وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
در دل زمین‌های خشک و آفتاب‌خورده خراسان جنوبی، جایی میان خاک تشنه و آسمان بی‌ابر، بوته‌های زرشک و درختان عناب، سال‌هاست که ایستاده‌اند. سرخِ زرشک در این اقلیم نه فقط رنگِ محصول، که رنگِ تاب‌آوری است؛ نشانی از مردمانی که با کمترین آب، بیشترین امید را از زمین می‌گیرند. اما در این سال‌ها، بازارِ همین رنگِ سرخ، به رنگی دیگر درآمده بود؛ رنگِ واسطه‌گری، نوسان و بی‌ثباتی. حالا اما قرار است با تصمیمی تازه، ورق این بازار برگردد؛ تصمیمی که می‌تواند اقتصاد کشاورزان را از سایه بی‌عدالتی بیرون بیاورد.
پلی میان مزرعه و بازار
رئیس جهاد کشاورزی خراسان جنوبی از راه‌اندازی بورس زرشک و عناب تا پایان امسال خبر داد؛ طرحی که پس از موفقیت بورس زعفران در سال گذشته، اکنون در دستور کار قرار گرفته تا دو محصول شاخص دیگر استان نیز از پشت دیوار بازارهای سنتی بیرون بیایند. این بورس، به‌گفته او، قرار است بستری باشد برای قیمت‌گذاری شفاف و رقابتی، جایی که کشاورز بدون نیاز به حضور مستقیم در بازار، بتواند محصولش را در فضایی سالم و بدون واسطه به فروش برساند. در واقع، این طرح گامی‌ست از «کفه ترازو» به سمت «نظام عادلانه بازار»؛ نظامی که قیمت را نه دلال و واسطه، بلکه عرضه و تقاضای واقعی تعیین می‌کند و این، برای کشاورزانی که عمرشان را در سایه نوسانات و بی‌ثباتی بازار گذرانده‌اند، حکم روزنه‌ای از عدالت اقتصادی دارد.
دو گوهر سرخ کویر
در جهانِ کشاورزی ایران، کمتر محصولی هست که به اندازه زرشک و عناب با نام خراسان جنوبی گره خورده باشد. استان، رتبه اول کشور را در تولید هر دو محصول دارد و بیش از ۹۸ درصد از عناب ایران و ۹۸ درصد از زرشک ملی را به‌تنهایی تأمین می‌کند. سطح زیرکشت زرشک در خراسان جنوبی بیش از ۲۷ هزار و ۱۹۶ هکتار است و سالانه بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تن محصول از باغ‌های آن برداشت می‌شود. این ارقام اگرچه در ظاهر چشمگیرند، اما در واقع، داستان مردمی‌اند که ثروت سرخ خود را اغلب به قیمتی کمتر از زحمت‌شان می‌فروشند. بخش قابل‌توجهی از زرشک و عناب استان، به‌ویژه در فصل برداشت، از مسیر دلالان عبور می‌کند؛ محصولی که با بهایی ناچیز از کشاورز خریداری و چند برابر در بازارهای مرکزی فروخته می‌شود. بورس قرار است این چرخه را بشکند و قیمت را به جای «بازار تهران» یا «واسطه مشهد»، در دل خود خراسان‌جنوبی تعیین کند.
کلید طلایی ارزش افزوده
اما بورس تنها یک گام از مسیر طولانی توسعه است. حلقه بعدی، «فرآوری» است؛ همان مرحله‌ای که می‌تواند سرنوشت زرشک و عناب را از کالای خام به محصول برندشده و صادراتی تغییر دهد. رئیس جهاد کشاورزی استان، تقویت صنایع تبدیلی و فرآوری را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای آینده این دو محصول می‌داند. واحدهای فرآوری زرشک و عناب، علاوه بر افزایش ارزش صادراتی، به تثبیت قیمت‌ها، جلوگیری از ضایعات محصول و ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق روستایی کمک می‌کنند. در بسیاری از روستاهای خراسان جنوبی، زنان با دستان خود زرشک را تمیز، خشک و بسته‌بندی می‌کنند؛ کاری که اگر در چارچوب صنایع کوچک و برندهای بومی سازمان‌دهی شود، می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد خانوارهای روستایی و مهاجرت معکوس ایفا کند.
نمایشگاهی برای فرصت‌ها
خراسان جنوبی در کنار تولید، در حوزه صادرات نیز ظرفیت‌های کم‌نظیری دارد. نزدیکی جغرافیایی به افغانستان و دسترسی به بازار کشورهای آسیای میانه، امتیاز بزرگی برای توسعه تجارت کشاورزی محسوب می‌شود. برگزاری نمایشگاه «فرصت‌های مشترک تجارت و سرمایه‌گذاری ایران و افغانستان» در بیرجند، یکی از گام‌های عملی برای معرفی توانمندی‌های کشاورزی استان بود؛ رویدادی که می‌تواند دروازه‌ای برای شناخت بازارهای جدید و ایجاد پیوندهای اقتصادی پایدار میان تولیدکنندگان و تجار باشد.
در این نمایشگاه، تولیدکنندگان زعفران، زرشک، عناب و محصولات گلخانه‌ای خراسان جنوبی توانستند با فعالان اقتصادی کشورهای همسایه مذاکره کنند و بستر صادرات رسمی و بلندمدت را فراهم آورند؛ گامی که اگر ادامه یابد، می‌تواند بازار محصولات استان را از سطح ملی به سطح منطقه‌ای ارتقا دهد.
چشم‌انداز در نقشه صادرات
خراسان جنوبی، استانی استراتژیک با محصولات منحصر به فرد و اقلیم خاص؛ از زعفران تا زرشک و از عناب تا گیاهان دارویی. این استان با بهره‌گیری از تجربه بورس زعفران و سرمایه اجتماعی کشاورزان خود، حالا در آستانه تحولی تازه در حوزه تجارت کشاورزی ایستاده است. راه‌اندازی بورس زرشک و عناب، اگر با آموزش، حمایت فنی، توسعه صنایع تبدیلی و سیاست‌های صادراتی همراه شود، می‌تواند خراسان جنوبی را به یکی از قطب‌های اقتصادی شرق کشور تبدیل کند.
از وعده تا واقعیت
اما هنوز میان وعده و واقعیت، فاصله‌ای هست. اجرای بورس نیازمند زیرساخت‌های فنی، حضور کارگزاران محلی، آگاهی کشاورزان و اطمینان از نظام عادلانه قیمت‌گذاری است.
کشاورزان سالخورده‌ای که عمرشان را در بازارهای سنتی گذرانده‌اند، باید یاد بگیرند چگونه با «کد بورسی» معامله کنند، و چگونه محصولشان را از مزرعه به تالار بورس بفرستند. این مسیر نیاز به صبر، آموزش و اعتمادسازی دارد. با این‌همه، خراسان جنوبی نشان داده است که در برابر سختی‌ها عقب نمی‌نشیند. از زعفران تا زرشک، از خاک تا بازار، مردمانش آموخته‌اند که هر تحول بزرگ، از یک تصمیم کوچک آغاز می‌شود. بورس زرشک و عناب هنوز در آغاز راه است، اما اگر این تصمیم با برنامه‌ریزی درست و نگاه بلندمدت ادامه یابد، می‌تواند خراسان جنوبی را از حاشیه اقتصاد کشور به متن برساند. شاید روزی برسد که در تالار بورس، میان اعداد و نمودارها، عطر زرشک و عناب خراسان هم به مشام برسد؛ و رنگ سرخ این محصولات، نه فقط یادگار رنج کشاورزان، که نشانه رونق و عدالت باشد.
