وقتی زمین، میدان مناقشه خاموش در خراسان جنوبی است/ ۱۲۴ هکتار بازپس‌گیری، ۴۱۳ هکتار در معرض تخریب

زمین در خراسان جنوبی فقط خاک نیست؛ سرمایه، منبع بقا، محل نزاع و گاهی تنها دارایی امیدبخش برای کسانی است که در حاشیه توسعه ایستاده‌اند. آمارهای رسمی تازه، از یک واقعیت دووجهی پرده برمی‌دارد: از یک‌سو برخورد و رفع تصرف، و از سوی دیگر استمرار تخریب و تصرف. واقعیتی که نشان می‌دهد ماجرا نه یک تخلف ساده، بلکه یک مسئله ساختاری است.
فرمانده یگان حفاظت اداره‌ کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: امسال ۸۳ فقره خلع ید و رفع تصرف از اراضی ملی به مساحت ۱۲۴ هکتار در استان انجام شده است.
سرهنگ سیدمحمدعلی موسوی‌نژاد افزود: از خلع ید تصرف اراضی ملی ۱۰۴ هکتار با دستور مستقیم دادستان رفع تصرف شده است.
وی تصریح کرد: از ابتدای امسال تاکنون ۱۰۷ فقره پرونده برای تخریب و تصرف اراضی ملی به مساحت ۴۱۳ هکتار نیز در خراسان جنوبی تشکیل شده است. همین سه عدد، تصویر روشنی می‌سازد: ۱۲۴ هکتار بازپس گرفته شده، اما ۴۱۳ هکتار وارد چرخه پرونده‌های تخریب و تصرف شده است. به بیان ساده‌تر، سرعت تولید پرونده‌های جدید، از سرعت رفع تصرف پیشی گرفته؛ نشانه‌ای از آن‌که برخورد قضایی اگرچه ضروری است، اما به‌تنهایی بازدارنده نیست. در استان پهناوری مانند خراسان جنوبی که زمین همواره یکی از اصلی‌ترین منابع زیست و اقتصاد بوده، تصرف اراضی ملی اغلب ریشه در ترکیبی از فشار معیشتی، ضعف نظارت پیشگیرانه، ابهام در مرزهای اراضی و گاه سودجویی سازمان‌یافته دارد. برخورد پسینی، بدون اصلاح این بسترها، بیشتر شبیه مُسکن است تا درمان. در کنار تصرف زمین، موضوع قاچاق چوب نیز اگرچه در مقیاس ملی عدد بزرگی به نظر نمی‌رسد، اما از منظر اکولوژیک و امنیت زیستی اهمیت دارد. موسوی‌نژاد همچنین از توقیف ۳۲ مترمکعب چوب تاغ قاچاق از ابتدای امسال تاکنون در استان خبر داد و گفت: میزان چوب توقیفی در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ نیز حدود ۳۰ مترمکعب بوده که این رقم امسال به ۲۰ مترمکعب کاهش یافته است. وی با تأکید بر اینکه میزان قاچاق چوب در خراسان جنوبی در مقایسه با استان‌های شمالی و غربی کشور قابل توجه نیست، بیان کرد: در سال جاری موارد کشف شده مربوط به قاچاق چوب جنگلی از نوع «تاغ» در شهرستان‌های سرایان و فردوس بوده که برای تهیه زغال به استان‌های خراسان رضوی و تهران حمل می‌شده است. تاغ، فقط یک درخت نیست؛ ستون تعادل زیست‌محیطی مناطق بیابانی است. قطع آن، حتی در مقیاس‌های محدود، مستقیماً با فرسایش خاک، تشدید ریزگردها و تهدید سکونت‌پذیری گره خورده است. کاهش آمار کشفیات می‌تواند هم نشانه افزایش کنترل باشد و هم زنگ خطری برای پنهان‌تر شدن مسیرهای قاچاق؛ تفسیری که بدون داده‌های تکمیلی، نباید ساده‌انگارانه از کنار آن گذشت. فرمانده یگان حفاظت اداره‌ کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با بیان اینکه مدیریت این آسیب حتی در حد بسیار کم نیز ضروری است، تصریح کرد: اخذ مجوز هرس و قطع درختان خشکیده باغی از جهاد کشاورزی و دریافت مجوز حمل چوب از اداره منابع طبیعی از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از قاچاق چوب به شمار می‌رود. او همچنین به نقش دستگاه‌های همکار اشاره کرد و گفت: همکاری و همراهی سایر دستگاه‌ها از جمله محیط زیست، امور اراضی، راه و شهرسازی و همچنین پاسگاه‌های ایست و بازرسی و گشت‌های نیروی انتظامی نقش مؤثری در مدیریت و کنترل قاچاق چوب داشته است. این تأکید بر همکاری بین‌دستگاهی، در عین حال اعترافی ضمنی است به اینکه حفاظت از منابع طبیعی، مأموریتی تک‌نهادی نیست. زمین، چوب، مرتع و منابع ملی، در تقاطع منافع اقتصادی، ضعف برنامه‌ریزی فضایی و فشارهای اجتماعی قرار دارند و بدون سیاست‌های پیشگیرانه، شفاف‌سازی مالکیت‌ها و ایجاد معیشت‌های جایگزین، چرخه تخلف همچنان بازتولید خواهد شد.
در پایان، فرمانده یگان حفاظت اداره‌ کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی از مردم خواست در صورت مشاهده هرگونه تخریب، تصرف اراضی ملی و قاچاق فرآورده‌های جنگلی، مراتب را به صورت شبانه‌روزی از طریق شماره تلفن‌های ۱۵۰۴ و ۱۳۹ به مرکز فرماندهی یگان حفاظت منابع طبیعی استان گزارش دهند.
مسئله اراضی ملی در خراسان جنوبی، نه صرفاً یک موضوع حفاظتی، بلکه یک مسئله حکمرانی زمین است؛ جایی که آمارهای رفع تصرف، اگرچه امیدوارکننده‌اند، اما تا زمانی که حجم تخریب‌های جدید کاهش نیابد، هنوز نمی‌توان از مهار بحران سخن گفت. زمین، همچنان آرام و بی‌صدا، محل کشمکش است.