باران خواهی (طلب باران )
استان خراسان جنوبی جزو مناطق نسبتاً خشک به شمار می آید. در سالهای کم باران چون خطر خشکسالی و سبز نشدن بیابان ها ، کشتزارها و کمبود غله و علوفه انسانها و دامها را تهدید می کرد مردم برای رهایی از این مشکل و پیشگیری به چاره جویی بر می خاستند و با کارهایی نظیر دعا، نماز، خیرات که در حال حاضر نیز اجرا می شود از خداوند بزرگ درخواست و طلب ریزش باران می کردند. از جمله مراسمی که به منظور طلب باران انجام می شد اتلو attalow بود که در اکثر نقاط استان انجام می شد. در این مراسم تعدادی از نوجوانان (دختر و پسر) دور هم جمع شده و با تکه ای چوب که تعدادی پارچه به دور آن می بستند عروسکی به نام اتلو tallow درست می کردند و یک نفر از بچه ها به عنوان سر دسته آنرا برداشته و به درب منازل رفته و اشعاری را می خواندند . صاحب خانه به نشانه ریزش باران بر روی عروسک یا بچه ها مقداری آب ریخته سپس خوراکی هایی از قبیل آرد، گندم، خرما یا پول به آنها می داد در پایان آنها مواد جمع شده را تقسیم می نمودند و با حبوبات آش غلور پخته در بین مردم و نیازمندان تقسیم می کردند.این مراسم با شماره ۵۰ در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.
موزه عکس قاین
موزه عکس قاین در هفته میراث فرهنگی سال ۱۴۰۰ به همت بنیاد توسعه فرهنگی و توانمند سازی سپهر با همکاری میراث فرهنگی، صنایع دستی و و گردشگری شهرستان قاین با مجوز رسمی از اداره کل موزه های کشور در خانه قدیمی صمدی واقع در بافت تاریخی قاین گشایش یافت.
مرحوم غلامعلی صمدی به عنوان اولین عکاس خراسان جنوبی و اولین خبرنگار شهرستان قاین بوده که در سال ۱۳۱۸ هنرعکاسی را وارد قاین نمود و منزل ایشان نیز نخستین عکاسخانه شهرستان بوده است؛ ایشان در آن منزل و در زمانی که در شهرستان برق نبوده است با نور آفتاب و فانوس کار خویش را آغاز می کند.
هم اکنون مجموعه غنی از وسایل قدیمی عکاسی (به ویژه اولین دوربینی که وارد قاین شده است)، عکس ها و پرتره هایی که توسط ایشان گرفته شده است، توسط ورثه در اختیار موزه قرار داده شده است.
این موزه، سه بخش اصلی عکاسخانه های قدیمی شامل پیشخوان و اتاق انتظار، آتلیه و تاریکخانه را در فضای خانه احیا نموده است. همچنین از فضای دو ایوان شمالی و جنوبی بنا و حیاط به عنوان نمایشگاه موقت (گالری) برای نمایشگاه های عکس هنرمندان در مناسبتهای مختلف استفاده می شود.
کویر حلوان منطقه ای بکر و دوست داشتنی در شرق روستای مصر است که مثلثی شکل می باشد. بخاطر وجود کویرهای معروف مانند خور و بیابانک، مصر و غیره در نزدیکی کویر حلوان، اکثر کویرگردان به سراغ این مناطق می روند و از این رو، کویر حلوان از خلوت ترین کویرهای ایران به شمار میرود. کویر طبس معروف به عروس کویرهای ایران است و منطقه ای با چشم انداز های بی نظیر، سکوت مطلق و آسمانی پرستاره می باشد. در این منطقه هم پوشش گیاهی وجود دارد و هم پوشش جانوری. پوشش گیاهی غنی منطقه شامل گیاهانی همچون قیچ، نمک پسند، بادام کوهی، تاغ، اسکنبیل، شور بیابانی و غیره هستند و به واسطه این پوشش گیاهی، تنوع جانوری هم در منطقه وجود دارد. در کویر حلوان نمکزارها و شنزارهای مخملی بسیاری وجود دارد عمده تفریحات گردشگران در این منطقه که از بکرترین کویرهای ایران به شمار می رود، پیاده روی بر روی شنزارها و تپه ها است.
موزه عروسک
موزه عروسک خراسان جنوبی، ابتدا تحت عنوان نمایشگاه موقت در اسفند ۱۳۹۵ با همت اداره کل منابع طبیعی خراسان جنوبی (پروژه بین المللی ترسیب کربن)، شرکت تعاونی روستایی الغدیر و همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در مجموعه فرهنگی تاریخی باغ اکبریه بیرجند راه اندازی شد و قریب به یک سال فعالیت کرد و بسیار مورد استقبال گردشگران و دانش آموزان مدارس واقع شد، سپس تحت عنوان موزه با کسب مجوز رسمی از اداره کل موزه های کشور در سال ۱۳۹۷ در خانه تاریخی فروتنی واقع در بافت تاریخی شهرستان بیرجند به صورت کاملا مستقل راه اندازی و آغاز به کار نمود.
این موزه در پنج بخش اصلی راه اندازی گردید:
-بخش اول: عروسک های مردم شناسی معرف پوشش و فرهنگ شهرها و روستاهای مختلف استان
-بخش دوم: عروسک های مردم شناسی معرف پوشش، فرهنگ و آداب و رسوم روستای تاجمیر
-بخش سوم: عروسک های اقوام مختلف ایران
-بخش چهارم: عروسک – مجسمه های چوبی مشاهیر خراسان بزرگ و کتاب- مجسمه ها (بوک آرت) با عروسک های کاغذی
-بخش پنجم: عروسک های نقوش روی فرش و گلیم خراسان
عروسک های موجود در این موزه که بیانگر نوع پوشش و آداب و رسوم اقوام و قومیت های خراسان جنوبی می باشد، توسط همین قومیت ها ساخته و تولید شده اند. این موزه دومین موزه مربوط به عروسک و اولین مجموعه تخصصی عروسکهای بومی در کشور است که شامل بخشهای مختلف دیگری از جمله کافه تریا، فروشگاه عروسک و صنایع دستی، کتابخانه و اتاق میهمان می باشد.
کویرحلوان
کویر حلوان منطقه ای بکر و دوست داشتنی در شرق روستای مصر است که مثلثی شکل می باشد. بخاطر وجود کویرهای معروف مانند خور و بیابانک، مصر و غیره در نزدیکی کویر حلوان، اکثر کویرگردان به سراغ این مناطق می روند و از این رو، کویر حلوان از خلوت ترین کویرهای ایران به شمار میرود. کویر طبس معروف به عروس کویرهای ایران است و منطقه ای با چشم انداز های بی نظیر، سکوت مطلق و آسمانی پرستاره می باشد. در این منطقه هم پوشش گیاهی وجود دارد و هم پوشش جانوری. پوشش گیاهی غنی منطقه شامل گیاهانی همچون قیچ، نمک پسند، بادام کوهی، تاغ، اسکنبیل، شور بیابانی و غیره هستند و به واسطه این پوشش گیاهی، تنوع جانوری هم در منطقه وجود دارد. در کویر حلوان نمکزارها و شنزارهای مخملی بسیاری وجود دارد عمده تفریحات گردشگران در این منطقه که از بکرترین کویرهای ایران به شمار می رود، پیاده روی بر روی شنزارها و تپه ها است.
صابونپزی سنتی خراسان جنوبی هنری به قدمت یک قرن
صابون بیرجندی بهعنوان یکی از تولیدات شاخص استان خراسان جنوبی بهویژه، شهر بیرجند بیش از یک قرن قدمت داشته و پیشکسوتان بیشماری در این عرصه فعالیت داشته و هرکدام تجربه خود را به نسلی منتقل کردهاند.
صابونهای بدون اسیدی که دنبه گوسفند و سود سوزآور، اصلیترین ترکیباتشان هستند، استفاده از مواد اولیه کاملاً طبیعی در تولید محصول و خواص درمانی فراگیر آن با کاربرد گیاهان دارویی، چون روناس، سدر و کتیرا به همراه استحکام و دوام صابون بیرجندی، موجب معروفیت آن شده بهگونهای که در چمدان مسافرانی که به بیرجند میآیند حتماً چند قالب صابون بیرجندی قرار داشته و تجربه خوب استفاده از آن موجب ترغیب خریدهای بعدی این سفیران فرهنگی شده است.
فن و هنر صابونسازی در قدیم بیشتر توسط خانمها اداره میشد و اکثر اساتید نامبرده به همراه همسر در کارگاهها به ساخت صابون مشغول بودند.
پخت صابون برای قوام بهتر و بالا رفتن کیفیت بیشتر محلول صابون، حدود ۱۰ ساعت به طول میانجامد و این مدتزمان لازم و کافی برای پخت آرام و نظارت و بررسی مرتب محلول صابون به لحاظ میزان قلیایی بودن و نگهداری PH مطلوب و استاندارد آن را در اختیار استاد صابونپز قرار میدهد.
مزیت دیگر آن، بو نگرفتن صابون بیرجندی در سالیان است، حتی اگر در داخل محیط سربسته همچون پلاستیک باشد که این به دلیل استفاده از چربی خالص و بدون اضافات و کیفیت بالای مواد مصرفی است.
تاریخ صابونسازی و ساخت صابونهای دستساز به هزاران سال قبل برمیگردد. صابون بهعنوان یکی از اولین مواد شوینده توسط بشر کشف و مورد استفاده قرار گرفت. نخستین اشاره به ساختن یک ماده شبیه صابون مربوط به حدود ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد در بابل باستان است. برخی منابع مصری به حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد نیز به ساختن چنین مادهای اشاره دارند.
صابون در زمان قاجاریه بهعنوان کالایی لوکس و خارجی وارد ایران شد و در اختیار درباریان قرار گرفت، اما دیری نپایید که اولین کارگاه صابونپزی در تهران و محلهای که به همین نام (صابونپز خانه) شهرت یافت، پا گرفت. مردم ایران تا قبل از ورود صابون به کشور از موادی مانند گل سرشوی برای شستوشوی سر و بدن استفاده میکردند.
در تعریف علم شیمی صابون، نمک یک اسیدچرب است. کاربرد استفاده از صابون نهتنها برای شستوشو و استحمام استفاده میشود، بلکه در ریسیدن پارچه نیز از صابون استفاده میکنند و از روانسازهای مهم محسوب میشود.
تلفیق دو هنر توسط صابونساز سنتی بیرجند
صابونساز سنتی بیرجند، متولد ۱۳۱۳ است که از سالهای گذشته به این حرفه روی آورده و در این حرفه و شغل استخوان ترکانده است تا جایی که نهتنها در کیفیت که در برش صابون مهارت بسیار خاصی دارد و بدون هیچ وسیلهای صابون را بدون میلیمتری تفاوت برش میزند و به همین دلیل دیگر همکاران صابون ساز از او دعوت میکنند تا در برش صابون به یاریشان برود.
محمدحسین پیشکار از صابونسازی بهعنوان مشاغل سخت یاد کرده و میگوید: «ساخت یک دیگ صابون ۱۰ تا ۱۱ ساعت زمان میبرد و باید هفت تا هشت بشکه آب ۲۰۰ لیتری را کمکم به مواد اضافه کرد و هم زد تا قل خورده و صابون بهمرور آماده شود.»
او با بیان اینکه در قدیم برای ساخت صابون از اشخوار و آهک استفاده میشد، میافزاید: «کار صابونسازی را از عنفوان جوانی (حدود ۲۰ سالگی) در کنار همسرم شروع کردم قبل از آن به شغل آهنگری مشغول بودم. با شروع کار صابونسازی، چراغسازی و آهنگری را هم تلفیق کرده و فنّاوری جدیدی در صابونسازی ایجاد کردم.»
او دو حرفه صابونسازی و آهنگری را با هم تلفیق کرده و با علم به این دو حرفه، شروع به ساخت ملزومات صابونسازی با دست و فکر کرده است تا جایی که با ساخت این ملزومات، زمینه ساخت صابون به مقدار بالا را فراهم کرده است.
پیشکار با بیان اینکه برای ساخت صابون از بهترین مصالح روز استفاده میشود، میافزاید: «در حال حاضر مواد مورد نیاز برای صابونسازی شامل روغن مخصوص صابون، آب و سود از تهران تهیه میشود که بهاندازه مشخص مخلوط شده و مقدار استفاده از آن در صابونسازی بر اساس علم استادکار است.»
به گفته این استاد صابونسازی، در صابونهای سنتی از مواد گیاهی شامل سدر، کتیرا و روناس نیز که برای شفافیت پوست مهم بوده و ضد خارش و ضد حساسیت است استفاده میشود.
او میگوید: «صابونهای سنتی از گذشتههای دور مشتریهای زیادی داشته و دارد تا جایی که از کشورهای آمریکا، اتریش، کانادا و… مشتری ثابت داریم.»
به گفته پیشکار صابونهای سنتی نباید بوی خاصی داشته باشند و داشتن بو در صابونها نشان از عدم پخت مناسب است و اینگونه صابونها برای بدن و پوست صورت ضرر دارد.
مغازه چراغسازی او ابتدا در بازار بزرگ بیرجند و مغازه صابونسازی در سهراه اسدی بیرجند بود و در حال حاضر مغازه صابون فروشیاش در خیابان حکیم نزاری قرار دارد.
صابون سازی و پُف استادی
صدیقه موفق همسر او هم که از پنجسالگی به همراه خانوادهاش به حرفه صابونسازی روی آورده است، میگوید: «در گذشته برای ساخت صابون سنتی از اِشخوار، آهک و مواد گیاهی استفاده میشد که حدود ۱۲ ساعت با کمک هیزم پخته میشد.»
موفق با بیان اینکه آبا و اجدادم همگی به حرفه صابونسازی مشغول بودند، میافزاید: «شش فرزند دارم اما فرزندانم بهعنوان شغل این حرفه پرزحمت را دوست ندارند.»
او در خصوص سختی کار گریزی به پخت برنج میزند و میگوید: «در هر کاری مانند پخت غذا نیاز به پُف استادی است و همانطور که آشپز برای تهیه برنج بارها آن را میچشد، صابونساز هم برای پی بردن به زمان پایانی کار، مواد در حال قُل را به سر زبانزده تا زمان آماده شدن آن را بداند.»
او یک لحظه غفلت را در خراب شدن دیگ صابون مؤثر دانسته و میافزاید: «برای ساخت صابون در گذشته از روغن و پیه حیوانی و در حال حاضر روغن مخصوص استفاده میشود و باید با ظرافت خاص صابونها درست شود تا بدون داشتن بو برای استفاده عموم برای سر و بدن مورد استفاده قرار گیرد.»
موفق یادآور میشود: «بارها اساتید و دانشجویان زیادی از اقصی نقاط کشور مهمان ما شده و خواستار ادامه دادن این حرفه شدند. با وجود اینکه فرزندان، کار صابونسازی را از پدرشان و من یاد گرفتهاند، اما چند ساعت پایانی ساخت صابون در کیفیت آن نقش مهمی دارد و پُف استادی را میطلبد.»
صابونسازی و سختی کار
نسرین پیشکار دختر خانواده در خصوص شغل پدر میگوید: «پدر به همراه مادر جزو معدود افراد در ساخت صابون سنتی در بیرجند هستند که صابون باکیفیت درست میکنند تا جایی که پس از نمونهبرداری توسط اداره استاندارد، مورد تأیید قرار گرفت اما چون کار خانگی و سنتی بود، برای اخذ علامت استاندارد اقدام خاصی صورت نگرفته و این مهم توسعه پیدا نکرد.»
او گریزی به شغل آهنگری پدر زده و این مهم را در تلفیق این دو هنر مهم دانسته و میگوید: «پدر با دست اقدام به ساخت ملزومات مورد نیاز و منحصربهفرد برای ساخت صابون کرده که در انحصار خانواده قرار دارد و با این ابداعات و ساخت دستگاههای بزرگ، صابون بیشتری تهیه میشد و این ابداعات از دلایل موفقیت پدر در این حرفه بود.»
پیشکار به مهارت پدر در برش صابون هم اشاره دارد و میگوید: «برش صابون کار سختی است و اگر در زمان برش اشتباهی صورت گیرد کار از سکه افتاده و خراب میشود و پدر در این زمینه مهارت فوقالعادهای دارند تا جایی که بدون هیچ دستگاه و با کمک چشم، صابونها را برش زده به نحوی که بدون میلیمتری تفاوت برش میخورند.»
او از کار صابونسازی بهعنوان مشاغل سخت یاد کرده و میافزاید: «وقتی صابون در حال قُل زدن با مواد اسیدی است، کوچکترین اشتباه منجر به مرگ استادکار میشود.»
پیشکار از خاطرات خوبش به مداوای پسری که به عارضه پوستی مبتلا بود، اشاره کرده و میافزاید: «پسری که به عارضه پوستی مبتلا بود برای مداوا به خارج از کشور اعزام شد، اما با این وجود مشکل او حل نشد و پس از بازگشت به کشور بنا به توصیه یکی از دوستانش، از صابون ساختهشده پدر استفاده کرد و مشکل پوستیاش برطرف شد.»
موزه مردمشناسی سرایان
موزه مردمشناسی سرایان در سال ۱۳۸۸ در محل شُتُرخان کاروانسرای سرایان راهاندازی شد. این کاروانسرا که به «رباط شاه عباسی» هم معروف است، از آثار دوره صفویه و به شیوه دو ایوانی با زیربنای بیش از ۸۰۰ مترمربع و فضاهای معماری آن شامل دو ایوان، سردر ورودی، هشتی، اتاقهای فرعی و حجرههای متعدد و اصطبل است. در این موزه اشیاء مردمشناسی و صنایعدستی همچون “ابریشمبافی- شالبافی- چاقوسازی” و ابزار کار “قالیبافی- نخریسی، پارچهبافی و زنگولهسازی”، لوازم آشپزخانه، ظروف، اشیاء مورد استفاده در مراسمات مذهبی خاص، وسایل روشنایی، پارچههای محلی و نسخ خطی به نمایش گذاشته شده است. اشیاء این موزه معرف نحوه زندگی، فنون و حرف و صنایعدستی مردم منطقه در گذشتهای نهچندان دور است.
موزه میراث پهلوانی
موزه میراث پهلوانی در سال ۱۳۸۵ مصادف با هفته دولت و با همکاری بخش خصوصی واقع در زورخانه قدیمی امیرعرب مشهور به «زورخانه لوبند» افتتاح گردید.
سابقه زورخانه امیر عرب، مشهور به «زورخانه لوبند»، به بیش از ۲۰۰ سال میرسد که در آن زمان فقط یک زورخانه در محله «لب بند» و در فاصله دو بند معروف «حاجی محمد جعفر» و «باروت کوبان» در یک کوچه فرعی واقع بوده است که با نام زورخانه لب بند (در لهجه محلی «لوبند») مشهور بوده و اکنون به نام زورخانه امیر عرب فعال است. بنای تاریخی زورخانه امیر عرب از دیرباز محل ورزش پهلوانان نامدار بوده است تا اینکه در سال ۱۳۸۰ ساختمان جدید این زورخانه به بهرهبرداری میرسد و فکر ایجاد موزه و نمایشگاهی دائمی از مواریث پهلوانی و ورزش باستانی در بنای تاریخی مذکور قوت میگیرد.
قسمتهای مختلف این موزه عبارتند از: نمایش عکسهای پهلوانان و پیشکسوتان صاحب نام، ابزار و آلات ورزشی (از قبیل میل، کباده، تخته شنا و…)، ضرب، ابزار و آلات پهلوانی زینتی چون شمشیر و سپر و تعدادی مانکن که حالات مختلف ورزشی را به نمایش درآوردهاند.
هدف از تأسیس این موزه آشنایی عموم با ورزش باستانی و آداب و سنن مربوط به این رشته دیرپا و مردمی میباشد.
آئین و مراسم جشن سده در دوحصاران سرایان
آئین و مراسم فرهنگی که از گذشتگان ما برجای مانده است، هنوز هم در اذهان مردم باقی مانده و اقدام به برگزاری و بزرگداشت آن می کنند. یکی از این آئین و مراسم برگزاری جشن سده در شهرستان سرایان و روستاهای اطراف می باشد. این مراسم هر ساله در شب های ۱۰ تا ۱۲ بهمن ماه برگزار می گردد. مردم با برافروختن آتش و همچنین حلقه هایی از آتش درست می کنند و به دور سرشان می چرخانند و این شب را به جشن و پایکوبی می گذرانند. همچنین دراین شب ها به خانه بزرگان فامیل رفته و صاحب خانه از آنها با شیرینی و آجیل و میوه های خشک شده و دست ساز بانوان از همدیگر پذیرایی می کنند و با خواندن داستان های قدیمی و کتاب های شاهنامه و حافظ شب را سپری می نمایند. همچنین بچه ها به درب خانه ها رفته و با خواندن اشعار محلی صاحب خانه را مطلع ساخته و صاحب خانه با شیرینی و آجیل از آنها پذیرایی می کند و براین باور هستند که با برگزاری این مراسم و برافروختن آتش سده سال خوبی خواهند داشت.این مراسم با شماره ۸۰۸ در فهرست آثار معنوی(ناملموس) کشور به ثبت رسیده است.
منطقه کویری گردشگری پلند
این کویر با شهر فردوس ۵۵ کیلومتر فاصله دارد و با روستاهای چاه پلند، طاهرآباد، ابراهیم آباد، چاهنو و کجه همجوار می باشد. کویر پلند پوشش گیاهی ( زرشک وحشی، گل بومادران، خارشتر، لاله قرمز، زیره سیاه، قیچ، بادام کوهی، افدرا و …. ) و گونه های جانوری ( شاهین، شغال، روباره، عقاب طلایی، بزمچه، آهو، گربه شنی، کاراکال، مار، لاکپشت، کبوتر چاهی و …. ) خاص خود را دارد.
دقها و کفههای نمکی، تپه ماهورهای ماسه ای و نواحی کویری که در کنار نواحی کوهستانی قرار گرفته اند از جاذبه های گردشگری این کویر به شمار می آیند که گردشگران و توریست های زیادی را به سمت خود جذب می کنند.
تکنیک و فن ترکه بافی(سافت بافی)
پس از جدا سازی شاخه های ( ترکه ها – سافت ها ) مورد نظر از دو نوع درخت بید ، سرخ بید ( مینا ) و بید رودی و یا شاخه های درختچه سافترگ ( بادام کوهی ) اولین مرحله ساخت سبد که درتمامی انواع تولیدات آن یکسان می باشد آغاز می شود . شاخه های جدا شده از درخت ، برای شروع به کار از هر گونه برگ وزائده پاک شده و بر حسب طول و قطر دسته بندی می شوند در صورت استفاده ازسافت های قدیمی و غیر منعطف ، آنها را در چندین روز در آب میخیسانند تا انعطاف پذیر و قابل استفاده شود. ،سپس بصورت ۲ دسته چهارتایی عمودبر هم ، از داخل هم عبور داده شده و با مهاراین کلاف متقاطع عمودی ساختاری ۸ شعاعی ( ستاره هشت پر )که سازمان اساسی و اولیه کاررا تشکیل می دهد بوجود می آید .آنگاه به وسیله سافت های نازک عمل بافت را به شیوه یکی از زیر، یکی از رو آغاز کرده و این کار را تا تکمیل دیواره های شیء ادامه می دهند . بر اساس شکل ظرف ، لبه های کار و سافت های دیواره به کمک فشار ما بین دست و پای هنرمند نشسته ، مایل به داخل می شود و در انتهای کار نیز پس از بستن زنجیره وار سافت ها ، اضافات شاخه ها را در پشت کار با چاقو قطع کرده وهمسطح می کنند. از تولیدات ترکه بافی بیشتر به عنوان جای نان، آبکش برنج، شستن سبزی و میوه، سبد میوه ، سبزی و گل ، خشک کردن میوه ها ، حمل بار و جای خوراک حیوانات اهلی و … استفاده می شود.این تکنیک با شماره ۸۱۳ در فهرست آثار ملی کشور( ناملموس) به ثبت رسیده است.
کویر همت آباد
کویر همت آباد در فاصله ۶۰ کیلومتری از شهرستان زیرکوه و در نزدیکی روستای همت آباد قرار دارد. کویر بکر همت آباد یکی از غنی ترین و فعال ترین زیست بوم های بیابانی از نظر پوشش و تنوع گیاهی و جانوری در ایران است.
بهار کویر از نیمه اسفند آغاز می شود و تا اواسط اردیبهشت ماه ادامه می یابد، در این دو ماه زیباترین مناظر طبیعت در خشک ترین مناطق دنیا ایجاد می شود به گونه ای که هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد.
کویر همت آباد مامن جانوران نایاب کویری و فعال ترین اکوسیستم بیابانی کشور است، این منطقه زیستگاه مناسبی برای زمستان گذرانی پرندگان و وجود پرندگان زیبای بسیاری به ویژه زاغ بور، هوبره، عقاب طلایی، کبک، تیهو و جانورانی از قبیل گربه شنی، روباه شنی و… است.
رقص محلی خراسان جنوبی
رقص محلی استان خراسان جنوبی از سابقه طولانی برخوردار است و همراه با حرکات ریتمیک و نمایشی است . این استان دارای رقص ها و موسیقی های بسیار متنوعی می باشد. ریتم های ( ۵ تایی – سه تایی – دوتایی) متدوی در این منطقه دارای ویژگی های منحصر به فرد است و در دیگر نقاط ایران مرسوم نیست ، ترانه ها و آوازهای زیبا و حماسی رقص ها و آهنگ های سازی و آوازی در منطقه قهستان و بیرجند رواج دارد.
رقص محلی که نوعی حرکات رزمی و نمایشی است نیز به صورت های انفرادی، دو نفره و گروهی اجرا می شود این رقص ها نیاز به مهارت زیاد دارد.
آهنگ های متداول قدیمی منطقه عبارتند: عروس کشو – محمل – نصر و جو ( نصر و جان) – کوچه باغی – سبزه نمکی – غدم پخش – لالایی- استقبال و غیره.
انواع رقص ها هم شامل : رقصیدن دوره – اصولی – مجمعه – و همچنین اشکان و روی چوب می باشد. که در عین بیان یک آئین خاص، حالت رزمی و ورزشی هم دارد.رقص محلی با شماره ۸۰۶ در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.
بیابان لوت
بیابان لوت از جمله مناطق فراگرم و خشک جهان است. محدوده ریگ یلان نهبندان در بایابن لوت که بین استان کرمان و سیستان بلوچستان می باشد در سالهای ۲۰۰۴، ۲۰۰۵، ۲۰۰۶، ۲۰۰۷ و ۲۰۰۹ گرمترین نقطه بر سطح کره زمین شناخته شدهاست که بیشترین آن در سال ۲۰۰۵ با بیشینه دمای ۷۰٫۷ درجه سانتیگراد ثبت گردیدهاست. دانشمندان علت گرمای بالای آن را رنگ تیره و خشکی سطح آن دانستهاند که موجب جذب گرمای خورشید میشود. در تحقیقات جدید ناسا که با استفاده از اطلاعات ماهواره ای ۲۰سال گذشته انجام شد مشخص شدت دمای دشت لوت درطول این سالها حتی دمای۸۱درجه سانتیگراد را تجربه کردهاست. از دیگر شگفتی های بیابان لوت محدوده نهبندان مرتفعترین هرمهای ماسهای دنیا در لوت است. مرتفعترین هرمهای شناخته شده دنیا حداکثر ۳۰۰ متر ارتفاع دارند (لیبی) اما در لوت ارتفاع برخی هرمها گاه به ۴۸۰ متر هم میرسد و مخروط آتشفشان کواترنر در سطح دشت لوت از دیگر ویژگی های بیابان لوت محدوه نهبندان می باشد.
میراث جهانی بیابان لوت در وهله اول از یاردانگهای بیابان لوت (کلوت) در بخش غربی، ریگ یلان یا ارگ یلان در بخش شرقی، هامادای بخش میانی و نبکاها در حاشیه بخش غربی تشکیل شدهاست که مجموع بیابان لوت را تشکیل میدهد. اجزای دیگر این بیابان شامل رودخانه شور، منطقه گندم بریان و شورگز هامون میباشند. بیابان لوت نه تنها دارای ویژگیهای زیباشناسانه است بلکه بخشی از فرایندهای دخیل در شکلدهی به منطقه و تاریخ زمینشناسی را نیز نشان میدهد. در عین حال تنوع چشماندازها و ناشناخته بودن منطقه شرایط مناسبی را برای تحقیقات علمی و گسترش ژئوتوریسم فراهم مینماید.
از دیگر شگفتی های بیابان لوت و برخی از جاذبههای آن عبارتند:
ل بزرگترین شهر کلوخی جهان. منطقه کلوتها از دور به خرابههای شهری بزرگ میماند که توصیفهای گوناگون از آن شدهاست نظیر: شهر خیالی یا شهر لوت.
• ۴۰ مخروط آتشفشان کواترنر در سطح دشت لوت وجود دارد.
• پهنههای وسیع ماسه و ریگ با طیف رنگی قهوهای روشن تا خاکستری و سیاه نظیر «گدار باروت» که چون خاک آن سیاه و شبیه باروت است به این نام خوانده میشود.
• دشتهایی از گدازههای بازالتی چاله چاله نظیر «گندم بریان».
• پهنههای شنی مواج
• بزرگترین نبکاهای جهان تپههای شنی پوشیده از گیاه (نبکاها)که یکی از شگفتیهای همزیستی خاک و آب و گیاه است. این نبکاها به گلدان بیابان نیز نامیده شدهاند.
ش مرتفعترین ربدوها: (Rebdou)ربدوها مشابه نبکاها با ابعاد بزرگتر شکلهای پیچیدهتر در لوت غربی میباشند.
• پهنههایی به شکل چندضلعیهای متعدد که حاصل قشر نمکی ضخیم و تبخیر شدید سطح زمین است.
• کویر پاشتری، سطح این نوع زمینها اینطور بهنظر میرسد که پس از بارندگی زیاد خیس شده و تعدادی شتر روی آن راه رفتهاند.
• هامادا: (Hammada) دشتهایی از ریگ، شن و پوشیده از خاکهای ریگی که فاقد گیاه است.
مهارت نمد مالی
نمد عبارت است نسج نابافته ای که با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت جهت استفاده به عنوان زیرانداز، لباس چوپان و…. درست می شود. استحکام و مراحل کاملاٌ سنتی درتولید نمد به همراه نقوش ساده و ابتدایی و گاهی مزین به نام سازنده از ویژگیهای نمدهای خراسان جنوبی است که اغلب برای لباس چوپانان کَپَنَک (کُرگوش ) درشهرستان¬های مختلف تهیه و تولید می¬¬شده است. مواد اولیه برای تهیه نمد: پشم، آب، صابون و رنگدانه های طبیعی وشیمایی است. درخصوص تاریخچه نمد در خراسان جنوبی مستندات مکتوب قابل توجهی در منطقه موجود نیست و اما وجود استادکاران کهنسال و خانواده هایی که نسل اندر نسل نمد مال بوده اند نشان از سبقه بیش از صدسال این هنر-صنعت دراستان دارد. نمد مالی با شماره ۲۱۲ در فهرست میراث معنوی کشور(ناملموس) به ثبت رسیده است.
دم یوز
ریگ دم یوز در شهرستان فردوس، در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این ریگ در حدود ۶۵ کیلومتری شمال غرب شهر فردوس، در نزدیکی روستای پلوند و در داخل منطقه حفاظتشده مظفری واقع شده است. وجه تسمیه این ریگ به این سبب است اگر از بالا به این قسمت از کویر نگاه کنیم خواهیم دید دقیقا شبیه یک یوزپلنگ خفته است. روبروی ریگزار دم یوز یک آب انبار قدیمی نیز وجود دارد که نشان از اهمیت آب در دوران گذشته دارد. هیچ چیز به اندازه کویر نوردی و پیاده روی در رمپ های روان نمی تواند لذت بخش باشد. ماسه های روان و تپه های ماسه ای که در اصطلاح به آن برخان گفته می شود به عنوان اولین و سرآمد جاذبه ها و دیدنی های کویر در تمام دنیا مطرح است که همه ساله توریست های زیادی را به خود جذب می کند و ریگ دم یوز فردوس به عنوان زیباترین این ریگ ها مشهور است. فرسایش های بادی علاوه بر اینکه یکی از شرایط تخریبی کویر به حساب می آید ولی در عین حال برای بحث توریست یک عامل بسیار مثبت محسوب می شود. شکل زیبای برخان های ماسه ای به دلیل همین فرسایش های بادی است. در مورد ریگ یوز فردوس یک مطلب جالب دیگر هم وجود دارد و آن هنگامی که در بعضی از نقاط ماسه های روان سوار بر ارتفاعات و کوه ها می شوند در اصطلاح به آن کوه ریگ می گویند و این کوه رگ ها یک پدیده توریستی بسیار جذاب هستند. کوه ریگ ها در کویرهای معدودی دیده می شود و ما در دم یوز با یک کوه ریگ بسیار زیبا روبرو هستیم.
کال جنی
کال جنی یا دره جن ها دره ای است زیبا و حیرت انگیز که در شمال طبس و در اطراف جاده روستای ازمیغان و در امتداد خروجی قناتی که در نزدیکی آن قرار دارد واقع شده است و ۳۰ کیلومتر با مرکز شهر طبس فاصله دارد. در امتداد این کال حفره هایی در دل دیواره وجود دارد که برخی مطالعات بعمل آمده نشان از ارتباط آن با مراسم چله نشینی پیروان آیین میترایی در ایران باستان دارد.
ازمیغان
روستای ازمیغان به دو دلیل در بین گردشگران شهره است: شالیزارهای برنج و در کنار آن نخل های خرما که در هیچ منطقهای نمی توان این دو نوع رو کنار هم دید. روستای ازمیغان یکی از زیباترین مناطق گردشگری طبس است. این روستا در ۳۵ کیلومتری شرق بخش مرکزی شهرستان طبس قرار گرفته است و ساکنان آن به کشاورزی و دامپروری اشتغال دارند.
ازمیغان از معدود روستاهایی است که رودخانههای دائمی دارد و آب آن بیشتر به مصرف کشاورزی و باغداری میرسد. این روستا از لحاظ تنوع گیاهی نیز در سطح استان و کشور نمونه است، به نحوی که در این روستا علاوه بر محصولات جالیزی، نخل و مرکبات و سایر میوههای هر فصل، برنج نیز تولید میشود، در واقع شرایط آب و هوایی و بهرهمندی این روستا از رودخانههای دائمی است که شرایط کشت برنج و خرما را در اراضی آن در کنار یکدیگر فراهم آورده است. شما میتوانید در روستای ازمیغان طبس کشت برنج و درختان خرما را در کنار یکدیگر مشاهده کنید که تقریباً موضوعی منحصربهفرد در کشاورزی است و در کمتر منطقهای اتفاق میافتد.
بند و محوطه تجنود
دره زیبا و سرسبز تجنود در شهرستان زیرکوه یکی از جاذبه های زیبای خدادادی و بهشت گردشگران در استان خراسان جنوبی است که در فصل بهار و تابستان هر سال میزبان مسافران زیادی است.
وجود رشته کوه های عظیم و مرتفع در دل خود جلوه هایی از زیبایی را به تصویر کشیده است، جلوه هایی که دیدنش علاوه بر پی بردن به قدرت و عظمت خداوند، روح و روان انسان را صیقل می دهد.
در همسایگی کویر سوزان همت آباد زیرکوه و در فاصله کمتر از پنج کیلومتر یکی از معجزات خداوند در زمین به وقوع پیوسته است، دره ای سرسبز و زیبا با رودخانه ای و درختانی عظیم که به بهشت گردشگران در استان خراسان جنوبی شهرت یافته است.
دره تجنود در فاصله ۷۰ کیلومتری جنوب شرق مرکز شهرستان زیرکوه و در مجاورت روستای قدیمی تجنود قرار دارد، وقتی پای در دره تجنود میگذاری در دو سوی دره باغهایی وجود دارند که انواع میوه از زردآلو گرفته تا عناب و زرشک در آن به چشم میخورد همچنین نسبت به فصلی که پای بگذاری سرشار از زیبایی، شکوفه، سرسبزی و یا رنگ زیبای زرد پاییزی است.
بند تاریخی تجنود در فاصله حدود ۲ کیلومتری شمال غرب روستای تجنود قرار دارد، این بنا با مصالح سنگ و ملات ساروج بنا شده است. طول تاج این بند ۲۶ متر، عرض تاج ۵.۵ متر و ارتفاع آن از پایینترین نقطه رودخانه ۱۴ متر است، قسمت پایین بند در دورههای معاصر تخریب شده و این امر سبب شده آب در پشت بند جمع نشود، این بنا در اواخر دوره قاجار و به دستور ابراهیمخان شوکتالملک، حاکم وقت منطقه ساخته شده است. علاوه بر ارزش تاریخی و سلامت نسبی، این بنا به لحاظ طبیعی نیز در منطقهای بکر و دارای جذابیتهای فراوان واقع شده که در صورت تعمیر و احیاء بند، به منطقه گردشگری و تفرجگاه مناسبی تبدیل خواهد شد
آب انبار محسن زاده
این آبانبار در ضلع جنوب محور تاریخی چهاردرخت و درون بافت تاریخی بیرجند قرار دارد و مانند دیگر آبانبارهای موجود در منطقه دارای فضای ورودی، پلکان، پاشیر و منبع ذخیره آب است. فضای ورودی آبانبار به صورت ساده و در عین حال دارای طاقی با قوس جناغی است. بعد از فضای ورودی پلکانهای آبانبار واقع شده که در طرفین ابتدای ورودی آن دو سکو تعبیه شده است. پوشش سقف در فضای داخلی به صورت طاقآهنگ احداث شده و این پوشش تا انتهای پاشیر نیز به یک فرم ادامه مییابد. قسمت پاشیر که آخرین بخش معماری فضای داخلی آبانبار محسوب میگردد به شیوه ضربی پوشش یافته است. منبع ذخیره آب این آبانبار نیز با تبعیت از فرم نمونههای مشابه دیگر بنا شده است. آب انبار محسنزاده با مصالحی چون آجر، گچ، آهک و ساروج احداث شده است.
مسجد جامع قاین
این بنا در مرکز شهر قاین واقع شده ، به صورت تک ایوانی با دو قبله متفاوت در زمینی به مساحت تقریبی ۲۴۷۰ متر مربع و زیربنای ۱۰۵۰متر مربع بنیان شده است . عرصه داخلی مسجد در حدود ۱۲۰۰ متر و بقیه زیربنا به انبار و راهروهای ارتباطی اختصاص یافته است.
از شاهکارهی معماری این مسجد جامع، ایوان اصلی جبهه غربی بنا است که با ۱۸ متر ارتفاع و ۱۱ متر عرض با پوشش ۴ طاق و سه فضای گنبدی ایجاد شده و گنبد میانی با جذابیت خاص مزین به مقرنس کاریهای بسیار ظریف و زیبا به رنگهای متفاوت است.
در طرفین این ایوان دو شبستان قرار گرفته که در بخش خلقی هر کدام از آنها چهار فضا به عنوان اتاق ایجاد شده است.کهن ترین نوشته تاریخی بنا کتیبه ای سنگی است که در بخش فوقانی محراب ضلع جنوب غربی قرار گرفته و نام جمشید بنی قارن ،سنه ۷۹۶ه.ق بر روی آن نقر شده اس که احتمالاٌ تاریخ مزبور زمان تجدید بنا و مرمتهای انجام شده درز این نقطه از مسجد جامع قاین می باشد.
مدرسه شوکتیه
این بنا به دستور محمد اسماعیل خان ملقب به شوکت الملک اول در سال ۱۳۱۲ هـ . ق مطابق با ۱۲۷۴ شمسی در دوره قاجاریه ساخته شده است. ابتدا با هدف ایجاد حسینیه طراحی و ساخته شده تا پاسخگوی تجمع و عزاداری هیأت های بزرگ مذهبی را داشته باشد این حسینیه که متعلق به خاندان شوکت الملک بود به حسینیه شوکتیه معروف شد و از محل موقوفات شوکتی اداره می شد.
بعدها در سال ۱۳۲۵ هـ . ق مطابق با ۱۲۸۵ شمسی امیر شوکت الملک دوم ( برادر اسماعیل خان ) که تأثیرات مثبت ایجاد دارالفنون را مشاهده کرده بود تصمیم به تأسیس مدرسه شوکتیه کرد تا از بنای حسینیه در باقیمانده ایام سال که عزاداری در آن جریان ندارد استفاده گردد. مدرسه شوکتیه پس از دارالفنون و مدرسه رشیدیه به عنوان سومین مدرسه جدید در ایران محسوب می گردد. این بنا یک بنای تک ایوانی می باشد و دارای اجزا و عناصر مختلف معماری مانند سردر ورودی ، هشتی ، دالان ، حوضخانه ، ایوان ، گنبدخانه و رواق هایی و حجره هایی در اطراف صحن می باشد. بنا در دو طبقه احداث شده است و دارای تزئیناتی همچون طاق نماهای تزئینی ، قاب های گچی ، مقرنس ها و رسمی بندی ها از مواردی است که به بنا زیبایی خاص داده است.
غار سنگ سوراخ
اثری طبیعی بهصورت حفرهای بزرگ در بالای کوهی به همین نام است که در فاصله ۳۵ کیلومتری غرب شهر فردوس قرار گرفته است
این حفره بزرگ بهدلیل فرسایشهای آبی در سنگهای آهکی کوه بهوجود آمده و قطری حدود ۲۰ متر دارد
این اثر طبیعی در مسیر دسترسی به کویر پلوند و ریگ یوز در منطقه حفاظت شده مظفری شهرستان فردوس واقع بوده و جاده قدیم ابراهیمآباد به روستاهای کجه و چاهنو از ۵۰۰ متری آن میگذرد
در نزدیکی این اثر طبیعی، غار آبی سنگ سوراخ قرار گرفته و در فاصلهای دورتر، تپههای شنی قرار دارند که قابل توجه گردشگران بوده و مکان مناسبی برای ورزشهای بیابانی مانند موتورهای چهارچرخ میباشد.