وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
بخش اول
رهبر دانشمند و دوراندیش انقلاب بنابر سنت چند ساله اخیر، سال ۹۴ را سال «دولت و ملّت، همدلی و همزبانی» نامگذاری فرمودند. اگرچه در پشتیبانی و حمایت همیشگی مردم با بصیرت ایران از اصل و بدنه نظام مقدس جمهوری اسلامی، شکی نیست اما با توجه به انتظاراتی که در شرایط حساس کنونی جهان اسلام، از دولت و ملت ایران می رود و هم چنین جایگاه رفیع و اثر گذار ایران در جامعه بین الملل، بنا بر رهنمود رهبر معظم انقلاب، لازم است در داخل کشور یکپارچگی و یگانگی در گفتارها و رفتارها بیش از هر زمان دیگر، به طور ملموس و قابل درک بین ملت و دولت جریان داشته باشد.
ملت مسلمان و بزرگ ایران با تأسی به دین مبین اسلام و تواضع و ارادتی که به اهل بیت عصمت و طهارت دارند همواره سنت اسلام و سیره ابرار را روش و مشی زندگی خویش قرار داده اند. از این رو یکی از نسخه های اثر بخش و مورد اتفاق نظر امت اسلام به ویژه ایرانیان، توصیه های ناصحانه امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) به مالک اشتر نخعی است که درقالب نامه ۵۳ خطاب به آن یار بصیر و بردبار ایشان، امروز در کتابی گرانسنگ نهج البلاغه مکتوب است و می تواند چراغ هدایت دولت و ملت در زمینه ایجاد الفت و اتحاد، همدلی و همزبانی باشد.
قطعاً الگو گرفتن از پیام علی (ع) جامعه اسلامی را به سمت تمدنی بر پایه اصول انسانی ـ اسلامی و اجتماعی با شور و نشاط سوق می دهد و از جمله معتبرترین منشورهای ارتباط بین مردم و مسئولان عهدنامه مالک اشتر است که پیش روی مؤلف قرار دارد. بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب در دیدار هیأت دولت و تأکید ایشان بر سفارشات حضرت علی (ع) به مالک اشتر، انگیزه بخش ما در انتخاب این موضوع و انتشار این مقاله گردیده است.
مفهوم شناسی و تعریف:
همزبانی یک تعریف بدیهی و ماهوی دارد. اما همدلی نیاز به واکاوی بیشتری دارد. اولین فردی که به صورت علمی واژه همدلی را در روانشناسی معرفی کرد «ادوارد برادفورد تیچنر»، روانشناس آمریکایی است. وی این واژه را برگرفته از «Empathia» معادل همدلی در زبان فارسی به کار برد. او با اثرپذیری از هرمنوتیک روش شناختی «ویلهم دیلتای» بحث همدلی را مطرح کرده است. در مکتب روحی دیلتای که همان فهم در علوم فرهنگی یا علوم انسانی مبتنی بر درک درونی مشترک انسان هاست، همدلی «Empathy» یعنی به احساس کسی وارد شدن. از این رو تیچنر این واژه را در روانشناسی ساختارگرای خود وارد کرد.
تعاریف اصطلاحی مختلفی از همدلی ارائه شده است. « همدلی عبارت است از: توانایی تجربه و درک آن چه دیگران احساس می کنند.»
در تعریفی دیگر « همدلی نیرویی توانمند برای محقق ساختن اهداف و برنامه های سازمان و کارآمدترین دلیل برای پیشبرد رشد شخصی و روابط انسانی و ارتباط با دیگران است.»
همدلی، در ادبیات قرآنی و روایی مترادف با واژگانی چون الفت، محبّت، رحمت و … است. قرآن می فرماید: « وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا وَاذکُروا نِعمَتَ ا… عَلَیکُم إِذ کُنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلوبِکُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إِخوانًا وَکُنتُم عَلى شَفا حُفرَهٍ مِنَ النّارِ فَأَنقَذَکُم مِنها کَذلِکَ یُبَیِّنُ ا… لَکُم آیاتِهِ لَعَلَّکُم تَهتَدونَ؛
و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد کنید: آن گاه که دشمنان [یکدیگر] بودید، پس میان دلهاى شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شدید و بر کنار پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید. این گونه، خداوند نشانههاى خود را براى شما روشن مىکند، باشد که شما راه یابید. »
و در جایی دیگر می فرماید:
« . . . وَالَّذِینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَالْإِیمانَ مِنْ قَبْلِهِمْ یُحِبُّونَ مَنْ هاجَرَ إِلَیْهِمْ وَلا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمْ حاجَهً مِمَّا أُوتُوا وَیُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ وَمَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ؛ نـیـز سهمى از آن غنائم از آن کسانى از اهل مدینه است که در مدینه و در قلعه ایمان جاى دارنـد و قبل از مهاجرین ایمان آورده بودند و هر مؤمنى را که از دیار شرک به سویشان هجرت مى کند دوست مى دارند و وقتى اسلام بـه آنان چیزى مى دهد در دل خود نیازى به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمى کنند و مهاجرین را بر خود مقدم مى دارند هر چند که خود نیز محتاج باشند و کسانى که بخل درونى خود را به توفیق خداى تعالى جلو مى گیرند رستگارند.»
و درروایتی از امیرالمؤمنین (ع) آمده است: رأس العقل بعد الایمان بالله عزّوجل التحبب الی الناس.
و همچنین از رسول اکرم (ص) نقل شده است که: رأس العقل بعد الایمان بالله عزّوجل التودد الی الناس واصطناع المعروف الی کل برٍّ و فاجرٍ.
و از آن جایی که یکی از وجوه نامگذاری امسال به نام «دولت و ملت، همدلی و همزبانی» موضوع مذاکرات هسته ای و بحث نرمش قهرمانانه بود توجه به عبارت لطیف امام باقر (ع) در باب همدلی و همزبانی پایان بخش ارجاع ما به آیات و روایات در این بخش از مقاله است. « إنّ ا… تعالى رفیق یحبّ الرّفق و یعطی علیه ما لا یعطی على العنف؛ خداوند ملایم است و ملایمت را دوست دارد و به وسیله آن چیزها می دهد که به وسیله خشونت نمى دهد.»
تأثیر همدلی بر همبستگی اجتماعی:
نظر به موضوع مقاله لازم است اثرات و رابطه همدلی را در ایجاد همبستگی و هم افزایی اجتماعی و به تبع آن، شکل گیری اجتماع سازمان یافته بر مبنای حاکمیت اسلامی بررسی کنیم.
جامعه در اصطلاح عبارت است از: «گردآمدن انسان ها و کنش های متقابل میان آنان که با هم زندگی می کنند و در رسیدن به هدف معینی با یکدیگر همکاری دارند. به علاوه معیارها و مقرراتی ساده یا پیچیده که بر روابط آنان حاکم است و نهادها و سازمان هایی، تداوم و پایداری اجتماع آنان را تأمین می کند.»
و از مهم ترین ویژگی های یک جامعه عبارت است از: « افراد جامعه قلمرو مشترکی را اشغال می کنند، در حکومت یا نوعی دیگر از اقتدار سیاسی یکسانی، شریک هستند؛ تا حدودی دارای یک فرهنگ مشترک می باشند.»
و در اصطلاح جدید جامعه شناسی«دورکیم» اولین بار واژه «همبستگی اجتماعی» را در کتاب تقسیم کار اجتماعی مطرح نمود.
آلن بیرو نیز معتقد است « همبستگی، احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه است که از آگاهی و اراده برخوردار باشند.
هم چنین همبستگی می تواند شامل پیوندهای انسانی و برادری بین انسان ها به طور کلی یا حتی وابستگی متقابل حیات و منافع بین آن ها باشد.»
اگر چه در آغاز انسان ها همه امت واحدی بودند «کان الناس امه واحده»
اما بروز اختلافات و دشمنی ها که نوعاً سرمنشأ شیطانی و نفسانی دارند بشر را دچار تفرقه و انشعاب عقیدتی، اجتماعی و سیاسی نمود. نامه امیرالمؤمنین به مالک اشتر، منشوری مقبول جهت ایجاد همدلی و همبستگی اجتماعی است که می تواند به عنوان یک نقشه راه جهت عبوردادن امت اسلام از واگرایی موجود به سمت هم گرایی مورد نظر اسلام باشد.
رهبر معظم انقلاب در ضیافت افطاری با مسئولین دولتی که ساعاتی پس از جمع بندی مذاکرات وین انجام شد با اشاره به نامه امیرالمؤمنین به مالک اشتر نخعی، دریچه ای نو از رویکرد دولت و ملّت را نسبت به همدیگر، پیش روی نخبگان گشودند که نیاز به تدبّر و تعمّق فکری دارد. از این رو در ادامه به بررسی جایگاه همدلی و همزبانی در عهد نامه مزبور می پردازیم.
مالک اشتر کیست؟
مالک در سرزمین یمن در روستای «بیشه» چشم به دنیا گشود. وی از قبیله «مذحج» بود که بعدها به اشتر معروف شد. پدرش یغوث بن نخع بوده که مالک به نخعی «جد پدری» نیز منتسب است. مالک بعد از رحلت پیامبر(ص) در جنگ با رومیان شرکت کرد و از شام به کمک سعد بن وقّاص آمده و در فتح ایران نیز شرکت جست.
نامه، مخاطب و حاملی که به مقصد نرسیدند!
مالک در حکومت عثمان با فرماندار فاسد او در کوفه درگیر شد و اول کسی بود که با امام علی(ع) بیعت کرد. وی مردم کوفه را برای جنگ جمل در راستای حمایت از امام علی(ع) آماده کرد.
در جنگ صفّین نقش تعیین کننده داشت. نه تنها در شجاعت بلکه در عبادت، ایمان و تقوا نیز مشهور بود.
در سال ۳۸ هجری در روستای «قلزم» بین راه مصر توسط جاسوسان معاویه با زهر، مسموم شد و به شهادت رسید.
امیرالمؤمنین (ع) وی را در فرمانداری مصر برگزیدند، آن هنگام که اوضاع محمد بن ابی بکر متزلزل شد و این عهدنامه را همراه وی کردند. عهدنامه ای طولانی با زیبایی هایی نا تمام.
حجت الاسلام والمسلمین علیرضا حسینی – امام جمعه درمیان
ادامه دارد…
