مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور، در سخنانی صریح بار دیگر به یکی از قدیمی‌ترین و چالش‌برانگیزترین مسائل بودجه‌ای کشور اشاره کرده است؛ مسأله تخصیص اعتبارات کلان به نهادها و دستگاه‌هایی که به گفته او « برخی نهاد ها کارایی لازم را ندارند در مقابل بودجه ای که دریافت می‌کنند» و سهم قابل‌توجهی از منابع عمومی کشور را به خود اختصاص می‌دهند. این سخنان اگرچه تازگی ندارد و در دولت‌های پیشین نیز بارها توسط رؤسای جمهور و کارشناسان اقتصادی مطرح شده، اما بازتاب گسترده‌ای یافت و دوباره این پرسش اساسی را مطرح کرده است که چرا هیچ دولتی تاکنون نتوانسته این چرخه را متوقف کند.

فراموش نکنیم که بودجه صدا و سیما در سال‌های اخیر به بیش از ۲۹ هزار میلیارد تومان رسیده، اما عملکرد این نهاد با منابع کلان دریافتی همخوانی ندارد. مسعود پزشکیان و دیگر تحلیلگران اقتصادی بارها هشدار داده‌اند که بخشی از این بودجه بدون سنجش دقیق کارایی و بدون گزارش عملکرد شفاف اختصاص می‌یابد، در حالی که خروجی واقعی آن در جذب مخاطب، کیفیت برنامه‌ها و تأثیرگذاری اجتماعی فاصله قابل توجهی با میزان اعتبارات دارد. این موضوع باعث ایجاد پرسش‌های جدی درباره شفافیت و مدیریت منابع عمومی و ضرورت اصلاح سازوکارهای نظارتی شده است.

پزشکیان در مقام رئیس‌جمهور همان سخنانی را تکرار می‌کند که در یک دهه اخیر حسن روحانی، رئیس دولت یازدهم و دوازدهم و حتی برخی نمایندگان مجلس مطرح کرده بودند: «بودجه‌هایی پرداخت می‌شود بی‌آنکه مشخص باشد خروجی و کارایی آن چیست.»

  سیدحسین نقوی حسینی نماینده سابق مجلس درباره این موضوع گفت:«بسیاری معتقدند دستگاه‌هایی که در جداول بودجه درج می‌شوند، عملاً از بودجه عمومی کشور سهم می‌گیرند اما کارآمدی و کارایی لازم را به اندازه بودجه‌ای که دریافت می‌کنند، ندارند. این در حالی است که در کشور ما نهادهای ناظر بر هزینه‌کرد بودجه مانند دیوان محاسبات، سازمان بازرسی کل کشور و حتی خود مجلس و کمیسیون برنامه و بودجه وجود دارند که باید با دقت بیشتری وارد عمل شده و کار نظارتی خود را انجام دهند.»

وی افزود: «این موضوع همیشه یکی از بحث‌های جدی و مهم در مجلس بوده است. در هر دوره، هنگام ارائه جداول بودجه، چه در کمیسیون برنامه و بودجه، چه در کمیسیون تلفیق و چه در صحن علنی، مخالفان و موافقان زیادی صحبت کرده‌اند. حتی برخی پیشنهاد حذف این جداول از بودجه کشور را مطرح کرده‌اند، اما هیچ‌گاه به نتیجه نرسیده است.»

نقوی حسینی با اشاره به برخی فشارها و لابی‌گری‌ها در روند تصویب بودجه اظهار داشت: «در جریان بررسی جداول بودجه، لابیست‌ها با نمایندگان گفت‌وگو می‌کنند و می‌کوشند نظر آن‌ها را جلب کنند. گاهی حتی نمایندگان در رودربایستی قرار می‌گیرند. اما اگر نهادهای نظارتی با دقت ورود کنند و میزان اختصاص بودجه را با میزان عملکرد دستگاه‌ها بسنجند و گزارش‌های متقن و دقیق خود را هم به مجلس و هم به مردم ارائه دهند، مشخص خواهد شد که کدام دستگاه‌ها بودجه کلان دریافت کرده‌اند اما عملکردی متناسب نداشته‌اند. در این صورت مجلس می‌تواند تصمیم به حذف یا تعدیل آن‌ها بگیرد.»

وی ادامه داد: «خود دولت هم نقش مهمی دارد. چون لایحه بودجه ابتدا توسط سازمان برنامه و بودجه تدوین و سپس توسط دولت به مجلس ارسال می‌شود. دولت می‌تواند در همان مرحله اولیه، نسبت به حذف یا کاهش اعتبارات غیرمتناسب اقدام کند. در واقع بودجه باید عملکردی باشد. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی همواره تأکید می‌کند بودجه بر اساس عملکرد دستگاه‌ها بسته می‌شود، اما واقعیت این است که در برخی موارد اعتبارات اختصاص‌یافته هیچ تناسبی با عملکرد دستگاه ندارد. دستگاه‌هایی وجود دارند که سالانه ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان دریافت می‌کنند در حالی که کل عملکرد آن‌ها شاید معادل ۱۰ میلیارد هم نباشد.»

موضوع انتقادات به کارایی و عملیاتی بودن بودجه تنها مربوط به دولت چهاردهم نیست

این نماینده پیشین مجلس با تأکید بر نقش دولت پزشکیان تصریح کرد: «این موضوع صرفاً مربوط به دولت فعلی نیست. من در سه دوره مجلس حضور داشتم و ۱۲ بودجه تصویب شده را بررسی کردم؛ در همه این سال‌ها همین بحث‌ها مطرح بوده است. بارها این پرسش مطرح شده که مثلاً بنیادها یا نهادهایی که مبالغ سنگینی دریافت می‌کنند، واقعاً چه کارهایی انجام داده‌اند و آیا گزارش عملکرد آن‌ها با میزان اعتبارات همخوانی دارد یا خیر. بنابراین این مسأله همیشگی است و دولت‌های مختلف با آن مواجه بوده‌اند.»

وی خاطرنشان کرد: «برای اصلاح این روند هم دولت باید مصمم باشد و هم نهادهای نظارتی باید کمک کنند. دیوان محاسبات مرجع اصلی رسیدگی به این موضوع است. اگر گزارش دقیقی از تفرقه و انحراف بودجه ارائه دهد، دولت هم با استناد به آن می‌تواند اقدام کند. البته این سؤال مطرح است که کدام دولت در این زمینه بدترین عملکرد را داشته است. اما چون ارزیابی دقیقی از تطبیق جداول بودجه در دولت‌های مختلف ندارم، بی‌انصافی است نظری بدهم. لازم است این جداول در دولت‌های مختلف به‌صورت مستند بررسی شوند.»

نقوی حسینی با اشاره به تجربه سال‌های مختلف در دولت‌ها گفت: «در دولت‌های پیشین نیز موضوع جداول بودجه محل بحث جدی بوده است. به یاد دارم در زمان دولت آقای روحانی، حتی خود ایشان علناً مطرح می‌کرد که برخی دستگاه‌ها بودجه می‌گیرند اما معلوم نیست با آن چه می‌کنند.»

وی افزود: «این در حالی است که لایحه بودجه توسط خود دولت تنظیم و به مجلس ارائه می‌شود. بودجه که طرح نمایندگان نیست، بلکه محصول کار دولت و سازمان برنامه و بودجه است. بنابراین جای تعجب دارد وقتی دولت لایحه‌ای را خود تهیه و به مجلس می‌آورد، بعداً نسبت به بخش‌هایی از آن اعتراض کند.»

این نماینده پیشین مجلس تأکید کرد: «البته ارزیابی دقیقی از میزان انحراف یا اشکالات بودجه در دولت‌های مختلف ندارم و اگر چنین اطلاعاتی داشتم حتماً ارائه می‌کردم. اما به‌طور کلی، انتقاد به نحوه تخصیص و کارآمدی اعتبارات در دستگاه‌های مختلف موضوعی بوده که در همه دولت‌ها تکرار شده است.»