جنگ ایران و عراق که از واپسین روز تابستان سال ۱۳۵۹ آغاز شد، در واقع رویارویی نظامی میان دو کشور نبود بلکه جمهوری اسلامی ایران با تهاجم و تجاوز بلوکی از قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای مواجه شد که با وجود اختلافات و دوقطبی‌های شدید آن زمان، برای سرنگون ساختن دولت انقلابی مستقر در تهران به اتفاق نظر رسیده بودند.

بر اساس برخی روایات و اسناد، اتحاد جماهیر شوروی به تنهایی اعطای حدود نیمی از کمک‌های تسلیحاتی به عراق را برعهده گرفت.

واشنگتن ابتدا با سکوت خود، رضایت ضمنی‌اش را آشکار ساخت و چراغ سبز به رژیم بعث داد تا مرزهای سرزمینی ایران را مورد تجاوز قرار دهد و از این رهگذر ایالات متحده بتواند برخی از منافع اقتصادی سیاسی و نظامی خود را بازیابی و از تبعات اجتماعی و فرهنگی انقلاب اسلامی در منطقه جلوگیری کند

گوشه‌هایی از پشتیبانی خارجی از رژیم بعث عراق را در حمایت مالی چشمگیر عربستان و کویت می‌توان دید که بین ۲۵ تا ۶۵ میلیارد دلار به عراق کمک کردند. شوروی و فرانسه هر یک به ترتیب ۴۷ و ۳۸ درصد از جنگ‌افزارهای عراق را تامین کردند. نیروهای نظامی و سربازانی با ملیت‌های مصری، اردنی، سودانی و… در اختیار ماشین جنگی عراق قرار گرفت.

انواع حمایت‌های سیاسی همچون «عملیات انسداد» که عملیاتی دیپلماتیک برای ممانعت از رسیدن تجهیزات نظامی به ایران بود، همزمان با صدور قطعنامه‌های به ظاهر بی‌طرفانه از سوی شورای امنیت و… نشان داد یک دنیا به کمک عراق آمده است. [۱]

در این میان، آمریکا کوشید در بسیاری از زمینه‌ها از جمله فروش سلاح به عراق و در رقابت با سایر حامیان «صدام حسین»، گوی سبقت را برباید.

در ادامه، آمریکایی‌ها به صورت مستقیم در خلیج فارس وارد رویارویی با ایران شدند؛ نبردی دریایی که در فروردین ۱۳۶۷ رخ داد و بسیاری آن را بزرگترین عملیات دریایی ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم قلمداد می‌کنند. این رویدادی بود که در چارچوب «جنگ نفت‌کش‌ها» و پس از حمله به سکوهای نفتی ایران به وقوع پیوست و در معادلات جنگ تاثیرگذار بود. [۲]

«عبدالعلی پورشاسب» در مقاله‌ای با عنوان «نقش ایالات متحده آمریکا در شروع، تداوم و پایان جنگ رژیم بعث عراق علیه جمهوری اسلامی ایران» [۳] به نقش ایالات متحده در جنگ تحمیلی پرداخته که در ادامه گزیده‌ای از آن را می‌خوانیم؛

نقش ایالات متحده در آغاز جنگ تحمیلی علیه ایران

قائلان به نقش‌آفرینی ایالات متحده در آغاز حمله رژیم بعث عراق به ایران معتقدند که واشنگتن با سکوت خود، رضایت ضمنی‌اش را آشکار ساخت و چراغ سبز به رژیم بعث داد تا مرزهای سرزمینی ایران را مورد تجاوز قرار دهد و از این رهگذر ایالات متحده بتواند برخی از منافع اقتصادی سیاسی و نظامی خود را بازیابی کرده و از تبعات اجتماعی و فرهنگی انقلاب اسلامی در منطقه جلوگیری کند.

با عدم حصول موفقیت در حل ماجرای تسخیر لانه جاسوسی در فروردین ۱۳۵۹، دولت «جیمی کارتر» قطع روابط دیپلماتیک بین ایران و ایالات متحده را رسما اعلام کرد و در اردیبهشت ۱۳۵۹ عملیات طبس مفتضحانه شکست خورد. شکست در این عملیات دور جدیدی از اقدامات را در دستور کار بلوک غرب به رهبری ایالات متحده برای تضعیف نظام اسلامی برآمده از انقلاب سال ۱۳۵۷ قرار داد.

دولت کارتر از مدت‌ها قبل از جنگ تحمیلی، به نزدیک شدن به عراق علاقه‌مند بود اما تا قبل از تسخیر لانه جاسوسی، ترجیح ایران بر عراق به عنوان یک انتخاب راهبردی در اولویت سیاست‌های غرب آسیای آمریکایی‌ها قرار داشت؛ با این حال پس از ایجاد گسست در روابط ایران و ایالات متحده، مقامات عراقی و آمریکایی کانال‌های ارتباطی ایجاد و ژست‌های سیاسی مثبتی نسبت به یکدیگر اتخاذ کردند؛ از جمله سخنرانی صدام در محکوم کردن اقدام نظامی شوروی در افغانستان که تحول بزرگی در روابط دو کشور قلمداد شد.

همچنین، «دیوید نیوسام» معاون وقت وزارت امور خارجه ایالات متحده در امور سیاسی بیان کرده بود که ایالات متحده آماده است تا روابط دیپلماتیک خود را با عراق در هر زمانی از سر بگیرد؛ موضوعی که صدام بعدها به آن اذعان کرد و گفت که عراق پیشنهاد نیوسام را دو ماه قبل از جنگ پذیرفته بود اما وقتی جنگ شروع شد، برای جلوگیری از تفسیر نادرست برقراری روابط به تعویق افتاد.

دولت کارتر از مدت‌ها قبل از جنگ تحمیلی، به نزدیک شدن به عراق علاقه‌مند بود اما تا قبل از تسخیر لانه جاسوسی، ترجیح ایران بر عراق به عنوان یک انتخاب راهبردی در اولویت سیاست‌های غرب آسیای آمریکایی‌ها قرار داشت

در همین حال، سند منتشر شده مربوط به مکالمات صدام و حلقه نزدیکانش در سال ۱۹۷۹ نشان می دهد او به خوبی نسبت به تمایل و راهبرد ایالات متحده برای مداخله‌گری در غرب آسیا اشراف داشته و می‌دانسته که واشنگتن از هر بهانه‌ای برای اعزام نیرو به این منطقه استفاده می‌کند.

آمریکا و استمرار جنگ تحمیلی

واشنگتن از سه طریق مسبب ادامه جنگ تحمیلی شد:

۱- تشویق کشورهای ثالث

– تشویق کشورهای مختلف به حمایت همه‌جانبه از صدام یکی از اهرم‌های اصلی حمایت ایالات متحده از عراق در جنگ تحمیلی بود. حمایت‌های نظامی و مالی از عراق، صادرات نفت بیش از نیاز، اجازه استفاده مکرر ارتش عراق از جزیره «بوبیان»، حمایت از طریق کشتی‌ها و بنادر و نقض بی‌طرفی از جمله اقدامات کویت بود که به نفع رژیم بعث و با چراغ سبز ایالات متحده صورت گرفت. در این حال ایالات متحده آمریکا با وارد کردن ناوگان نظامی خود به خلیج فارس و تغییر پرچم نفت‌کش‌های کویتی از حمله‌های ایران جلوگیری کرده و از کویت در قاچاق تجهیزات جنگی به عراق و به طور کلی نقض قواعد بی‌طرفی حمایت کرد.

-«ریچارد نیکسون» رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا به «نیکلای چائوشسکو» رئیس جمهوری وقت رومانی نامه نوشت تا از قرارداد «جان برنان» دستیار و رئیس ستاد مشترک در دوران ریاست جمهوری نیکسون و «جان میچل» دادستان کل پیشین با طرف رومانیایی به منظور خرید یونیفرم‌های نظامی ساخت رومانی برای صادرات به عراق حمایت کند.

– «هوارد تایگر» که از ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۷ در ساختار شورای امنیت ملی آمریکا مشغول به کار بود در دادگاه به طیف وسیعی از کمک‌های ایالات متحده به عراق طی سال‌های جنگ اقرار کرد و گفت که بسیاری از حمایت‌های واشنگتن از صدام به واسطه کشورهای ثالث صورت گرفته است. به گفته او، بر اساس دستورالعملی محرمانه، ایالات متحده فعالانه نظارتی دقیق بر فروش تسلیحات کشورهای ثالث به صدام داشت تا مطمئن شود عراق تسلیحات نظامی مورد نیاز را دارد.

– سیا از فروش تسلیحات مهمات و خودروهای نظامی غیرآمریکایی به عراق اطلاع داشته آن را تأیید کرده و در آن کمک کرده است.

۲- پشتیبانی اطلاعاتی و نظامی مستقیم ایالات متحده از عراق

بر اساس دستورالعملی محرمانه، ایالات متحده فعالانه نظارتی دقیق بر فروش تسلیحات کشورهای ثالث به صدام داشت تا مطمئن شود عراق تسلیحات نظامی مورد نیاز را در اختیار دارد

– ایالات متحده در طول جنگ اطلاعات ارزشمندی را از موقعیت و آرایش نظامی و مراکز اقتصادی و صنعتی ایران در اختیار عراق قرار داد.

– گسترش قلمرو پرواز هواپیماهای آواکس مستقر در عربستان سعودی، ارائه اطلاعات ماهواره‌ای و سایر حمایت اطلاعاتی واشنگتن از رژیم بعث در روند جنگ اثرگذار بود.

– ایالات متحده در فوریه ۱۹۸۲ با خارج کردن عراق از فهرست کشورهای حامی تروریسم، چتر حمایت نظامی و تسلیحاتی خود را برای رژیم بعث بازتر کرد. «ویلیام ایگلتون» مسئول بخش حفاظت منافع واشنگتن در بغداد در گزارش خود به وزارت امور خارجه ایالات متحده در تاریخ چهارم آوریل ۱۹۸۱ نوشت: «به دنبال تصمیمات در خصوص عدم فروش تسلیحات به ایران افزایش تعامل و تجارت با عراق افزایش متقابل تعداد دیپلمات‌ها و اخیراً پیشرفت در ماجرای فروش پنج بوئینگ به عراق، جو اینجا عالی است. به رغم باقی ماندن شماری از اختلاف نظرهای جدی در مسائل منطقه ای از زمان انقلاب ۱۹۵۸ تاکنون هیچ گاه چنین قرابت منافعی با عراق نداشته‌ایم.»

– ملاقات «دونالد رامسفلد» سیاستمدار آمریکایی و صدام در دسامبر ۱۹۸۳ نیز نشانه‌هایی مبرهن برای طرف عراقی در خصوص حمایت‌های تسلیحاتی آمریکا به همراه داشت. صدام در این ملاقات از نامه‌ای که – رامسفلد از طرف «دونالد ریگان» آورده بود ابراز رضایت کرد. دو طرف در این دیدار درباره منافع مشترک آمریکا و عراق و تلاش‌های ایالات متحده برای قطع فروش تسلیحات به ایران بحث کردند.

– از سوی دیگر ایالات متحده درصدد اجرای برنامه‌هایی برای آزادسازی سیاست صادراتی خود در قبال عراق بود و قوانین بازنگری شده اجازه می‌داد آمبولانس‌های زرهی، تجهیزات ارتباطی و تجهیزات الکترونیکی آمریکایی به عراق صادر شود. در همان سال ۱۹۸۳ وزارت امور خارجه آمریکا پرونده‌ای را برای کاهش کنترل‌ها بر صادرات اقلام نظامی به عراق در دستور کار قرار داد.

– نیروی هوایی عراق در آغاز جنگ توان بالایی نداشت و جنگنده های اف ١۴ و پدافند هوایی ایران تلفات سنگینی روی دست رژیم بعث گذاشت؛ تا جایی که صدام در اوایل سال ۱۹۸۱ دستور توقف موقت پرواز جنگنده‌ها صادر کرد. با این حال تجهیز عراق به جنگنده‌های میراژ و میک ۲۵ و سپس دستیابی رژیم بعث به ناوگان هوایی ساخت آمریکا و خدمه آموزش‌دیده در ایالات متحده صحنه نبرد را به نفع عراق تغییر داد.

ملاقات «دونالد رامسفلد» سیاستمدار آمریکایی و صدام در دسامبر ۱۹۸۳ نشانه‌هایی مبرهن برای طرف عراقی در خصوص حمایت‌های تسلیحاتی آمریکا به همراه داشت

– با آغاز حملات هوایی رژیم بعث به نفت‌کش‌های ایرانی، ایالات متحده بر تعداد نیروهای خود در خلیج فارس افزود و بزرگترین ناو جنگی خود را وارد منطقه کرد. مداخله و مشارکت ایالات متحده در جنگ با دعوت کویت از این کشور برای محافظت از نفت‌کش‌ها شکل علنی‌تری به خود گرفت و ابعاد گسترده‌تری یافت.

۳- حمایت‌های سیاسی و اقتصادی

اسناد منتشر شده در اکتبر ۱۹۸۳ حاکی است سیاست‌های ایالات متحده با وضوح بیشتری به سمت حمایت از رژیم بعث تغییر کرد. در همین زمینه در یکی از اسناد وزارت امور خارجه آمریکا تصریح شده است: «شرایط تغییر یافته می‌تواند به یکی از این دو نتیجه که به طور جدی با منافع ما در تناقض است، منتهی شود: الف) حملات عراق به تأسیسات نفتی ایران با هدف اخلال در صادرات (ایران) می‌تواند باعث شود ایران برای جلوگیری از هرگونه صادرات نفتی از طریق اعمال زور تلاش کند. ب) فشار مداوم ایران می‌تواند در طول یک سال آتی فروپاشی سیاسی عراق را محقق سازد. در چنین بستری است که تمایل به سمت عراق باید مدنظر قرار گیرد.»

در بخش دیگری از این سند به تلاش‌های دیپلماتیک آمریکا برای حمایت از عراق اشاره شده و آمده است: «ملاقات وزیر امور خارجه با همتای عراقی خود سطح علنی بودن گفت و گوی ما با عراق طی یک سال گذشته را بالاتر برده است. شکست عراق توسط ایران مطابق با منافع ایالات متحده نیست. سایر اقداماتی که می‌توانیم انجام دهیم شامل صدور بیانیه‌های علنی‌تر در خصوص حمایت از یکپارچگی ارضی عراق و بقای دولت فعلی این کشور است.»

دامنه حمایت‌های ایالات متحده از رژیم بعث در محافل بین‌المللی حتی پس از علنی شدن استفاده عراق از تسلیحات شیمیایی ادامه داشت. هر چند واشنگتن تحت فشار افکار عمومی مجبور شد زیر بار محکوم کردن این اقدام برود اما با این حال وزارت امور خارجه آمریکا به نمایندگی خود در سازمان ملل دستور داد تا در مورد پیش‌نویس قطعنامه ایران در محکومیت استفاده عراق از سلاح‌های شیمیایی حمایت سایر نمایندگی‌های غربی را برای مسکوت گذاشتن تصویب این پیش نویس جلب کنند و در صورت عدم موفقیت ایالات متحده نباید به این قطعنامه رأی مثبت دهد.

تداوم جنگ در سال‌های پایانی، از ابعاد مختلف از جمله امنیت انرژی و ملاحظات نظامی برای ایالات متحده مبنای توجیه‌پذیری نداشت

علاوه بر تحرکات سیاسی، حمایت مالی از عراق نیز به مرور در دستور کار دولت ایالات متحده قرار گرفت.

ملاحظات و منافع ایالات متحده در پایان جنگ تحمیلی

تداوم جنگ در سال‌های پایانی، از ابعاد مختلف از جمله امنیت انرژی و ملاحظات نظامی برای ایالات متحده مبنای توجیه‌پذیری نداشت. گروهی از سیاست‌گذاران نظامی ایالات متحده به این نتیجه رسیده بودند که عراق به رغم برخی از برتری‌های زمینی در کوتاه مدت نخواهد توانست ضربات برگشت‌ناپذیری بر زیرساخت‌های ایران وارد سازد. از سوی دیگر زمزمه‌های حمله عراق به کویت به گوش دستگاه‌های امنیتی ایالات متحده رسیده و آنان را متقاعد کرده بود که باید برای اتمام جنگ چاره‌ای اندیشیده شود و از همین رو به دنبال اجرای سناریویی بودند که بتواند ایران را وادار به پذیرش قطعنامه کند.

حمله ناو آمریکایی به هواپیمای مسافربری ایرانی در تیر ۱۳۶۷ در راستای چنین دیدگاهی قابل ارزیابی است و از یک منظر این حمله نقطه عطفی در مداخلات علنی ایالات متحده به نفع عراق در جهت خاتمه دادن به جنگ بود.

ایالات متحده از آتش جنگی که در غرب آسیا شعله‌ور بود برای رونق بخشیدن به کارخانه‌های اسلحه‌سازی و تولیدکننده تجهیزات نظامی، ایجاد اشتغال و رشد تولید ناخالص داخلی و در عین حال پیشبرد اهداف سیاسی خود در عرصه بین‌الملل به خوبی بهره برد و با فرسایشی شدن روند منازعه و تغییر رویکرد ایالات متحده در قبال آن، پایان جنگ از منظر سیاست‌گذاران ایالات متحده به لحاظ اقتصادی غیر موجه نمی‌نمود.

ناکامی رژیم عراق در تحقق اهداف ادعایی خود ایالات متحده را به این نتیجه رساند که حمایت از صدام توجیه سیاسی مکفی را از دست داده است.

عراق نیز با رسیدن به این درک که امکان پیروزی بزرگ را از دست داده، بر فشارهای خود به ایالات متحده برای یافتن راهی برای خاتمه جنگ افزود.

ناکامی رژیم عراق در تحقق اهداف ادعایی خود، ایالات متحده را به این نتیجه رساند که حمایت از صدام توجیه سیاسی مکفی را از دست داده است

سیاست تنش‌زدایی در دو سوی بلوک شرق و غرب موجب شد تا قدرت‌های بزرگ درصدد خاتمه جنگ از طریق سازوکارهای بین‌المللی برآیند.

جمع‌بندی

– ایالات متحده در تمامی مراحل جنگ تحمیلی دارای نقش مداخله‌گر بوده است؛ هر چند می‌توان این نقش‌ها را در بسترهای زمانی متفاوت دارای شدت و ضعف دانست.

– نقش آمریکا در آغاز جنگ غیر قابل انکار اما غیرمستقیم بوده و در استمرار و پایان جنگ نقشی مستقیم داشته است.

– آمریکا به رغم برخی از پرده‌پوشی‌های اولیه به محض حرکت ایران در جهت گسترش عمق راهبردی خود در سرزمین عراق، با تمام توان نظامی سیاسی و اقتصادی خود وارد عمل شد و تلاش کرد تا به جبهه جمهوری اسلامی ایران ضرباتی وارد آورد.

– ایالات متحده در جهت حفظ و استمرار منافع خود در منطقه خلیج فارس دوستان و دشمنان دائمی ندارد؛ به طوری که با اتخاذ نوعی دیپلماسی مبتنی بر نسبی‌گرایی و پویایی می‌تواند به طور هم زمان هم رژیم بعث عراق را در زمره کشورهای حامی تروریست قرار دهد و هم متحدان خود را به حمایت از آن وادار یا تشویق کند.

– همواره باید میان آنچه در میدان عمل رخ می‌دهد با موضع‌گیری‌ها و بیانیه‌های رسمی آمریکا خط فاصل مشخصی را حفظ کرد.

– اولویت اقتصاد بر سیاست در رویکرد ایالات متحده نسبت به منطقه خلیج فارس در جریان جنگ تحمیلی نمودی برجسته و پررنگ داشت.

– دستگاه سیاست‌سازی جمهوری اسلامی ایران باید به ترسیم راهبردهای ترکیبی متناسب و پویا در محورهای چندگانه دفاعی، امنیتی، سیاسی و اقتصادی اقدام کند. این امر با شناخت حرکت‌های تاریخی ایالات متحده در خلیج فارس و فهم صحیح منظومه فکری و مجموعه امنیتی مورد نظر این کشور در منطقه میسر خواهد بود و زمینه را برای ایجاد بسترهای سودمند و کاربردی در جهت حفظ منافع ایران در منطقه غرب آسیا و حوزه ژئوپلیتیک خلیج فارس فراهم خواهد آورد.

شادی از مهمترین احساساتی است که حوزه عاطفی انسان‌ها را شکل داده و در سلامت روان و عملکرد بهینه افراد نقش بسزایی دارد. امروزه بسیاری از محققان معتقدند که یکی از مهمترین عوامل زمینه‌ساز در شادی دانش‌آموزان مدرسه است. زیرا دانش‌آموزانی که انگیزه مثبت دارند و خود را در یک محیط اجتماعی و جسمی مثبت می‌بینند، سطح اضطراب کمتری را تجربه می‌کنند، درک شده و از حمایت برخوردار شده‌اند و این موضوع زمینه‌ای را فراهم می‌کند تا آنها با محیط‌های اجتماعی خود سازگار شده و از زندگی مثبتی نیز برخوردار شوند.

به همین دلیل نظام‌های آموزشی باید به منظور ارتقای شادی و رفاه دانش‌آموزان برای نقاط قوت و استعدادهای منحصر به فرد آنها اهمیت و ارزش بیشتری قائل باشند، چرا که با توجه به مفاد گزارش سالیانه جهانی شادی که هلیول، لایارد و ساکس در سال ۲۰۱۵ منتشر کردند، مدارسی که شادی دانش‌آموزان را در اولویت قرار می‌دهند، قابلیت اثربخشی بیشتر، نتایج آموزشی بهتر و دستاوردهای موفقیت‌آمیزتری در زندگی یادگیرنده دارند.

با توجه به اهمیت این موضوع، رضا کمالی مهاجر و همکارانش در پژوهشی تحت عنوان «نشانگان مدرسه شاد: مطالعه‌ای پدیدارشناسانه» ویژگی‌های یک مدرسه شاد و راهکارهای موثر در این زمینه را مورد بررسی قرار داده‌اند که مختصری از آن را در ذیل می‌خوانید:

فعالیت‌های فرهنگی

عوامل فرهنگی در شاداب سازی مدارس نقش بسیار زیادی دارد و تقویت عوامل فرهنگی در مدارس از قبیل برگزاری کلاس‌های موسیقی، برگزاری جشن‌ها همراه با شادی و سرور می‌تواند در شاداب سازی مدارس و فراهم کردن محیطی سالم به منظور یادگیری بهتر دانش آموزان تاثیر بسیار زیادی داشته باشد. همچنین از دیگر عوامل می‌توان به اردو و بازدیدهای علمی، برگزاری جشن‌های متنوع در مدرسه، مسابقات ورزشی ماهانه، فرم مدرسه خوش رنگ و زیبا، کنترل قلدری در مدرسه و زنگ ورزش اشاره کرد.

فعالیت‌های کادر آموزشی

یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر شادکامی دانش آموزان، کیفیت فعالیت‌های کادر آموزشی به ویژه کیفیت تدریس و اخلاق معلم است. امروزه بیشتر روانشاسان تربیتی معتقدند که معلمان مدرسه در شادکامی دانش آموزان دارای نقش مهمی هستند. معلم با صحبت و توجه خود به دانش‌آموزان، آنان را در مسیر صحیح هدایت می‌کند و شادی آنان را دو چندان می‌کند. یک معلم خوش اخلاق در کلاس می‌تواند تا حد زیادی انگیزه دانش آموزان را برای حضور در مدرسه و درس خواندن افزایش دهد. مسئولیت دادن به دانش‌آموزان یکی از مواردی است که یک معلم خوب و آشنا با مسایل روانشناسی می‌تواند به خوبی در کلاس مدیریت کند.

امروزه بیشتر روانشناسان تربیتی معتقدند که معلمان مدرسه در شادکامی دانش آموزان دارای نقش مهمی هستند. معلم با صحبت و توجه خود به دانش‌آموزان، آنان را در مسیر صحیح هدایت می‌کند و شادی آنان را دو چندان می‌کندیک معلم آگاه می‌داند که اگر تنها به یک دانش آموز توجه کند و به بقیه دانش آموزان کلاس توجه نداشته باشد، این می‌تواند تاثیر منفی بر اعتماد به نفس آنها داشته باشد و گاهی حتی می‌تواند علاقه دانش آموز را از درس خواندن رویگردان کند.
همچنین یک معلم خبره و آگاه می‌داند که اگر درس‌ها را به صورت فعالیت‌های گروهی به دانش آموزان بیاموزد، هم مهارت‌های گروهی آنان را تقویت کرده و دانش‌آموزان را اجتماعی‌تر به بار می‌آورد و هم اینکه دانش‌آموزان می‌توانند در فعالیت‌های گروهی با همفکری هم کار و هم تکلیف درسی را بهتر انجام دهند.

امکانات فیزیکی مدرسه

وجود امکانات، تسهیلات مناسب سن دانش آموزان و علاقه آنها می‌تواند حس کنجکاوی فراگیران را تحریک کنند و آنها را به سوی خود جذب کند. وجود چنین محیطی برای آنها نشاط آور و شاداب خواهد بود. وجود امکانات ورزشی مناسب در مدرسه از قبیل توپ‌های سالم، طناب، تور والیبال و بسکتبال هزینه زیادی ندارد، اما دانش آموزان را بسیار شاد می‌کند.
کلاس‌های هوشمند نیز موضوع دیگری است که اغلب به آن اشاره می‌شود. کلاس‌های هوشمند شیوه نوین تدریس است که برای دانش‌آموزان تازگی و جذابیت دارد و لازمه هر دانش‌آموزی است که کار با کامپیوتر را یاد بگیرد. زیرا در دنیای مدرن، کامپیوتر، اینترنت و فناوری اطلاعات بخش جدانشدنی زندگی هستند. همچنین مجهز شدن مدارس به آزمایشگاه‌ها ضروری است.
زیرا هم دانش‌آموزان اطلاعات بسیاری بدست می‌آورند و هم اینکه انجام فعالیت‌های آزمایشی برای دانش آموزان لذت‌بخش است.

کلاس‌های هوشمند شیوه نوین تدریس است که برای دانش‌آموزان تازگی و جذابیت دارد و لازمه هر دانش‌آموزی است که کار با کامپیوتر را یاد بگیردشاداب‌سازی ظاهری مدرسه

شاداب‌سازی ظاهری مدرسه نیز نقش بسیاری در شادکامی دانش‌آموزان دارد. زیرا کودکان بسیار بصری هستند. آنها از محیط و فضاهایی که شادابی و نشاط را القا می‌کنند، لذت می‌برند و به دلیل افزایش انگیزه‌ها، پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه‌های علمی خواهند داشت. همچنین استفاده از رنگ‌های روشن و شاد برای کلاس‌ها و سالن مدرسه، پرده‌های مناسب و زیبا برای کلاس‌ها و فضای سبز و گذاشتن گلدان در کلاس‌ها می‌تواند در شاد ساختن دانش‌آموزان موثر باشد.

دوستان دانش‌آموز

دوستان یکی از بزرگترین منابع حمایتی هستند که افراد در طول زندگی خود پیدا می‌کنند. حمایت دوستان می‌تواند در زمان نگرانی و اضطراب باعث احساس ایمنی خوبی در فرد شود. منظور از حمایت اجتماعی، کیفیت ارتباط با دیگران است که منابعی را در مواقع مورد نیاز فراهم می‌کند و باعث ایجاد احساس مراقبت، تعلق و خود ارزشمندی در فرد می‌شود و فرد احساس می‌کند در بخشی از شبکه ارتباطی قرار دارد و می‌تواند به خوبی با عوامل تنش زا مقابله کند. همچنین دوستان دانش‌آموز می‌توانند با پیشگیری از وقوع موقعیت‌های پرتنش، افراد را مورد حفاظت قرار داده و به آنها کمک می‌کند تا وقایع پرتنش را به صورتی ارزیابی کند که جنبه تهدیدکنندگی کمتری داشته باشد.

ویژگی‌های خود دانش‌آموزان

از جمله عوامل فردی می‌توان به سلامت روانی و جسمی، توانایی انجام کار، انگیزه و تمایل ذهنی و شور و شوق برای یادگیری و رضایت تحصیلی اشاره کرد. در مورد نقش عامل فردی باید نگرش مثبت را در افراد پرورش داد. زیرا اگر دانش‌آموزان با نگرش‌های مثبت رشد یابند، می‌توانند بسیاری از مشکلات آینده را که ممکن است بر آنها تاثیر منفی داشته باشد را به راحتی حل نمایند.

جمع‌بندی

محیط مدرسه به عنوان یکی از مهمترین عوامل تشکیل دهنده رفتار افراد می‌تواند سهم قابل توجهی در ایجاد شادی در افراد درون مدرسه و تسری آن به جامعه داشته باشد و لازم است برای توام کردن این زمان با شادی بیشتر، این موضوع مورد توجه قرار بگیرد. همچنین برای تحقق این مهم پیشنهاد می‌شود لباس‌های فرم مدرسه به رنگ شاد انتخاب شود. به نظافت کلاس‌ها و مدرسه‌ها توجه شود. دیوارهای کلاس‌ها و مدرسه‌ها با رنگ شاد تزیین شود. آزمایشگاه مدرسه تجهیز شود. به فضای سبز مدرسه توجه شود. جشن‌ها و مراسم صبحگاهی به طور مرتب برگزار شود. معلمان و مدیران با دانش‌آموزان رفتار دوستانه و همراه با محبت داشته باشند. همچنین معلمان در تدریس خود از روش‌های فعال مانند بازی، نمایش و کار گروهی استفاده کنند تا دانش‌آموزان با علاقه به یادگیری موضوعات بپردازند و از یادگیری دروس لذت ببرند.