سنگ‌های خفته، سرمایه‌های بیدار

اینجاست که خاکش از طلا گران‌تر و کوه‌هایش از گوهر لبریز است، در خراسان جنوبی سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی، بار دیگر به زبان آمده‌اند؛ نه در دل معدن، که در دست هنرمندان. خراسان جنوبی آرام و کویری، در حال بازآفرینی هویتی است که ریشه در هنر، صبر و خاک دارد.
در دل شرق ایران، جایی میان دشت‌های تشنه و کوه‌های خاموش، کارگاه‌های کوچک و بزرگ صنایع‌دستی سنگی یکی پس از دیگری جان می‌گیرند. بر اساس اعلام معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان، تاکنون ۵۴۷ مجوز در گروه صنایع سنگی صادر شده و حاصل این فعالیت‌ها، سالانه بیش از یک میلیون و دویست هزار قطعه سنگ زینتی و نیمه‌قیمتی است که به بازار هنر و اقتصاد تزریق می‌شود. فولادی می‌گوید: این آمار تنها نشان‌دهنده رشد تولید نیست، بلکه نمادی از تغییر مسیر معیشت مردمی است که سال‌ها دل‌مشغول زمین و کشاورزی بودند، اما خشکسالی، آن‌ها را به سمت هنرهای پایدار و ارزش‌افزا کشانده است. او ادامه می‌دهد: در نیمه نخست امسال، ۴۸ مجوز جدید در این حوزه صادر شده که میانگین تولید را به بیش از ۱۰۴ هزار قطعه سنگ رسانده است. بیشترین فعالیت‌ها نیز در شهرستان‌های سرایان، فردوس و زیرکوه به چشم می‌خورد؛ جایی که مهارت با صبر و هنر با خاک گره خورده است. اما ماجرا تنها به تولید محدود نمی‌شود. آن‌طور که مدیرکل سابق میراث فرهنگی استان هم گفته بود، این استان یکی از کانون‌های اصلی سنگ‌های قیمتی کشور است و ظرفیت تبدیل‌شدن به قطب ملی تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی را دارد. به گفته او خراسان جنوبی از نظر تنوع کانی‌های قیمتی در ردیف چند استان اول کشور است و با توجه به پیشینه تاریخی و ذوق هنرمندان محلی، می‌تواند به پایگاهی برای صادرات سنگ‌های تراش‌خورده تبدیل شود. در همین مسیر، فعالان حوزه معدن نیز از لزوم پیوند میان استخراج و صنایع‌دستی سخن می‌گویند. رئیس سازمان صمت استان هم پیش‌تر اشاره کرده بود که تاکنون بیش از ۵۰ نوع کانی قیمتی و نیمه‌قیمتی در محدوده‌های معدنی خراسان جنوبی شناسایی شده است. از عقیق و جاسپر گرفته تا گارنت و اپال، هر یک می‌توانند پایه‌گذار صنعتی باشند که هم اشتغال می‌آفریند و هم هنر ایرانی را جهانی‌تر می‌کند. به گفته کارشناسان، آنچه امروز در کارگاه‌های کوچک بیرجند، قاین و فردوس جریان دارد، تنها «تولید سنگ» نیست، بلکه نوعی «باززایی فرهنگی» است. هنرمندان، سنگ خام را از معادن محلی می‌گیرند، با دستانی صبور و ابزارهایی ابتدایی، آن را می‌تراشند و به زیورآلات، تندیس‌ها و وسایل تزئینی بدل می‌کنند؛ محصولاتی که حالا پایشان به بازارهای ملی و حتی صادراتی باز شده است. در این میان، سهم زنان هنرمند چشمگیر است. فولادی، معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان می‌گوید: بخش قابل توجهی از مجوزهای جدید صنایع‌دستی سنگی به بانوان اختصاص یافته، زنانی که در خانه یا کارگاه‌های کوچک محلی، از دل سنگ‌هایی که روزگاری تنها بخشی از خاک بودند، نان و معنا بیرون می‌کشند. اقتصاد هنر، آرام‌آرام جای کشاورزی سنتی را می‌گیرد؛ مردان و زنانی که زمانی زمین را شخم می‌زدند، امروز با ظرافت سنگ را صیقل می‌دهند. کارشناسان می‌گویند اگر زیرساخت‌های آموزش، بازاریابی و صادرات تقویت شود، خراسان جنوبی می‌تواند به یکی از برندهای ملی در تولید و تراش سنگ‌های زینتی تبدیل شود. اما هنوز پرسشی باقی است: آیا این سرمایه‌های درخشان، راهی به بازارهای جهانی پیدا می‌کنند، یا همچنان در کارگاه‌های کوچک محلی می‌درخشند و خاموش می‌شوند؟ پاسخ به این پرسش، آینده اقتصادی بخشی از شرق ایران را رقم خواهد زد.