گروه زندگی – نفیسه خانلری:«ای بابا. اینم که مثل خودت حجاب برتر کردی! آخه خودت کم بودی، حالا نوبت این بچه ست که باید چادر سرش کنه…؟!» با شنیدن حرف هایش که توأم با لحنی تمسخرآمیز بود، آنقدر شوکه شدم که زبانم بسته شد. از او بعید بود؛ یک آدم اجتماعی تحصیل کرده. دربین آن همه مهمان نمی‌دانستم چه جوابی بدهم اما با لبخندی نه چندان مطمئن پاسخ دادم«خودش دوست داره و من مجبورش نکردم». همین یک جمله و سپس خداحافظ!

درمسیر برگشت به خانه مدام خودخوری می‌کردم. پاسخ های مختلف در ذهنم زیرو رو می شد و به خاطر واکنش غیرجسورانه ام، خودم را سرزنش می‌کردم. از طرفی دخترم در گوشه صندلی عقب ماشین کز کرده بود و با نگاهی که نمی‌دانم به کجا خیره شده بود، بیرون را نگاه می‌کرد.حتما او هم مثل من داشت اتفاق چنددقیقه پیش را مرور می‌کرد. احساس کردم غرورش شکسته. فقط ۱۰ سال دارد و در این سن و سال بیشتر حس تایید می‌خواهد تا یک نقد ناپخته آن هم درمیان جمعی ۲۰، ۳۰ نفره. به او گفتم:«دخترم اصلا مهم نیست بقیه چی میگن، مهم اینه که تو چادر رو دوست داری و دلت می خواد حجابت کامل باشه». چقدر دیر این حرف را می زدم، شاید بهتر بود در همان جمع با بوسه ای بر صورت دخترم، پاسخ آقای فامیل را اینطور می‌دادم تا هم مهر تاییدی بر حجاب کامل دخترم بزنم و هم حس آرامش را به او و خودم برگردانم اما به هرحال واکنش من این چنین نبود.

بعد از این اتفاق من ماندم با یک سوال مهم از خودم. اینکه وقتی به خاطر حجاب مورد تمسخر قرار می‌گیریم، چه واکنشی باید نشان دهیم؟ به همین بهانه به سراغ« سمیرا طاووسی» کارشناس روانشناسی و مشاوره رفته ایم تا پاسخ این سوال را در قالب چند راهکار باهم مرور کنیم.

سمیرا طاووسی کارشناس روانشناسی و مشاوره

در اولین قدم، آرامشتان را حفظ کنید

هرچقدر هم که اعتماد به نفسمان بالا باشد و اهمیتی به حرف های نامربوط ندهیم اما باز هم مسخره شدن به هر دلیلی آن هم مسخره شدن فرزندمان می تواند حس ناخوشایندی به آدم منتقل کند، بنابراین درچنین شرایطی مهمتر از هرچیزی، حفظ آرامش و کنترل خشم است، درست همانطور که خداوند در ایات متعددی همچون ایه ۱۳۴سوره آل عمران، آیه ۱۳ سوره مائده، آیه ۳۴ سوره شوری، آیه ۶۳ سوره فرقان و …، به اهمیت فروبردن خشم و پاداش این افراد اشاره کرده است. اگر بتوانیم در همان لحظه اول، آرامش خودمان را حفظ کنیم، قطعا ذهنمان دچار خطا نشده و بهترین واکنش ها را نشان خواهیم داد.

با مهارت حل مساله؛ واکنش های خلاقانه داشته باشید

اگر دقت کرده باشید، یکسری از اقشار جامعه بنابه موقعیت اجتماعی و شغلی خود، آنقدر مهارت کسب کرده اند که همیشه و در هر شرایطی، پاسخی قاطع و منطقی برای گفتن دارند و طرف مقابل را طوری متحیر می کنند که اصلا جایی برای بحث های بعدی باقی نمی ماند. قطعا کار آسانی نیست اما با تمرین می توان تاحدودی این توانایی را کسب کرد و در لحظه بهترین تصمیم را برای چگونگی پاسخ گرفت.

طاووسی به عنوان یک فردمتخصص در امور روانشناسی، این واکنش سریع را مهارت حل مساله می نامد و از آن به عنوان اولین فاکتور برای پاسخی درست در شرایط حساس یاد می کند. او می گوید:” یکی از مهارت های دهگانه زندگی، مهارت حل مساله است و ما همیشه می گوییم که هرفردی باید مهارت حق مساله را در خود بالا ببرد تا وقتی در یک چالش این چنینی قرار گرفت، بداند که باید چه کند؟ البته این مهارت به یکدفعه بدست نمی آید و اینطور نیست که بعد از یک اتفاق بنشینم و ببینیم که حالا باید چه کنیم، بلکه باید از قبل انقدر تمرین کرده باشیم که فکرمان خلاق باشد و بتوانیم بهترین پاسخ ها و واکنش ها را انتخاب کنیم. اما اگر هم این مهارت را نداریم، دلیل نمی شود که در مقابل فرد مسخره کننده، ساکت بمانیم؛ می توانیم برای چند لحظه سکوت کرده، پاسخ های مساله را در ذهنمان مرور کنیم و سپس بهترین واکنش را نشان دهیم.”

با اعتماد به نفس بالا، پای ارزش هایتان بایستید

  وقتی در قدم اول، آرامش خود را حفظ کنید و خودتان را با جو حاکم بر محیط وفق دهید، راحت تر می توانید اعتماد به نفسی که ممکن است به خاطر مسخره شدن، دچار تزلزل شده باشد را بازیابید. در این مرحله باید با احترام به باورها و ارزش های اعتقادی خود و با اعتماد به نفس بالا، محکم بایستید و در مقابل ضدارزش ها احساس کمبود نکنید.

طاووسی در این باره توضیح می دهد:”نمی دانم چرا و به چه دلیل اما اخیرا اتفاقی در جامعه ما افتاده و آن هم اینکه آدم ها می خواهند ارزش های خودشان را به دیگران دیکته کنند و این باعث می شود که به خودشان اجازه دهند راجع به هرکسی نظر بدهند که خب این خیلی بد است. واقعا اگر ارزش های یک خانواده از جمله عفاف و حجاب، کارکرد خوبی دارد، باعث پیشرفت می شود و آزار و آسیبی هم به کسی نمی رساند، پس چه دلیلی دارد و چه جرأتی درپس آن است که کسی بیاید و با منطق عجیب و غریب خودش، ارزش های یک خانواده را زیر سوال ببرد و چادر یک بچه را نقد و یا حتی بدتر از همه این ها، او را مسخره کند؟ قطعا هیچ وقت هیچ کسی حق ندارد نسبت به اعتقادات یک خانواده، چنین برخورد ناشایستی داشته باشد و این ما هستیم که باید با نوع برخوردمان، اجازه چنین کاری را به طرف مقابل ندهیم که یکی از مهمترین این برخوردها، داشتن اعتماد به نفس بالای افراد است.»

جرأت مندانه اما محترمانه پاسخ دهید

زمانی که خودمان یا فرزندمان به خاطر حجاب موردتمسخر قرار می گیریم، قبل از هرچیز باید به خاطر داشته باشیم که ما خانواده ای با ارزش های اعتقادی هستیم و هرگونه رفتار پرخاشگرایانه و نامحترمانه می تواند ارزش ها و اعتقاداتمان را خدشه دار کند، بنابراین باید دقت بالایی نسبت رفتارمان داشته باشیم یعنی با جرات پاسخ دهیم اما توهین نکنیم! حتما می گویید سخت است اما به هرحال ما باید برای دفاع از ارزش هایمان، هرکار سختی را آسان کنیم.

کارشناس روانشناسی و مشاوره، واکنش منطقی درچنین شرایطی را حق مسلم یک فرد محجبه دانسته و می گوید:«واکنش درچنین شرایطی می تواند حالات مختلفی داشته باشد؛ با پرخاشگری واکنش نشان دهیم! تمسخر را با تمسخر پاسخ دهیم! منفعل باشیم و بدون هرپاسخی، فقط حرص بخوریم و یا جرأت مندانه پاسخ دهیم. قطعا در این بین این واکنش ها، پاسخ جرأت مندانه، بهترین راهکار است. مثلا می توانید با لحنی محترمانه بگویید حجاب و چادر ارزش خانواده ماست و همه اعضای خانواده به میل خود و بدون اجبار پای آن ایستاده اند. سپس ادامه دهید و بگویید که قطعا در خانواده شما هم یکسری چیزها ارزش است اما ما همیشه بدون هرگونه دخالتی به ارزش هایتان احترام گذاشته ایم و همین انتنظار را هم از شما داریم. این پاسخ که شاید به نظرتان سخت بیاید، درنهایت جسارت و کاملا محترمانه است و مطمئن باشید که طرف مقابلتان تحت تاثیرقرار می گیرد.»

شوخ طبعی را فراموش نکنید

وقتی تنشی بین افراد خصوصا در فضای خانواده اتفاق می افتد، خوب است که بدون خراب کردن پل های پشت سر، بر آن تنش غلبه کرده و گره ها را بازکنیم. مثلا باشناختی که از طرف مقابلمان داریم، اگر فکر می کنیم لحن جدی نمی تواند ما را به هدفمان رسانده و طرف را متوجه اشتباهش کند و یا ممکن است تنش ها بیشتر شود، کمی شوخ طبعی را چاشنی پاسخمان کنیم. داشتن لحنی شوخ، درچنین مواردی حسابی جواب می دهد. درست است که موردتمسخر قرار گرفته ایم اما اگر این تمسخر را نقطه ضعف طرف مقابل و نه خودمان بدانیم، کنار آمدن با آن آسانتر بوده و می توانیم شوخ طبعانه به دفاع از ارزش هایمان بپردازیم. بسیاری از روانشناسان معتقدند موضوعی که توسط یک فرد موردتمسخر قرار می گیرد، در اکثر مواقع نشان از ضعف آن فرد در همان موضوع دارد. مثلا اگر فردی شما و خانواده تان را به خاطر حجاب مسخره می کند، احتمالا خودش از آسیب بی حجابی در خانواده اش رنج می برد و می خواهد با تمسخر، این ضعف را بپوشاند، پس درمقابل این افراد، خیلی هم جدی نباشید!

اگر لازم شد، در فضای خصوصی پاسخ دهید

این روانشناس خانواده با تاکید دوباره بر دفاع از ارزش ها و اعتقادات خانوادگی می گوید:« یکسری موضوعات مثل حجاب و نوع حجاب در خانواده نه تنها جز ارزش ها و باورهای یک خانواده است، بلکه از فرهنگ ها و ارزش های جامعه ما نیز به شمار می رود، بنابراین توهین به چنین ارزشی اصلا قابل پذیرش نیست.»

فکر نکنید که واکنش نسبت به فرد خاطی البته در چارچوب آداب و احترام، کار اشتباهی است، پس تحت هیچ شرایطی خودخوری نکنید و حتما با پاسخی درست و به جا، آرامش را به خودتان و فرزندتان برگردانید. گرچه خوب است که مهارت پاسخگویی صحیح در لحظه را داشته باشیم اما برخی ها برای واکنش درلحظه، جسارت و آمادگی لازم را ندارند و یا حتی شرایط ایجاب می کند که سکوت اختیار کنند اما قطعا این پایان کار نیست. این افراد می توانند بعدا در فضایی خصوصی، حرف ها و گلایه های خود را به طرف مقابل بگویند تا هم خودشان آرام شوند و هم اینکه، این موضوع منجر به کدورت و تخریب روابط میان خانواده ها درآینده نشود. ضمن اینکه اگر حرفی روی دلمان بماند، جز اینکه احساسات منفی را در وجودمان پرورش دهد، نتیجه ای ندارد.

در جمع از فرزندتان تمجید کنید

نکته بسیار مهم در هنگام وقوع مساله ای مثل مسخره شدن فرزندمان این است که بتوانیم در لحظه و در همان جمعی که تمسخر صورت گرفته از او دلجویی کنیم، صورتش را ببوسیم و به خاطر حجابش از او تعریف و تمجید کنیم. این کار، هم پاسخی قاطع به فردخطاکار است و هم باعث می شود که فرزندمان احساس حقارت نکند. به هرحال همان یک تمسخر گاهی ممکن است آنقدر اثرمنفی بگذارد که مسیر انتخاب دختر نوجوان ما را برای همیشه تغییر دهد، پس واکنش به جا و درست والدین در چنین شرایطی، بسیاراهمیت دارد. سمیرا طاووسی نیز در همین خصوص به یک نکته مهم دیگر اشاره کرده و توصیه می کند:«زمانی که دخترها به سن تکلیف می رسند، ارزش های خانواده را بهتر می شناسند و می توانند از همان موقع برای ارزش های خودشان و زندگیشان برنامه ریزی و هدف گذاری کنند، بنابراین خانواده ها نباید با این تفکر که خب حالا حجاب و چادر هنوز هم خیلی بر او واجب نشده، فرزندشان را از چادر منع کنند. برخی خانواده ها بعد از یک تمسخر این چنینی ممکن است، به دخترشان بگویند حالا نیاز نیست از الان چادر سرکنی اما واقعا این واکنش درست نیست و نباید با این شیوه، به نظر تحمیلی دیگران تن داد.»

سعید طاووسی، استاد تاریخ اسلام و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در مورد پیامدهای واقعه کربلا به خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری فارس گفت: پس از واقعه عاشورا، به دلیل شدت خشونتی که در شهادت امام حسین (علیه‌السلام) توسط یزیدیان به‌کار رفت، در زمان خود یزید چندان قیام خاصی علیه او صورت نگرفت و قیام «حرّه» هم به شدت توسط یزید سرکوب شد و درهم‌ شکست، اما پس از مرگ زودهنگام یزید بن‌ معاویه پس از واقعه عاشورا، دربار و حکومت اموی با یک چالشی روبه‌رو می‌شود. معاویه پسر بزرگ‌تر یزید پس از ۴۰ روز از خلافت کناره‌گیری می‌کند و پسر کوچک‌تر یزید، خالد هم به علت نرسیدن به بلوغ شرایط زمامداری خلافت را ندارد.

وی افزود: در چنین شرایطی «مروان» با بیوه یزید ازدواج می‌کند و خلافت را به‌ دست می‌گیرد و به این شکل قدرت به مروانیان می‌رسد. مروان در ادامه هم به جای این‌که خالد را خلیفه کند، پسر خودش عبدالملک را برای جانشینی برمی‌گزیند. موارد مذکور از نوعی التهاب سیاسی و اجتماعی در شام حکایت دارد و مخالفین امویان هم از این فرصت استفاده کردند و در چنین فضایی بود که قیام مختار و توابین و همچنین لشکرکشی بنی‌زبیر تا عراق عرب ادامه پیدا کرد.

قیام علیه حاکم جور، چیزی که شیعیان از عاشورا الهام گرفتند

این استاد تاریخ ادامه داد: در مقابل شیعیان، که اینجا شیعه به معنای عام است چه آنان که شیعیان اعتقادی هستند، چه کسانی که شیعیان سیاسی‌اند، چنین برداشتی از عاشورا داشتند که می‌توان علیه ظالم جائر قیام کرد و بر او شورید. بنابراین شاهدیم که از زمان پس از عاشورا تا سقوط امویان قیام‌های متعددی از سوی شیعیان علیه حکام اموی صورت می‌گیرد. قیام‌های زید بن‌ علی، یحیی‌ بن‌ زید، عبدالله‌بن معاویه از نوادگان جعفر طیار و… از این دست قیام‌ها هستند. نکته مهم در این بین این است که ائمه شیعه با این قیام‌ها همراهی نکردند و از امام سجاد (علیه‌السلام) رویکرد از فاز سیاسی و نظامی به سمت فعالیت فرهنگی و اجتماعی تغییر پیدا کرد. به تعبیر مرحوم علامه سیدجعفر مرتضی، امام سجاد شیعه را از نو تشیع را ساخت. در اوایل امامت ایشان، تنها ۶ نفر دور ایشان بودند که در شیعه بودن سه نفر از اینان شک و شبهه وجود دارد.

تبدیل تشیع به یک گروه فعال در سطح اجتماع و فرهنگ جهان اسلام

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه تصریح کرد: امام سجاد پروژه بسط معارف شیعی را از طریق تمام ظرفیت‌های ممکن از جمله وعظ، دعا و خطابه پیگیری کرد و این روند بعدها توسط صادقین (علیهما‌السلام) ادامه پیدا کرد و هدف اصلی این بود که تشیع به یک جریان فعال فرهنگی و اجتماعی در جامعه حاضر باشد و بر تعداد شیعیان «اعتقادی» افزوده شود. پس باید گفت بعد از عاشورا روند ائمه به سمت مسائل مقدماتی و تربیتی رفت، تا اینکه بخواهند با قیام‌ها همراه شوند؛ ولی تنها قیامی که به نظر برخی علما مثل مرحوم خویی مورد تأیید امام سجاد بود، قیام مختار است که به نظر می‌رسد آن هم فقط به‌خاطر جنبه انتقامش است و نه بیشتر.

قیام علیه ظلم مطلوب است، اما مقدمه می‌خواهد 

وی افزود: در مورد قیام‌های شیعیان نکته‌ای را باید بیان کنم و آن این است که بسیاری از شیعیان آن برداشتی که امروزه ما از امامت و ولایت داریم، نداشته‌اند و خیلی از آنان تنها صرف پیروی در پاره‌ای از موارد مثل احکام، شیعه نامیده می‌شدند. مثلاً جناب زید معتقد بود امام صادق فقط امام در احکام حلال و حرام است؛ پس در سایر موارد سیاسی مثل قیام به اجتهاد و نظر خودشان عمل می‌کردند.  این تذکر را بدهم که اهل‌بیت به کل مخالف قیام و فعالیت علنی سیاسی نبودند، بلکه برای آن یک مقدمه‌ای را لازم می‌دانستند که در پی ایجاد آن زمینه بودند.

ائمه می‌خواستند امام حسین را تبدیل به نماد تشیع کنند

طاووسی گفت: عمده فعالیت ائمه در قبال عاشورا این بود که امام حسین را تبدیل به نماد تشیع کنند تا علقه‌ای خاصی بین شیعیان خود و آن امام شهید ایجاد شود. تأکید بر زیارت حضرت در فواصل مختلف سال، برگزاری مجالس عزای امام حسین و… نمونه‌ای از این دست اقدامات هستند و این کار آنقدر بر تعداد تشیع و تثبیت جریان شیعه نافع و ساعی بود که برخی تاریخ‌پژوهان غیرمسلمان مدعی شدند تشیع، پس از عاشورا متولد شد. هرچند از بُعد تاریخی این حرف و تحلیل غلط است اما از طرفی هم باید بیان داشت، بروز و ظهور تشیع قبل و بعد از شهادت سیدالشهدا قابل مقایسه نیست و این‌ها تماماً به برکت فعالیت‌های امامان شیعه است.

عاشورا نتیجه عدم معرفت امام بود

او اشاره کرد: تبدیل امام حسین به عنوان نشان و نماد تشیع در این راستا بود که نشان دهد، تبعیت نکردن از امام معصوم و ولی‌خدا می‌تواند کار را به جایی برساند که حجت معصوم تشنه به شکل فجیع به شهادت برسد و سربریده شود و پس از آن دیگر اشک و فغان و آه بی‌فایده خواهد بود؛ همانطور که قیام توابین از این منظر چندان دستاورد خاصی را برای شیعه به دست نیاورد. نکته مهم دیگر این است که ترویج برگزاری مجالس عزا و بکا بر امام حسین فقط دارای جنبه احساسی و عاطفی ماجرا نبوده، بلکه در آن فضای سیاسی حاکم که نوعی تقابل با ذکر امام حسین از سوی حکام جور صورت می‌گرفت چنین اقداماتی از سوی ائمه، یعنی تشویق به عزاداری امام حسین نوعی کار سیاسی و مبارزه به حساب می‌آمد.

منطق عاشورا یعنی جنگ حق و باطل

پژوهشگر تاریخ اسلام بیان کرد: اساساً منطق مبارزه امام حسین با یزید محدود و مختصر در نفرات نیست، بلکه حکایت از تقابل دو جریان حق و باطل دارد؛ به خاطر همین زنده‌نگه‌داشتن یاد سیدالشهدا به معنی برانگیخته شدن انگاره‌های حق‌طلبی در افراد بود و اشاره به غایت و هدف اصلی امام حسین از قیام داشت. برای همینم عباسیان، باوجود دخالتی که در شهادت امام حسین نداشتند نسبت به زیارت قبر ایشان و مجلس عزای حسینی حساسیت داشتند و در امحای یاد او تلاش می‌کردند.

طاووسی گفت: عباراتی مثل «سلطان جائر» یا «مثل من، مثل یزید»، در مورد همان منطق و غایت قیام امام حسین صحبت می‌کند. در رفتار اصحاب سیدالشهدا هم این موضوع روشن است که هدف چیزی فراتر از شخصیت و جان خود بوده و انتهای فراتری را مدنظر دارد و آن جنبه تبعیت یاران شهید به خوبی درس تبعیت از امام را منتقل می‌کند، به عبارتی عاشورا مجموعه‌ای کامل از معارف شیعی است، از تبعیت امام تا اخلاق و مرام شیعیان.