه در برخی موارد مشاهده می‌شود که داروخانه‌ها بدون نسخه و صرفاً به درخواست بیمار، دارو تحویل می‌دهند که خلاف قانون است.

وی اضافه کرد: نکته دوم آن است که بسیاری از مردم وقتی دچار عفونت ویروسی می‌شوند، به‌صورت ذهنی یا فرهنگی احساس می‌کنند باید حتماً آنتی‌بیوتیک مصرف کنند. گاهی پزشک را تحت فشار قرار می‌دهند و اگر پزشک نپذیرد، خودشان به‌صورت خودسرانه آنتی‌بیوتیک تهیه می‌کنند.

او ادامه داد: نکته سوم به خود ما پزشکان برمی‌گردد؛ متأسفانه در کشور ما محدودیت جدی در زمینه تجویز وجود ندارد و این باعث شده است که همکاران در سطوح مختلف، تجویزهای متعدد، متنوع و گاه نابجا داشته باشند. این مسئله در نهایت به سلامت جامعه آسیب می‌زند.

صالحی در پاسخ به این پرسش که آیا مقاومت آنتی‌بیوتیکی در بیماران بستری موجب افزایش مرگ‌ومیر شده است، گفت: آمار دقیق ثبت‌شده‌ای نداریم که بتوان گفت مرگ‌ومیر ناشی از عفونت‌های مقاوم امسال نسبت به سال گذشته افزایش یافته یا کاهش داشته است. ما در کشور فاقد یک سامانه ثبت نظام‌مند برای بیماران و موارد مرگ ناشی از مقاومت دارویی هستیم.

وی خاطرنشان کرد: اما بر اساس مشاهدات بالینی، متأسفانه هر روز می‌بینیم که میزان آلودگی به این میکروب‌ها، عوارض ناشی از آن‌ها، طولانی شدن مدت بستری بیماران و حتی مرگ‌ومیر در حال افزایش است.

او در ادامه افزود: در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، هند، پاکستان، برزیل، آفریقای جنوبی، اوکراین و روسیه، وضعیت مقاومت میکروبی شدید است. این کشورها از نظر سازماندهی در مقابله با میکروب‌های مقاوم و تجدید منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها، ضعف جدی دارند.

وی درباره سیاست‌های داخلی برای کاهش مقاومت دارویی تصریح کرد: در ایران از حدود پنج تا شش سال پیش سیاست‌هایی شکل گرفته است، اما نسبت به ابعاد مشکل، این سیاست‌ها بسیار ضعیف، پراکنده و با قابلیت اجرایی پایین هستند.

این استاد دانشگاه گفت: متأسفانه ما هر روز شاهد رنجی هستیم که بیماران پس از ابتلا به عفونت‌های ناشی از میکروارگانیسم‌های مقاوم در بیمارستان‌ها تحمل می‌کنند و متأسفانه برخی از آن‌ها را از دست می‌دهیم. خواهش و تأکید من این است که همه ما، به‌ویژه وزارت محترم بهداشت، سازمان نظام پزشکی، و رسانه‌ها، دست به دست هم دهیم و این موضوع را جدی بگیریم. در حوزه پیشگیری وضعیت بسیار نامطلوبی داریم و هنوز اقدام اساسی انجام نداده‌ایم.

رئیس مرکز تحقیقات مقاومت میکروبی و مدیریت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در پایان یادآور شد: مهم‌ترین نکته این است که باید مسئله مقاومت میکروبی در اولویت سیاست‌گذاران سلامت کشور قرار گیرد. تا زمانی که سیاست‌گذاران ما زمان و نیروی کافی برای بررسی، برنامه‌ریزی و اقدام مؤثر در این زمینه اختصاص ندهند، تغییری حاصل نخواهد شد.