دیابت، بیماری نام آشنا که چهارمین علت مرگ و میر در ایران،  است این بیماری نه جوان می‌شناسد؛ نه کودک و پیر و هرفردی را ممکن است به خود مبتلا کند در کل دنیا آمار ابتلا به دیابت تخمین زده می‌شود و امکان تفکیک جنسیتی وجود ندارد. اما به طور کلی می‌توان اظهار کرد، خانم‌ها نسبت به آقایان بیشتر به دیابت مبتلا می‌شوند.

بیش از ۱۲ درصد جمعیت بزرگسال در کشور مبتلا به دیابت هستند و بیش از ۶۰ درصد این افراد، اطلاعی از بیماری خود ندارند.

منطقه خاورمیانه نسبت به کشور‌های دیگر، بیشترین شیوع ابتلا به دیابت را دارند و هر ساله افزایش پیدا می‌کند.

در حال حاضر در همه جای دنیا نسبت به گذشته، مرگ ومیر ناشی از دیابت افزایش پیدا کرده و تقریبا ۶/۷ میلیون نفر از دیابتی‌های بزرگسال، فوت می‌کنند.

آمار مبتلایان به دیابت به طور روزافزون در حال افزایش است از سال ۱۹۹۱ فدراسیون جهانی دیابت (IDF) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) روزی را به روز جهانی دیابت اختصاص دادند. این روز با هدف اطلاع‌رسانی و آشنایی عموم مردم درباره دیابت، عوارض و درمان آن نام‌گذاری شده است.

اگر درمان بیماری دیابت نادیده گرفته شود، عوارضی جدی از قبیل کوری ناگهانی، نارسایی کلیوی، سکته مغزی و قطع عضور را به همراه خواهد داشت. روز جهانی دیابت یکی از مناسب ترین فرصت ها برای آگاهی‌بخشی به مردم جهان است.

پوپک اسدی، فوق تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: دیابت یک بیماری مزمن است که شیوع رو به افزایش دارد اهمیت این بیماری به دلیل مزمن بودن و آسیبی است که به ارگان‌های مختلف بدن وارد می‌کند در حال حاضر ۵ و نیم میلیون نفر در ایران به دیابت مبتلا هستند و سالانه حدودا ۴ ونیم میلیون نفر در دنیا جان خود را بر اثر این بیماری  از دست می‌دهند همچنین شایع‌ترین دلیل قطع اندام در دنیا، بیماری دیابت است.

اسدی با بیان اینکه دیابت انواع مختلفی دارد و مجموعه‌ای از عوامل (ژنتیکی و اکتسابی) در آن نقش دارند اظهار کرد: دیابت نوع یک بیماری خود ایمنی است و بیشتر در سنین پایین بروز پیدا می‌کند و با سایر بیماری‌های خودایمنی مثل کم کاری تیروئید (هاشیماتو)، آنمی پرنیشیوز که نوعی کم خونی است، ویتلیگو (برص) و … می‌تواند همراه باشد و  دیابت نوع دو جنبه ژنتیکی دارد و بیشتر در سنین بالا و از دهه چهارم زندگی و در افرادی که مقاومت به انسولین دارند، بروز پیدا می‌کند. دیابت نوع سوم نیز، دیابت بارداری است.

او بیان کرد: از عوامل محیطی ایجاد کننده دیابت میتوان به شیوه زندگی نامناسب شامل کم تحرکی و رژیم غذایی نامناسب و اضافه وزن اشاره کرد سایر علل ابتلا به دیابت، مصرف برخی از دارو‌ها مثل کورتون است. همچنین ابتلا به بعضی از بیماری‌ها (کوشینگ و اکرومگالی و…)،   و بعضی بیماری‌های ویروسی از علل ابتلا به دیابت به شمار می‌آیند.

کووید ۱۹ با حمله به سلول‌های بتاسل در غده لوزالمعده می‌تواند باعث ابتلا به دیابت ثانویه شود

این  فوق تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم اظهار کرد: نقش ژنتیک بیشتر در دیابت نوع دو خود را نشان می‌دهد به شکلی که امکان انتقال از والدین به فرزندان و ابتلا در دو قلو‌ها بین ۷۰ تا ۹۰ درصد وجود دارد. از آنجایی که دیابت ارگان‌های مختلف را درگیر می‌کند.

شعار امسال روز جهانی دیابت: آموزش و خودمراقبتی بیماران دیابتی

اسدی گفت: شعار روز جهانی دیابت از امسال تا دو سال آینده Diabetic care and self management به معنی آموزش و خودمراقبتی بیماران مبتلا به دیابت است.  با توجه به شعار این روز، آموزش نقش اساسی در پیشگیری و کاهش عوارض دیابت در افراد دارد.

او ادامه داد: بیماران دیابتی باید آشنایی کامل با دستگاه گلوکومتر و نحوه استفاده از آن داشته باشند و بتوانند قند خونشان را چک کنند. در صورتی که دستگاه گلوکومتر ضربه دیده باشد و نوار دستگاه منقضی باشد، ممکن است نتیجه تست خون نادرست نمایش داده شود. همچنین قبل از انجام تست خون، دست‌ها باید کاملا تمیز و به دور از هرگونه چربی و مواد قندی باشند. بیماران دیابتی باید آگاه باشند که میزان قند خون می‌تواند در طول روز و حتی از یک انگشت به یک انگشت دیگر، متفاوت باشد. نکته مهم دیگر اینکه میزان قند خونی که دستگاه گلوکومتر نشان می‌دهد با عددی که توسط آزمایشگاه اعلام می‌شود، ده درصد تفاوت دارد و اگر بیشتر از ده درصد باشد ممکن است اشکالی در تکنیک آزمایشگاهی و یا نقص در دستگاه وجود داشته باشد.

او ادامه داد: بیمار مبتلا به دیابت باید به طور دوره‌ای، سلامت چشم، قلب، کلیه و پا‌ها را تحت نظر پزشک مربوطه چک کند. در صورتی که مشکلی وجود نداشته باشد این معاینات به صورت سالیانه و در صورت بروز مشکل، در فواصل سه تا ۶ ماه، معاینات انجام می‌شود. بیمار باید شخصا و به طور روزانه، پای خود را معاینه کند و در صورت بروز زخم، پینه و هر نوع تغییر شکل و سرد بودن و اختلاف دو اندام، تمام این علائم را جدی بگیرد و به پزشک مراجعه نماید.

او بیان کرد: چک قند خون (SMBG) به تنهایی برای ارزیابی بیمار کافی نیست و حتما باید در کنار چک قند خون در کنار دستگاه گلوکومتر، به طور دوره‌ای تست‌های آزمایشگاهی، در راس آن اندازه گیری قند سه ماهه (a۱c) انجام شود. باید توجه داشت برخی از فاکتور‌ها می‌توانند در میزان تست قند سه ماهه، اختلال ایجاد کنند. از جمله این عوامل می‌توان به بیماری‌های خونی(هموگلوبیناپاتی) اشاره کرد.

دیابت نوع یک، درمان قطعی ندارد

اسدی اظهار کرد: دیابت نوع یک، درمان قطعی ندارد و بیمار باید تا پایان عمر از انسولین استفاده کند. پیوند پانکراس یکی از درمان‌های جدیدی است که به زودی در ایران اجرایی خواهد شد. اما دیابت نوع دو با تشخیص به موقع و اصلاح سبک زندگی و درمان دارویی با توجه به شدت بیماری و سن بیمار، قابل درمان خواهد بود. در صورتی که دیابت نوع دو به درمان‌ها مقاوم باشد و یا طول مدت دیابت بالای ده سال باشد و ذخایر انسولین بیمار کاهش و مقاومت به انسولین، افزایش پیدا کرده باشد و یا در صورت عدم تحمل به دارو‌های خوراکی ناگزیر به مصرف انسولین خواهد بود.

او ادامه داد: از درمان‌های جدید دیابت می‌توان به مهارکننده‌های (SGLT۲) و (GLP۱) اشاره کرد. این دارو‌ها علاوه بر کنترل قند بیمار، باعث کاهش وزن نیز می‌شوند و از بروز عارضه قلبی، عروقی و کلیوی ناشی از دیابت پیشگیری می‌کنند. این دارو‌ها در نسل‌های جدید به صورت قرص‌های ترکیبی با متفورمین یا به تنهایی برای بیمار تجویز می‌شوند و در آینده‌ای نزدیک، واکسن‌هایی برای درمان دیابت نوع دو وارد عرصه خواهد شد. همچنین یکی از درمان‌هایی که منجر به درمان قطعی حدود ۹۰ درصد افراد می‌شود و پس از گذشت چند ماه، باعث قطع مصرف انسولین خواهد شد، درمان جراحی متابولیک است که با توجه به شرایط بیمار در نظر گرفته می‌شود.

نقش اضافه وزن و تغذیه نامناسب در بروز دیابت

 نرگس جوزدانی متخصص تغذیه و رژیم درمانی در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: دیابت انواع مختلفی دارد که همه آن‌ها نیاز به درمان دارویی دارد و باید دائماً کنترل شود و فقط بعضی موارد مثل دیابت بارداری با اصلاح رژیم غذایی قابل بهبود است، اما برای درمان دیابت نوع یک و دو نیاز به انسولین متفورمین و انواع دارو‌های دیگر است.

او ادامه داد: علاوه بر سابقه خانوادگی و ژنتیک، عواملی مانند اضافه وزن و تغذیه نامناسب نیز در بروز دیابت نقش موثری دارند به این معنی که افزایش وزن و سایز می تواند به ایجاد دیابت و پیشروی بیماری کمک کند. نکته مهم این است که افرادی که مبتلا به دیابت حاملگی می‌شوند در آینده ممکن است به دیابت نوع ۲ نیز مبتلا شود و باید توجه زیادی به تناسب اندام و تغذیه داشته باشند.

او افزود: از مهمترین نکات تغذیه‌ای در افراد دیابتی، کنترل چربی اشباع در رژیم غذایی این افراد است. چربی‌هایی مثل لبنیات پرچرب گوشت‌ها و روغن‌های جامد هیدروژنه روغن‌های دنبه و … باید از رژیم این دسته از دیابتی ها حذف شود. همچنین مصرف نمک به حداقل ممکن برسد و به طور کلی مصرف مواد کم سدیم در رژیم غذایی گنجانده شود.

این متخصص تغذیه گفت: تقسیم کربوهیدرات‌ها در وعده‌ها و میان وعده‌های بیماران مبتلا به دیابت نقش موثری دارد. یعنی افراد دیابتی اگر در طول روز مجاز به مصرف سه برش نان هستند باید بخشی از آن را در وعده صبحانه، بخشی دیگر را در وعده ناهار و یا در یکی از میان وعده‌ها استفاده کنند. نتیجه این تقسیم کربوهیدرات‌ها، کنترل میزان ترشح انسولین است.

جوزدانی بیان کرد: میزان کلسترول خون در افراد مبتلا به دیابت نوع دو، پایین است و مطالعات جدید نشان داده مکمل درمانی با ویتامین ب ۳ می‌تواند این میزان را افزایش دهد، اما ممکن است نتیجه‌ای مثل افزایش قند خون ناشتا در این افراد را در پی داشته باشد.

این متخصص تغذیه در مورد مصرف مکمل ویتامین ب ۱۲ اظهار کرد: افراد مبتلا به دیابت نوع دو که متفورمین استفاده می‌کنند حتما باید از َمکمل‌های ویتامین ب ۱۲ استفاده کنند. همچنین مصرف مکمل آلفالینولئیک اسید که یک اسید چرب است در کاهش درد‌های اعصاب محیطی بیماران دیابتی نقش موثری دارد و در کشور‌های اروپایی به صورت تزریقی در اختیار بیماران دیابتی قرار می‌گیرد. در کشور‌های آمریکایی  نیز به صورت خوراکی تجویز می‌شود و نقش بسیار موثری در کاهش درد بیماران دارد. به طور کلی مهمترین نکته این است که بیماران دیابتی حتما باید به کنترل وزن و پیشگیری از افزایش وزن خود توجه داشته باشند و تحت نظر متخصص تغذیه از رژیم غذایی متناسب با شدت بیماری شان بهره مند شوند.

خونریزی و ورم شبکیه، آب مرواید و آب سیاه از اصلی ترین عوارض چشمی دیابت

قاسم فخرایی جراح و متخصص چشم و فوق تخصص سگمان قدامی چشم و گلوکوم در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: مهمترین عارضه دیابت برای چشم، خونریزی و ورم شبکیه است که می‌تواند منجر به افت دید تدریجی و یا بسته به شدت بروز عارضه در شبکیه منجر به افت دید ناگهانی شود.

او در مورد زمان بروز خونریزی و ورم شبکیه گفت: در دیابت بالغین که معمولاً غیر وابسته به انسولین است زمان تشخیص این عارضه پس از گذشت مدت زمان طولانی از بروز عارضه دیابت است در حالی که در زمان تشخیص دیابت افراد باید بلافاصله توسط چشم پزشک نیز معاینه و بررسی بشوند تا در صورت بروز علائم ورم شبکیه از خونریزی و یا مسائل دیگر پیشگیری شود.

فخرایی افزود: در دیابت نوجوانان و جوانان که دیابتی وابسته به انسولین است به دلیل شروع حادی که دارد، بلافاصله پس از تشخیص دیابت نیازی به بررسی مکرر چشم نیست و شبکیه باید پس از ۵ سال توسط چشم پزشک معاینه شود. زیرا به دلیل آغاز فوری درمان در نوجوانان امکان بروز عارضه ناگهانی برای چشم وجود ندارد.

فخرایی گفت: دیابت کنترل نشده و طولانی مدت می‌تواند عوارض مختلفی برای چشم به وجود بیاورد. به طور مثال می‌تواند منجر به نشت عروق شبکیه و ورود ترشحات داخل رگ‌ها به شبکیه چشم و در نتیجه ورم و خونریزی شبکیه شود. همچنین منجر به بروز عروق شدید در سطح شبکیه می‌شود. از آنجایی که عروق، شکننده هستند به طور ناگهانی خونریزی می‌کنند و باعث افت شدید بینایی در افراد در کمترین زمان ممکن می‌کند.

این متخصص چشم پزشکی ادامه داد: بیماران مبتلا به دیابت باید معاینات دوره‌ای را جدی بگیرند. معمولاً چشم‌پزشکان برای بیمارانی که ورم شبکیه دارند تزریقاتی را برای کنترل ورم انجام می‌دهند که این تزریقات می‌تواند بار‌ها ادامه داشته باشد، برای درمان خونریزی‌های ناگهانی نیز  ما تزریق را انجام می‌دهیم و بنا به تشخیص پزشک معالج چندین بار این تزریق، تکرار می‌شود. بعد از آن نیز می‌توان با لیزر این عروق جدید و مناطقی که باعث بروز عروق جدید می‌شوند را بسوزانیم تا ریسک بروز عروق و خونریزی مجدد را کاهش دهیم.

فخرایی ادامه داد: در صورت بی توجهی بیمار و عدم پیگیری برای درمان این عارضه می‌تواند منجر به کوری بیمار شود، اما معمولاً موارد مبتلایان به دیابت را شاهد بوده ایم که به دلیل عدم پیگیری و درمان بینایی یک یا دو چشم خود را از دست دادند.

او بیان کرد: از دیگر عوارضی که در چشم بیماران دیابتی اتفاق می‌افتد؛ آب مروارید است. این عارضه در بیماران دیابتی سریعتر و پیشرونده‌تر از سایر افراد رخ می‌دهد. عارضه دیگر تشکیل عروق جدید بر روی عنبیه چشم است که منجر به افزایش ناگهانی و حاد فشار داخل چشم می‌شود که به آن آب سیاه می‌گویند و با  علائمی مانند درد، قرمزی و تاری دید همراه است که باید خیلی فوری تحت درمان قرار بگیرد. این عارضه معمولاً با انجام عمل جراحی آب سیاه قابل درمان است. در این جراحی فشار داخل چشم را کنترل می‌کنیم، زیرا اگر سریع مورد مداوا قرار نگیرند بینایی شان تأثیر قرار می‌گیرد و حتی می‌تواند منجر به تخلیه چشم بیمار نیز بشود.

این جراح و متخصص چشم گفت: تمام این عوارض در بیماران دیابتی پیشرونده‌تر و خطرناک‌تر از سایر افراد است و نباید به نشانه‌های آن بی توجه بود و بیماران دیابتی باید به بازدید‌های دوره‌ای توسط چشم پزشک اهمیت بدهند تا از بروز عوارض غیر قابل جبران در چشم پیشگیری کنند.

فخرایی گفت: با توجه به شیوع دیابت در سطح جهان بیماران دیابتی باید آگاهی کافی از تاثیرات این بیماری بر ارگان‌های مختلف بدن داشته باشند. همچنین برای کاهش نگرانی این دسته از افراد باید گفت: با تزریقات داخل چشم، انجام اعمال جراحی و لیزر می‌توان دید بیماران دیابتی را حفظ کرد و از نابینایی دائمی آن‌ها پیشگیری کرد.

این متخصص در پاسخ به سوال بیمارانی که در مورد کنترل قند خون و بروز مشکلات بینایی سوال میکنند اظهار کرد: خونریزی و ورمی که اتفاق افتاده مربوط به قندی است که طی سالیان قبلی بالا بوده و آسیب‌های خود را وارد کرده است و اکنون باید در سال‌های آتی آنقدر کنترل شود تا عوارض چشمی را به حداقل ممکن برساند.