وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
دو سال پس از حادثه آتشسوزی مینی پالایشگاه منطقه ویژه اقتصادی بیرجند، بازخوانی این رویداد صنعتی، تجربهای آموزنده در حوزه مدیریت بحران، ایمنی صنایع و هماهنگی میان دستگاههای اجرایی پیشِرو قرار میدهد؛ حادثهای که با وجود خسارتهای مالی و خطرات جدی، بدون تلفات جانی پایان یافت و درسهای مهمی برای آینده به همراه داشت.
به گزارش ایرنا، آتشسوزی مینیپالایشگاه منطقه ویژه اقتصادی بیرجند صبح روز ۱۹ آذر ۱۴۰۲ و در پی شعلهور شدن بخشی از تأسیسات ذخیرهسازی میعانات گازی آغاز شد. انتشار دود غلیظ در محدوده صنعتی بیرجند، به سرعت توجه دستگاههای امدادی و مدیریت بحران استان را جلب کرد.
بر اساس اطلاعات اعلامشده در زمان وقوع حادثه، آتشسوزی ابتدا در یکی از مخازن جانبی رخ داد و به دلیل ماهیت مواد نفتی، شعلهها بهسرعت گسترش یافت. نیروهای آتشنشانی، هلال احمر و واحدهای ایمنی مستقر در مجموعه، عملیات مهار حریق را بهصورت هماهنگ آغاز کردند تا از سرایت آتش به خطوط فرآیندی و سایر مخازن جلوگیری شود.
دومین سالگرد این حادثه، بهانهای شد تا با هدف بازخوانی دقیق روند وقوع و بررسی ابعاد آن، گفتوگویی با محمدعلی آخوندی، جانشین اول و ارشد هماهنگی مدیریت بحران استان خراسان جنوبی انجام شود تا تصویری روشن از ابعاد فنی، مدیریتی و عملیاتی این واقعه ارائه دهد.
ابهام در نوع سوخت
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی در تشریح روند آغاز حادثه و اقدامات اولیه گفت: حدود ساعت ۸:۳۵ صبح ۱۹ آذر ۱۴۰۲ گزارش شد یکی از مخازن در محدوده منطقه ویژه دچار مشکل شده است و بلافاصله به محل حادثه اعزام شدیم.
محمدعلی آخوندی افزود: در مسیر، اطلاعات اولیه را دریافت کردم و برایم روشن بود که مدیریت بحران زمانی معنا دارد که مدیر، حادثه را از نزدیک ببیند. در همان دقایق نخست با سازمان مدیریت بحران کشور تماس گرفتم تا دستورالعملهای تخصصی مرتبط ارسال شود. همچنین شماره تماس چند متخصص حوزه نفت و گاز، بهویژه از پارس جنوبی و وزارت نفت، در اختیارم قرار گرفت. یکی از این متخصصان تأکید کرد که ممکن است امکانات آتشنشانی شهرستان و حتی استان کفایت نکند و اولویت اصلی باید تخلیه منطقه و جلوگیری از تلفات جانی باشد.
وی ادامه داد: پس از ورود به منطقه ویژه، نخستین اقدام برگزاری جلسه با واحد HSE بود، اما اطلاعات ارائهشده مبهم بود. بنابراین از مسئول ایمنی کارخانه و مدیر داخلی واحد خواستیم در محل حاضر شوند. پرسشهایی درباره ماهیت مخازن، نوع فرآورده، ظرفیت و علت احتمالی حادثه مطرح شد، اما در ابتدا پاسخها دقیق و شفاف نبود.
آخوندی با اشاره به یکی از چالشهای اساسی حادثه گفت: در چنین شرایطی، مسئول ایمنی باید بدون ابهام پاسخگو باشد. ما میدانستیم در مجموعه ۱۸ مخزن با ظرفیت حدود چهار هزار و ۲۰۰ مترمکعب و بیش از چهار میلیون لیتر هیدروکربن نگهداری میشود، اما نوع دقیق ماده مخزن حادثهدیده اعلام نمیشد. با تأکید بر اینکه هدف صرفاً حفظ ایمنی است، در نهایت بخشی از اطلاعات ارائه شد.
حداقل استاندارد کافی نیست
جانشین اول و ارشد هماهنگی مدیریت بحران خراسان جنوبی افزود: در این حادثه، چند نفر از نیروهای آتشنشانی به دلیل استنشاق بخارات اسید سولفوریک دچار مشکل شدند که با حضور سریع اورژانس درمان شدند. همچنین درباره امکانات اطفای حریق، از جمله میزان آب ذخیره و فوم موجود، بررسیهای لازم انجام شد. وی یادآور شد: اگرچه بر اساس ضوابط وزارت کار، وزارت صنعت، معدن و تجارت و شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی، حداقلهایی برای احداث چنین واحدهایی رعایت شده بود، اما حداقل استاندارد برای صنایع پرخطر کافی نیست. فاصله مخازن در این واحد بسیار کم و بهاصطلاح چسبیده به هم بود. برای فرآوردهای نزدیک به بنزین، باید استاندارد متناسب با همان ماده اعمال شود، نه حداقلها.
آخوندی تأکید کرد: شدت آتشسوزی به دلیل نزدیکی مخازن و سرریز شدن سوخت بسیار بالا بود. در مقاطعی، به تشخیص کارشناسی، دستور افزایش فاصله تیمها و تخلیه نیروهای غیرضروری صادر شد. مسئولان استانی نیز در محل حضور داشتند اما در عملیات دخالتی نمیکردند.
کنترل آتش با هماهنگی بین دستگاهها
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی گفت: در لحظهای از حادثه، شعلهها با زاویه حدود ۴۵ درجه از بالای سر عبور میکرد و ریزش مواد سوختی کاملاً محسوس بود. با این حال، هماهنگی میان دستگاهها و اقدام سریع تیمهای عملیاتی باعث شد حادثه تحت کنترل قرار گیرد.
وی افزود: یکی از اولویتها، خنکسازی مخازن اطراف بود. در این حادثه، به دلیل حجم بالای سوخت، تمام ذخایر فوم استان مصرف شد و فوم با سرعت بسیار زیادی به اتمام میرسید.
آخوندی ادامه داد: تغییر رنگ شعلهها نشانهای جدی بود و به آتشنشانها دستور تخلیه دادیم. کمتر از یک دقیقه بعد، انفجار بزرگی رخداد و همین تصمیم بهموقع، جان بسیاری را نجات داد.
اختیارات اضطراری، حلقه مفقوده
وی با اشاره به انفجارهای بعدی گفت: در آن مرحله، به دلیل نبود فوم کافی، امکان مداخله وجود نداشت و تا رسیدن تجهیزات کشوری، یک روز کامل زمان از دست رفت. این حادثه نشان داد فرآیند تأمین تجهیزات در شرایط اضطراری باید چابکتر باشد.
آخوندی تأکید کرد: محور اصلی مدیریت بحران، حفظ جان نیروهاست و هیچ اقدامی بدون ارزیابی ریسک و تجهیزات کافی انجام نمیشود.
چالش نبود تجهیزات
جانشین اول و ارشد هماهنگی مدیریت بحران خراسان جنوبی افزود: این حادثه نشان داد بدون تجهیزات کافی، حتی باتجربهترین نیروها هم دچار مشکل میشوند. در پی حادثه، مکاتبات متعددی با دستگاهها و واحدهای صنعتی انجام شد و دستورالعملهای ایمنی ابلاغ شد. وی گفت: هرچند اقداماتی انجام شده، اما هنوز فاصله معناداری با استانداردهای مطلوب وجود دارد و این حادثه باید زنگ خطری برای بازنگری جدی در ایمنی صنایع باشد.
تحول ایمنی دو سال پس از حادثه
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی تصریح کرد: پس از حادثه، تجهیزات جدید خریداری شد، آموزشها افزایش یافت و کارخانه جایگزین با مخازن آب و فوم استاندارد و جانمایی ایمن راهاندازی شد.آخوندی با اشاره به چالش هزینه–فایده در بخش خصوصی گفت: ایمنی هزینه نیست، بلکه سرمایهگذاری برای جلوگیری از خسارتهای بزرگ است. اگر استانداردها رعایت نشود، یک حادثه میتواند کل یک شهر را تحت تأثیر قرار دهد.
وی خاطرنشان کرد: طی دو سال گذشته، در قالب طرحهای پدافندی و پایش ایمنی، تغییرات چشمگیری ایجاد شده و شرایط فعلی با گذشته قابل مقایسه نیست، هرچند هنوز با استانداردهای بینالمللی فاصله داریم. مدیرکل مدیریت بحران استانداری خراسان جنوبی در پایان تأکید کرد: این حادثه بار دیگر ثابت کرد که ایمنی، شرط نخست توسعه صنعتی پایدار است.
