به مناسبت روز حمایت از صنایع کوچک: دغدغه های بزرگ در صنایع کوچک

صنایعی که روزگاری با امید به ایجاد بازاری رقابتی در جهان به وجود آمدند تا از وجودشان عده زیادی مشغول به کار شده و چرخ اقتصاد کشور را بچرخانند ، کوچک نامیدند نه به این دلیل که عملکرد کوچکی دارند، بلکه قرار بود اقدامات خورد آنها با هم دریایی را نشانه بگیرد و به اقیانوس استقلال اقتصادی برسد ، اما دست هایی که همیشه آلوده به بی مدیریتی است این صنایع را چنان خورد کرد که حالا چند صندوق و سازمان دیگر را ایجاد کرده ایم تا از شکسته شدن بیشترشان جلوگیری کنیم.
آغازی برای صنایع کوچک
با سرعت گرفتن رشد تکنولوژی و توسعه در حوزه ها و بخش های مختلف جوامع بشری، اقتصاد و تجارت به عنوان مهمترین حوزه در این آهنگ پیشرفت جایگاه مهم و اساسی داشته تا جایی که ادامه روند توسعه و پیشرفت بدون موفقیت در آن امکان پذیر نبوده است.
چرا که در دهه های اخیر و با تغییر در ساختار تولید و ظهور تکنولوژی های جدید، بهره وری و همچنین استفاده بهینه از ظرفیت های موجود باعث شد تا صنایع و خطوط تولید هم از شکل سنتی خود خارج شده و دیگر از تمرکز تولید در صنایع و کارخانه های بزرگ خبری نیست. اگر چه هنوز در بخش هایی صنایع بزرگ وجود دارند اما بخش های وابسته به تمامی صنایع به شکل واحدهای کوچک به امر تولید مشغول بوده و بخش های وسیعی از جمله صنایع بزرگ را هم مورد تغذیه قرار می دهند.
این بخش از صنایع با سرعت بیش از پیش در حال توسعه و پیشرفت بوده و روز به روز بخش های بیشتری از صنایع و تولیدات را با خود درگیر می کند.
بهره وری در این صنایع بیش از صنایع متوسط و بزرگ بوده و این امر خود از اهمیت ویژه ای برای رشد اقتصادی یک کشور به حساب می آید. در دو دهه اخیر وحدت بازارها و افزایش آگاهی مصرف کنندگان موجب تغییر در ساختار تقاضا شده و از آنجا که صنایع بزرگ به سبب ساختار خود انعطاف لازم را در جوابگویی به تنوع طلبی مصرف کنندگان ندارد زمینه رشد صنایع کوچک بیش از پیش فراهم شده است. یکی دیگر از مزایای صنایع کوچک این است که مشارکت مستقیم و مدیریت خصوصی و مردمی در آن دخالت داشته و رونق و موفقیت در آن در صورت سلامت بازار و عدم دخالت بخش های دولتی می تواند باعث رونق کسب و کار باشد. همچنین در صورت بروز مشکلات و آسیب های احتمالی در این بخش از صنایع، می توان سریعتر و دقیقتر موارد پیش آمده را آسیب شناسی کرده و به رفع آنها اقدام کرد. بسیاری از صاحبنظران معتقدند که صنایع کوچک می تواند به عنوان یک راهبرد مهم در کشورهای در حال توسعه مطرح شود و از این طریق در رفع فقر، افزایش درآمد، ایجاد فرصتهای شغلی نیروی انسانی غیرماهر، انباشت سرمایه از طریق افزایش بازدهی، بهبود بهره‌وری در بخش روستایی و همچنین جلوگیری از گسترش شهرنشینی و مهاجرت بی‌رویه برفرآیند توسعه این کشورها از ابعاد اقتصادی و اجتماعی کمک کرده و رشد اقتصادی آنها را تسریع بخشد.
تلاش های بی رنگ
با تمام توصیفی که از این مقوله مهم وجود دارد سوال اینجاست که چرا درسال های اخیر چالش های این صنایع رو به بحران گذاشت تا جایی که امروز تعداد زیادی از این شهرک ها به خصوص در خراسان جنوبی چنان سرد و بی روح شده که با نگاهی گذرا به جای صدای چرخ واحد های تولیدی و بوق کامیون ها برای جابه جایی تولیداتشان و رفت و آمد نیسان های آبی، چشمت به جمال درختان خشکیده و شیشه های شکسته و سگ های ولگردی می افتد که از بی در کجایی شهرک سوء استفاده می کنند. البته چند واحد تولیدی بزرگ همچنان پای ثابت شهرک مانده اند و با تمام گلایه هایی که کارگرانشان از دیرکردهای ۶ ماهه حقوق می کنند و بدهکاری هایی که به شرکت های آب، برق و گاز دارند، کج دار و مریض خود را گرفته اند و می دانند که هر چند وقت می توانند روی کمک مالی دولت حساب کنند. به هر حال، حال صنایع کوچک استانمان بسیار ناخوش شده و خبرهای بدی که از یکسان نبودن نگاه مسئولان در اعطای تسهیلات به آنها می رسد روز به روز وخامت بیماری را به تن نحیفشان بیشتر می نمایاند. امروز دردهای وارده به صنایع کوچکمان از انگشتان دستانمان بیشتر می شود. تعدادی از صاحبان صنایع کوچک در شهرک صنعتی بیرجند معتقدند کمبود دانش اقتصادی، مالی و مدیریتی به ویژه در زمان تاسیس باعث بروز مشکلاتی برای این گونه صنایع می شود به گونه ای که گاهی یک فرد مجبور به انجام کارهای تخصصی متعددی می شود که خارج از صلاحیت حرفه ای وی است. به علت نبود مراجع حمایت کننده و اثرگذار، صنایع کوچک نمی توانند بر روی تغییرات محیطی تاثیـر بگذارند و همین مسئله آسیب پذیری این دسته از صنایع را افزایش می دهد.
تامین منابع مالی برای این صنایع در مقایسه با صنایع بزرگ مشکل تر است، به ویژه آن که بانکها شرایط سخت تری را ازنظر وثیقه و نرخ بهره بالاتری به آنان تحمیل می کنند.
تامین و حفظ نیروی انسانی از مشکلات همیشگی این بنگاههاست زیرا بیشتر متخصصان تمایل به فعالیت در صنایع بزرگ دارند و حتی ممکن است پس از کسب آموزش های لازم در صنایع کوچک، آن جا را ترک کنند. در بیشترموارد صنایع متوسط و کوچک فاقد هرگونه تشکل حمایت کننده در امور بازاریابی و صادرات هستند و این امر هزینه های صادراتی و ریسک های مرتبط با آن را افزایش می دهد.
بر اساس آمارهای ارایه شده، ۹۶ درصد از آمار اشتغال کشور نیز در همین بنگاه های کوچک صورت می گیرد بنابراین لازم است با حمایت از این واحدهای تولیدی در واقع از اشتغال کشور حمایت کرد.
در خراسان جنوبی نیز که طی سال ها از نبود برنامه و مدیریت منسجم در حوزه صنعت رنج برده، وضعیت بهتر از سایر استان ها نیست و صاحبان صنایع کوچک آن با دغدغه های مختلف دست و پنجه نرم می کنند.
توجه به واحد های خاص
یکی از تولید کنندگان شهرک صنعتی بیرجند نبود نگاه یکسان به صنایع را چالش اصلی در این استان می داند و به امروز خراسان جنوبی می گوید:با بررسی بیشتر خواهید فهمید در این استان یکسری از صنایع سالیان سال است که مورد حمایت دولت و بانک ها قرار دارند .حتی به قیمت این که صنایع کوچک ار بین برود.
محمدی می افزاید: این واحدهای خاص علاوه بر این که پشتیبانی فنی و اعتباری می شوند (یارانه بخش تولید) و حتی گاهی اعتباراتی را به دور از چشم صنایع کوچک دریافت می کنند چنان رفتار کرده اند که امروز علاوه بر این که حقوق کارگرانشان را به خوبی پرداخت نمی کنند بدهی های زیادی به شرکت های زیرساخت از جمله برق و گاز دارند، هر زمان هم که حرفی می زنی سریع مشکلات کارگری را پیش می کشند. وی از ۱۸ هزار میلیاردی که برای صنایع کوچک کشور در نظر گرفته شده بود می گوید و این که سهم بیرجند از این مبلغ تنها ۱۷۰ میلیارد تومان یعنی حدود یک صدم بود که متاسفانه آن هم به همان هایی داده شد که همیشه داده می شود.
وی ادامه می دهد : توزیع این اعتبار در استان به نحوی انجام شد که آنهایی که همیشه می گرفتند، باز هم گرفتند و تنها ۱۰۰ میلیارد برای ۴۰۰ واحد صنعتی ماند، این در حالی است که ۷۰ میلیارد تومان نیز توسط بانک کشاورزی به واحد های تولیدی پرداخت شد که در آن حتی واحد های مرغداری نیز لحاظ شده بود. محمدی با اشاره به اینکه صنایع کوچک همیشه مظلوم واقع شدند می گوید: در کنار این ها تلاش هایی شد تا بانک ها شرط هایی مثل چک برگشتی،بیمه، مالیات و . . . را از قوانین پرداخت وامی که قرار بود صرف هزینه در گردش شود بردارند . در همین حال صندوق ضمانت بنگاه های کوچک راه اندازی شد اما باز هم قدرت بانکی ها به همه چیز می چربد.
این تولید کننده می افزاید: با حذف همه آن بهانه ها امروز بانکها توجیح دیگری برای خودشان دارند و پاسخشان این است«باید ببینیم به صرف بانک هست یا نه ».
به هر حال صنایع کوچک و زودبازده امروز در بی نظارتی ها و بی توجهی های مسئولان در چنان گردابی افتاده اند که رهایی از آن به تعطیلی و بی کار شدن چندین نفر می انجامد.
امینی یکی دیگر از این تولید کنندگان علاوه بر این مشکلات به تغییر نکردن قیمت شیر در ۵ سال اخیر اشاره دارد و می گوید: در این چند سال در حالی که قیمت شیر پاستوریزه تولیدی تغییر چندانی نداشته است ، ورود شیر فله ای به بازار شرایط را برای ما از آنچه بوده سخت تر کرده است .
مشکلات ملی و استانی
یکی از صنعتگران با تجربه فردوسی در خصوص مشکلات واحدهای کوچک صنعتی می گوید: مسائل این واحدها در دو بخش ملی و استانی قابل تفکیک است. وی در خصوص مشکلات ملی و فراگیر واحدهای کوچک و متوسط صنعتی می افزاید: در حال حاضر بر بخش صنعت و اقتصاد رکود حاکم است. وی سختگیری قوانین و افزایش مالیات ها ، بالا بودن نرخ تسهیلات بانکی در بخش تولید و پایین بودن زمان بازپرداخت این تسهیلات در کشور را موجب بروز مشکلات جدی برای صنعتگران دانست.
وی همچنین نبود مشوق های موثر و ملموس برای کارآفرینان را از دیگر معضلات اعلام کرده و می گوید: قوانین کار برای واحدهای بزرگتر و موفق تر سختگیرانه می شود و امتیازی برای کارفرمای خوش حساب وجود ندارد. این فعال بخش صنعتی ادامه می دهد: متاسفانه ساز وکار حمایتی خاصی برای بخش تولید تعریف نشده است.
وی یکی دیگر از اصلی ترین مشکلات صنایع کوچک خراسان جنوبی را عدم استقبال از کالای تولیدی استان می داند و معتقد است فرهنگ استفاده از محصولات با کیفیت استان، میان مردم و دستگاههای دولتی و خصوصی ترویج نشده است. وی اضافه می کند: درجلسات اداری برخی دستگاههای استان دیده شده از محصولات سایر استانها برای پذیرایی از میهمانان استفاده می شود. وی با تاکید بر اینکه استفاده از کالای با کیفیت حق مردم است، می افزاید: بسیاری از تولیدات استان کیفیت بالایی دارد اما به دلیل اینکه حساسیت استفاده از تولید داخل در جامعه ایجاد نشده، تولیدکنندگان استان با استقبال مردم مواجه نمی شوند که در این خصوص رسانه ها نقش مهمی در ایجاد این فرهنگ دارند.
نگاه جزیره ای
یکی دیگر از تولید کنندگان استان نیز به این نکته اشاره می کند که در شرایطی از کالاهای تولید استان استفاده نمی شود که خانوارهای خراسان جنوبی توقع دارند فرزندان آنها در صنایع استان مشغول بکار شوند اما تعصبی نسبت به این واحدها و رونق آن ندارند.
رمضانی اضافه کرد: نگاه جزیره ای میان دستگاههای استان نیز بسیار است به نحوی که برخی تک روی ها منجر به از دست رفتن فرصت شده است. وی با اشاره به خبرهایی که درباره راه اندازی مجدد واحد های تولیدی کوچک اعلام شده می گوید: کاش دوستان واحدهایی که به راستی با مشکل سرمایه در گردش مواجه بوده و امروز به راستی مجدد افتتاح شده است را اعلام کنند. وی از رسانه ما می خواهد تا با او همراه شده و تک تک میلان های شهرک صنعتی بیرجند را بررسی کنیم تا به حقیقت ببینیم چند واحد صنعتی کوچک توانسته از تسهیلات استفاده کند و به چرخه تولید برگردد. آنگاه خواهید دید به جای ۲۰ درصد تعطیلی که اعلام می شود ۷۰ درصد تعطیل است. وی به نکته دیگری نیز در این زمینه اشاره می کند و آن اینکه در استان های دیگر وقتی درباره مشکلات از مسئولان سوال می شود حتی اگر به راستی ۲۰ درصد تعطیل باشند ۱۰ درصد هم به آن می افزایند تا بتوانند اعتبارات بیشتری بگیرند اما در این استان در بحث آماری ما همیشه شرایط بهتری داریم.
رمضانی طوری سخن می گوید که به واقع باید کمی به آمار شک کرد. از اعتبارات و تسهیلاتی که به تولید کنندگان استان داده شده تا تعداد واحدهایی که به چرخه تولید برگشته اند!!!
به گفته او در بخش صنایع کوچک بنظر می رسد به دلیل نبود برنامه خاصی در سازمان ها و دستگاهها و عدم اجرای درست تعهدات، موفقیت چندانی در این زمینه حاصل نشده است.
وضعیت خام بانکی
یکی دیگر از تولید کنندگان که می خواهد نامش درج نشود در خصوص وضعیت پرداخت تسهیلات به صنعتگران استان معتقد است: به دلیل برخی عملکردهای نادرست گذشته به ویژه در حوزه بنگاههای زودبازده ، بخشی از منابع بانک ها هدر رفته است.
وی ادامه می دهد: سیستم بانکی از طرفی با توجه به این مشکل و نبود منابع، در پرداخت های تسهیلات سختگیری هایی دارد که تولید کنندگان واقعی، از آن متضرر می شوند. وی می گوید: برخی بانک ها بخشی از تسهیلات متقاضیان را بلوکه کرده و به بهانه های متعدد از پرداخت در زمان لازم خودداری می کنند. وی با بیان اینکه بخش قابل توجهی از تسهیلات پرداختی به بنگاههای زودبازه علاوه بر انحراف، معوق شده، ادامه می دهد: در برخی موارد بانک ها به تولید کنندگان کم لطفی می کنند. وی با تاکید بر اینکه باید فضا را برای بخش خصوصی و یا دولتی که منابع را هدر داده اند، ناسالم کرد، تاکید می کند: به دلیل حجم مشکلات انباشت شده صنعتگران استان، اقداماتی که در سالهای اخیر صورت گرفته مطلوب بوده اما کافی نیست و باید ادامه داشته باشد.
هفت خوان تسهیلات بانکی
این تولید کنندگان ادامه می دهد: حمایت مالی کاملی از تولیدکنندگان نمی شود و تسهیلات بانکی، پس از گیر و دارهای متعدد ، تولید کننده را با بهره بالا مواجه می کند.
به نظر این تولید کننده به جای بسته های تشویقی معتبر، بسته های تنبیهی برای فعالان این عرصه تعریف شده، چرا که وقتی به راستی به واقعیت هایی از جمله مشکل واردات مواد اولیه، نبود نیروهای متخصص و عدم مدیریت های تخصصی و کارشناسی شده نگاه می کنیم بعلاوه آنچه تاکنون شاهد بوده ایم انگار ما تنها از بیرون تحریم نیستیم و تحریم های داخلی هم صدمه های سختی به تولید مان زده است. مدیر عامل شرکت شهرک های صنعتی استان نظر متفاوتی در این باره دارد چرا که تاکنون با اقدامات انجام گرفته دولت به گفته او بهانه هایی مانند چک برگشتی، بدهی مالیاتی و . . . از شروط پرداخت تسهیلات حذف شده است و راه باز تر است.
مهندس جرجانی ورود صندوق ضمانت سرمایه گذاری را یادآور می شود و ان که این صندوق در حمایت از تولید کنندگان هر نوع ضمانتی را از بانکی تا خرید مواد اولیه انجام می دهد. به گفته وی با حمایت های دولت در دو سال گذشته ۲۸ واحد از واحدهایی که تعطیل شده بودند به چرخه تولید برگشته اند و همچنین از ابتدای سال ۹۶ تاکنون ۶ طرح صنعتی راکد در اختیار سرمایه گذار جدید قرار گرفته است. با تمام این صحبت ها و خبر ها و تلاش های به ظاهر شبانه روزی برای برگرداندن حال خوب به شهرک های صنعتی استان هنوز آن طور که باید و شاید نتیجه ای عاید نشده است این در حالی است که همه کارشناسان اقتصادی بارها اعلام کرده اند توجه و یاری واحدهای کوچک می تواند نقش موثری در تپیدن نبض صنعت ایفا کند چراکه تاثیرگذاری این واحدها برخلاف نامی که با عنوان ‹ صنایع کوچک› یدک می کشند بسیار بزرگ و قابل توجه است.اما حالا این دغدغه های بزرگ بر صنایع کوچکمان چنبره زده وهر روز جان بیشتری از آنها در نوسانات محیطی و کشوری مکیده می شود.