کتاب‌خانه های باز/ هزینه های کم؛ فایده های بسیار

پریسا بیات
مطالعه در مرتبه نخست یک مسئله آموزشی است؛ مثل پوشیدن، خوردن، ارتباط برقرار کردن و …مطالعه و کتابخوانی باید تعلیم داده شود، از این رو مطالعه و خواندن کتاب فرآیندی است اکتسابی نه ارثی.خواندن کتاب باید برای فرد همراه با لذت باشد؛ مانند لذت خوردن، دیدن و … پس کتاب باید چندان جذاب باشد که برای خواننده میل و رغبت ایجاد کند و برایش کارآ شود. یعنی مسیری را بگشاید یا وضعیتی را بهبود بخشد. برای دستیابی به این هدف یعنی خوگرفتن به فرهنگ کتابخوانی باید برنامه های صحیح و منطقی داشت و با ابتکار و خلاقیت جامعه را به این مهم سوق داد؛ از جمله شیوه هایی که در سالهای اخیر در این زمینه اتخاذ شده طرح کتابخانه های باز است که ابتکاری است برای جذب افراد به کتابخانه های عمومی.
کتابخانه باز چیست؟
کتابخانه باز به کتابخانه هایی اطلاق می شود که دست یافتن به آن برای تمامی افراد جامعه به راحتی امکان پذیر باشد. کتابخانه های باز یا کتابخانه های جمع و جور و کوچکی که در هر سازمان و نهاد و مکان عمومی خصوصیت خاص خودش را دارد و مکان زیادی را اشغال نمی کند، باعث ایجاد هزینه های گزاف نمی شود، به کتابدار نیاز ندارد و همچنین سازماندهی خاصی نمی خواهد. از همه مهمتر اینکه همیشه و در همه جا در دسترس همگان قرار دارد.
کتابخانه های باز در کجا ایجاد می شوند؟
محل کتابخانه  باید به گونه ای طراحی شود که دسترسی به آن به آسانی امکان پذیر باشد. به عنوان مثال مراکز پر رفت و آمد عمومی، مراکز و مکانهایی که مردم ساعات زیادی از وقت خود را در آنجا سپری می کنند و یا اوقات پرتی که افراد در حال آمد و شد به محل کار، تحصیل و یا منزل هستند. از جمله مکان های مورد توجه و مناسب می توان به اتوبوس های شهری و بین شهری، قطار، هواپیما، مترو، ترمینال های مسافربری، پمپ بنزین، مراکز تفریحی و توریستی، مطب، هتل، آرایشگاه، آزمایشگاه، بیمارستان، نانوایی، پارک، مجتمع های مسکونی، اماکن مذهبی، مساجد و … اشاره داشت. در این مکانها با قرار دادن امکاناتی مثل کتابخانه های باز، ضمن استفاده از وقت می توان سرگرمی مناسبی را طبق ذائقه هر فرد فراهم آورد و در زمینه های گوناگونی فرهنگ سازی کرد.
استفاده کنندگان از کتابخانه باز چه کسانی هستند؟
به دلیل اینکه کتابخانه های باز در اختیار تمامی مردم جامعه قرار دارد، بدین جهت افراد استفاده کننده از کتابخانه متعدد و متنوع هستند؛ همه افراد حاضر در جامعه می توانند بخشی از اعضای بالقوه آن باشند، مثل دانشجویان، کارمندان، کارگران، کم سوادان، کودکان، زنان، مردان و عموم جامعه همگی می توانند به کتابخانه های باز رجوع کنند و از امکانات آن بهره لازم را ببرند. به همین دلیل بانیان این کتابخانه ها باید دقت کنند که منابع کتابخانه ها را بر پایه جغرافیای جمعیت و گوناگونی سن و جنس و اعتقاد آنها انتخاب نمایند که بتوانند ذائقه عموم را بطور نسبی راضی نگه دارند.
ابزار و منابع مورد نیاز کتابخانه های باز
معمولا کتابخانه های باز هزینه های زیادی ندارند. می توان با راه اندازی یک یا دو قفسه چند طبقه و فراهم کردن چندین کتاب، کتابخانه را راه اندازی  و به کانونها و مراکز خاص واگذار کرد.از این جهت که این کتابخانه ها مردمی هستند و به قصد استفاده عموم راه اندازی شده اند، هزینه اداره آن در صورت نیاز و ضرورت به مجموعه مربوطه محول می شود. محتوای کتابها نیز باید به گونه ای انتخاب شوند که مقبولیت عام دارند و به درخواست و احتیاج جامعه باشد و نکته مهم اینکه از حجم کمی برخوردار باشد که بتوان در زمان محدود از آن استفاده اکمل را برد.
نحوه اداره کتابخانه های باز
در این مدل کتابخانه ها کتابدار و مسئول مستقیمی ندارند. بعد از برپایی و تجهیز منابع، آنها را بصورت رایگان در اختیار عموم قرار می دهند و افراد بر اساس مبادی اخلاقی حاکم بر اجتماع دستورات و مقررات نانوشته آن را اجرا می کنند. در کتابخانه های باز ثبت و امانت نقشی ندارد؛هر فرد خود مسئول، امین و کتابدار خودش است. در این بین ممکن است مشکلاتی هم بوجود آید؛ مانند سرقت برخی کتابها، بی نظمی و جابجایی در قفسه ها، سهل انگاری و مفقود شدن آنها، پاره و فرسوده شدن و …با تمام این شرایط شیوه این کتابخانه ها بدین گونه است که هیچ مراقبت و بازرس اجرایی وجود نداشته باشد حتی اگر کتابها به سرقت رفته باشد دلیل بر مصرف و کاربرد کتاب است.