وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
در این سرزمین صدای باران نایاب شده، هر قطره آب حکم طلا دارد. خراسان جنوبی سال‌هاست میان خشکی و کم‌آبی، چشم به آسمان و دل به زمین دوخته است؛ و طرح‌های تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی، تنها امیدی هستند که قرار است جای باران را بگیرند. اما این امیدها هم، مانند بسیاری از وعده‌های توسعه در کویر، میان «مطالعه و تخصیص اعتبار» جا مانده‌اند.در حالی‌که فرونشست زمین در بسیاری از دشت‌های استان به مرز خطر رسیده، پروژه‌های حیاتی تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها، از جمله طرح‌های آهنگران و گزیک، هنوز نیمه‌تمام‌اند و چشم‌انتظار تأمین اعتبار برای ادامه کار.
آهنگران؛ طرحی برای مهار سیلاب
«طرح تغذیه مصنوعی آهنگران» در شهرستان زیرکوه، شمال‌شرق بیرجند، بر روی رودخانه‌ای با همین نام در حال اجراست. این پروژه با هدف مهار سیلاب‌ها و تغذیه سفره‌های زیرزمینی، طراحی شده تا بخشی از افت سالانه آبخوان‌ها را جبران کند؛ افتی که در سال‌های اخیر به یکی از جدی‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی منطقه تبدیل شده است.به گفته‌ی محمد سارانی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی، این طرح بر حوضه آبریز به مساحت ۲/۱۸۹ کیلومتر مربع اجرا می‌شود و حجم مورد انتظار آن ۴۷/۳ میلیون متر مکعب است. پیشرفت فیزیکی پروژه اکنون به ۴۱ درصد رسیده، اما ادامه اجرای آن منوط به تأمین ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار است؛ اعتباری که هنوز تخصیص نیافته.
گزیک؛ طرحی در آستانه خاموشی
در شهرستان درمیان نیز پروژه‌ای مشابه در دست اجراست؛ طرح تغذیه مصنوعی گزیک که بر رودخانه‌ای با همین نام، در فاصله۱۲۰ کیلومتری شمال‌شرق بیرجند و ۲۰ کیلومتری شمال‌شرق اسدیه واقع شده است.
این حوضه آبریز ۶۴۸ کیلومتر مربع وسعت دارد و آورد سالیانه آن ۳۶ میلیون متر مکعب برآورد شده است.مطالعات طرح انجام شده، اما اجرای آن تنها ۱۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.به گفته سارانی، برای تکمیل این پروژه نیز، همانند طرح آهنگران، حدود ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است که تاکنون هیچ بودجه‌ای برای آن اختصاص نیافته است.
بندان؛ تنها طرح تکمیل‌شده
در میان این پروژه‌های نیمه‌تمام، تنها طرحی که به سرانجام رسیده، طرح تغذیه مصنوعی بندان نهبندان است؛ پروژه‌ای که حالا نمونه‌ای از اجرای موفق در دل کویر به شمار می‌آید.این طرح در ۲۷۰ کیلومتری جنوب‌شرق بیرجند و ۷۰ کیلومتری شرق نهبندان بر روی رودخانه بندان، با مساحت حوضه آبریز ۱۸۲۵ کیلومتر مربع اجرا شده است. هدف آن، حفاظت از خاک، جلوگیری از فرسایش و انتقال رسوب، کنترل سیلاب‌ها و جبران بخشی از افت آبخوان‌ها بوده است.بندان شامل خاکریزهایی با ارتفاع ۴ متر، طول تاج ۳۴۱۰ متر و عرض تاج ۴ متر است.در کنار آن، ۷ باب سرریز گابیونی، دو استخر رسوب‌گیر به ابعاد ۳۰×۷۰ و چهار استخر تغذیه‌ای به ابعاد ۱۰۰×۷۰ ساخته شده و ۱۲ حلقه چاه تغذیه‌ای نیز برای نفوذ آب به آبخوان حفر شده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان گفت: برای اجرای این طرح، تاکنون ۱۲۰ میلیارد تومان هزینه شده است و اثرات مثبت آن در بهبود سطح آب‌های زیرزمینی منطقه قابل مشاهده است.
وقتی کویر منتظر بودجه است
طرح‌های تغذیه مصنوعی، در ظاهر پروژه‌هایی فنی‌اند، اما در واقع نقشه نجات‌اند؛ طرح‌هایی برای بازگرداندن حیات به زمین تشنه، برای نگه‌داشتن مردمی که دیگر رمقی برای کندن چاه‌های عمیق‌تر ندارند.با این حال، بسیاری از آن‌ها نیمه‌کاره رها شده‌اند؛ میان سطرهای بودجه، در انتظار رقمی که شاید هرگز به حساب‌شان واریز نشود.در خراسان جنوبی، بحران آب فقط یک خبر نیست؛ زندگی روزمره است.آنجا که هر سیلابی که می‌گذرد، همزمان اندوه و امید را با خود می‌برد؛ اندوه از فرسایش زمین و امید از چند قطره‌ای که شاید در دل خاک بماند.
اگر بودجه‌ها همان‌قدر که روی کاغذ جریان دارند، در بستر زمین هم جاری می‌شدند، شاید امروز دشت‌های خراسان جنوبی، به‌جای فرونشست، نفس تازه می‌کشیدند.
کویر، تشنه‌ی آب نیست؛ تشنه عمل است.
