وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
خراسان جنوبی نگینی در دل کویر
بیرجند – ایرنا – جاذبه های گردشگری، طبیعی و تاریخی خراسان جنوبی همچون نگینی در دل کویر با چشم انداز های زیبا و دیدنی هرساله در ایام نوروز پذیرای خیل عظیمی از مسافران و گردشگران داخلی و خارجی است.
این استان با دارا بودن ۷۱۹ اثر تاریخی، فرهنگی، طبیعی و معنوی که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و نیز باغ اکبریه بیرجند با فضایی سبز و دلنشین که در زمره باغ های جهانی قرار گرفته به مقصدی برای گردشگران و مسافران تبدیل شده است.
اماکن مذهبی و بقاع متبرکه استان هم که دارای فرم و شکل خاص به لحاظ معماری و ساختاری هستند از نظر مردم شناسی دینی نیز قابل توجه می باشند که معروف ترین آن ها آستانه حسین بن موسی الکاظم (ع) در طبس، آستانه بی بی زینب خاتون سربیشه و آستانه شهدای باقریه بیرجند است.
این استان علاوه بر جاذبه های تاریخی همچون قلعه فورگ درمیان، آرامگاه بوذرجمهر قاین و مدرسه شوکتیه بیرجند از جاذبه های طبیعی نیز برخوردار است که بنده دره بیرجند، منطقه نمونه گردشگری باغستان آبگرم فردوس،، منطقه گردشگری مصعبی و کریمو سرایان، غار چنشنت سربیشه، چشمه مرتضی علی طبس، تالاب کجی نهبندان و باغ گلشن طبس از جمله این مناطق گردشگری به شمار می روند.
* چشمه مرتضی علی
این چشمه در مسیر گردشگری روستای خرو ، در فاصله ۲۷ کیلومتری شهر طبس واقع شده که برای رسیدن به آن باید وارد دهانه دره ای شد و حدود پنج کیلومتر را به صورت پیاده که عمدتا از داخل آب است طی کرد.
چشمه مرتضی علی با دارا بودن هر دو نوع آب سرد و گرم یکی از مناطق گردشگری طبیعی و بکر در دل کویر خراسان جنوبی است که به عنوان چشمه آب درمانی همه ساله مورد بازدید تعداد زیادی از مسافران و گردشگران داخلی و خارجی قرار می گیرد.
* تالاب کجی نمکزار نهبندان
این تالاب با مساحت ۲۲ هزار هکتار و ۷۶۵ متر مربع با وجود تداوم پدیده خشکسالی طی چند سال اخیر در شهرستان نهبندان همچنان زنده و پایدار مانده است.
از آنجا که در فصلهای پاییز و زمستان این تالاب دارای آب است به محل امنی برای پرندگان آبزی تبدیل شده و همه ساله پذیرای پنج هزار پرنده مهاجر و بعضا از نوع نایاب است.
تالاب کجی و دریاچه نمک در شمال غربی روستای چاه دراز و در ۷۵ کیلومتری شهرستان نهبندان و در حاشیه محور ارتباطی بیرجند به زاهدان قرار گرفته که هر ساله پذیرای مسافران نوروزی و گردشگران است.
* بند دره بیرجند
بزرگترین بند کوهستانی مرکز استان است که در هشت کیلومتری جنوب این شهر بر روی یکی از دره های کوه باقران قرار دارد و به دستور امیر علم خان در سال ۱۲۹۴هجری قمری ساخته شده که با داشتن جاده آسفالته همواره مورد توجه شهروندان استان، مسافران نوروزی و گردشگران است.
*غار چنشت
در ۶۰کیلومتری جنوب شرقی بیرجند با آثار حیات و مرگ مانند قطعات سفال پارچه، استخوان های درهم شکسته و اجساد نیمه متلاشی که بیش از ۳۰۰۰سال پیش به درون غار برده شده اند به عنوان یکی از اسرار آمیزترین پدیده های تاریخی این شهر حکایتگر قومی است که در تکاپوی حیات جان پناهی جسته و ترک خانه و کاشانه کرده اند.
*قلعه بیرجند
بر فراز تپه ای طبیعی در شهر بیرجند قرار دارد این بنا از خشت، گل و چینه ساخته شده و از دوره صفوی تا قاجار مردم شهر را در مقابل تهاجمات دشمنان به ویژه ترکمن ها و ازبک ها محافظت می کرده است.
* آستانه مبارک حسین بن موسی الکاظم (ع) طبس
این حرم مطهر همه ساله میزبان ده ها هزار زائر و میهمانان امام هشتم(ع) می باشد که روح و جان عاشقان خسته را صفا می بخشد، حرم شریف و بارگاه حضرت حسین بن موسی الکاظم(ع) برادر گرامی هشتمین پیشوای شیعیان جهان در شهر طبس و فاصله ۲۷۰ کیلومتری بیرجند واقع شده است.
*آبگرم معدنی فردوس
این آبگرم از جمله جاذبه ها و قابلیتهای گردشگری استان است که در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری شمال شرقی شهر فردوس واقع می باشد و با خواص طبی درمانی اعجاب انگیزش سالانه پذیرای خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی می باشد.
*مجموعه جهانی باغ و عمارت اکبریه
این باغ واقع در شهر بیرجند با چشم اندازهای زیبا و دیدنی، در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده و بیش از همه نگاه پرسشگر هر بیننده ای را به سوی خود جلب می کند.
باغ و عمارت در زمینی به مساحت هشت هزار متر مربع با بناهایی در چند طبقه مجزا ساخته شده و تزئینات بنا شامل تالار آینه و میانخانه گنبد عرقچین و تزئینات مقرنس و رسمی بندی می باشد.
* روستای شگفت انگیز ماخونیک
این روستا یکی از هفت روستای شگفت انگیز جهان می باشد که در فاصله ۷۸ کیلومتری شرقی شهر سربیشه در مسیر جاده سربیشه – درح قرار دارد.
ماخونیک به لحاظ داشتن مردمانی با آداب و رسوم خاص و نیز شهرت آن به شهر آدم کوچولوها، جذابیت های حیرت انگیزی دارد و در حال حاضر گردشگران زیادی از این روستا دیدن می کنند و نیز جزو روستاهای هدف گردشگری خراسان جنوبی به شمار می رود.
بیرجند – استان خراسان جنوبی واقع در شرق ایران با چشم اندازهای زیبا و دارا بودن ۱۲ گنجینه که اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ این سرزمین را ارایه می دهند هر ساله پذیرای هزاران گردشگر است.
نقش حیاتی گنجینه ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج نابترین پدیدهای فرهنگی است.
‘ایکوم’ یا شورای جهانی موزه ها، گنجینه را موسسه ای دایمی دانسته که اهداف مادی ندارد و در آن به روی همگان گشوده است و برای خدمت به جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند.
امروزه در کشورهای گوناگون جهان گنجینه ها آثار باستانی، مردمشناسی، طبیعی، حیوانات و وحوش و مجموعه تاریخی آن کشور را به نمایش می گذارند و فرهنگ و تمدن هر قوم و ملتی از طریق اشیا و وسایلی که در آن موزه گردآوری شده شناخته می شود.
از انواع گنجینه های موجود در استان خراسان جنوبی می توان به موزه های باستان شناسی، مردم شناسی، شهدا، مشاهیر، وقف و آب و حیات وحش اشاره کرد.
گنجینه ‘باستان شناسی بیرجند’ نخستین موزه استان خراسان جنوبی است که در سال ۱۳۷۱ راه اندازی و در سال ۱۳۷۴ با طراحی نو، توسعه و تجهیز شد.
این گنجینه مشتمل بر بخشهای متعددی از جمله بخش سفال، مفرغ و سکه، قرآن، روشنایی، کتابت و مجموعه ای از اشیا و مواریث خاندان علم است.
در بخش روشنایی این گنجینه انواع پی سوزهای سفالی و فلزی و تعدادی چراغهای گردسوز با پایه و بدنه سنگی، سرامیکی و برنزی به نمایش درآمده است.
گرچه به لحاظ تاریخی قدمت بعضی از این اشیا کمتر از صد سال است ولی از نظر هنری قابل توجه هستند.
قدیمی ترین اشیا موجود در این بخش پی سوزهای سفالی است که قدمت برخی از آنها به پیش از اسلام بر می گردد.
در بخش قرآن و کتابت موزه باستانشناسی هم نفیسترین قرآن موجود در آن متعلق به دوره قاجار است که نقش گل و مرغ بر روی جلد آن و تذهیب آب طلا بر روی صفحاتش نقش بسته است.
در گنجینه ‘مردمشناسی بیرجند’ هم اشیا به نمایش گذاشته شده سیر مدون و منظمی از هزاره سوم قبل از میلاد تا دوره قاجار را در بر می گیرد.
از بخشهای عمده این گنجینه مراسم عروسی، قالیبافی، پارچه بافی، سفالگری، عطاری، دستاسی و آهنگری است که در قالب مانکهای نمایشی می باشد.
قدمت اشیای گنجینه مردمشناسی به حدود ۱۰۰ سال پیش برمی گردد لذا بازدیدکنندگان هیچگونه نشانی از فن آوری جدید در آن نمی بینند.
‘موزه شهدا’ در بیرجند نیز برای ترویج و نشر فرهنگ ایثار و شهادت در بنای تاریخی مذهبی حسینیه خواجه خضر از دیگر گنجینه های خراسان جنوبی است.
بخش وصایا، دست نوشته ها، پوشاک و وسایل شهدا و سنگ نوشته های مضامین اسمی شهدا با تذهیب و نقوش اسلیمی و اسماء جلاله و سنگ نوشته هایی با مضامین اشعار حافظ و مولوی در مدح رثای شهدا از بخشهای مختلف این گنجینه است.
‘گنجینه مفاخر و مشاهیر ملی’ در بافت تاریخی بیرجند نیز مجموعه ای از زندگینامه ها، اسناد و نسخ خطی، تالیفات، نشانه های ملی، علمی و ادبی، لوحها، عکسها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین است.
از اهداف تشکیل این گنجینه یادکردی از چهره های ماندگار و اندیشمندانی است که عمر خویش را صرف تحقیق و پژوهش برای تمامی نسلها کرده اند.
آثار این گنجینه بر اساس دوره تاریخی از قرن هفتم تا سیزدهم هجری شمسی در دو بخش کلی و در دو طبقه به نمایش گذاشته شده است.
از نمونه های جالب توجه در این گنجینه اوراقی از نگاره های مینیاتورهایی است که بر اساس دیوان خاوران نامه در شرح دلاوریهای حضرت علی(ع) توسط فرهاد نقاش در قرن نهم مصور شده است.
همچنین تالیفات استاد احمد احمدی بیرجندی، دکتر محمد حسن گنجی، استاد سید غلامرضا سعیدی، دکتر محمداسماعیل رضوانی و علامه سیدمحمد فرزان که از جمله مفاخر بلند آوازه عصر حاضر از دیگر آثار نمایشی در این گنجینه است.
‘موزه حیات وحش’ هم در باغ اکبریه بیرجند با هدف آشنایی پژوهشگران و محققین با گونه های جانوری در سه بخش اصلی پرندگان، پستانداران و فسیل تشکیل شده است.
در این بخش نمونه پرندگانی همچون دال، سیاه، بحری، لیل، کبک و تیهو و حیواناتی همچون گربه پلاس، روباه، قوچ و فسیلهایی از منحصر بفردترین فسیلهای موجود در دنیا به نمایش گذاشته شده است.
‘گنجینه وقف’ هم با عنوان میراث جاودان در بنای تاریخی مدرسه شوکتیه بیرجند از دیگر گنجینه های استان خراسان جنوبی است.
‘گنجینه آب’ در قاین که تنها موزه آب خراسان جنوبی می باشد نیز شامل شاهراههای آبی مرتبط با تاسیسات آبی، وقف نامه و سایر موارد است. این موزه پس از انجام عملیات مرمتی توسط میراث فرهنگی در آب انبار بازار شهر قاین افتتاح شد که بنای آن مربوط به دوره تیموری است.
‘گنجینه مردمشناسی’ در نهبندان هم واقع در خانه ای از خانه های تاریخی این شهرستان واقع شده که دارای بخشهای مختلف از نمایشگاه عکس بناهای تاریخی، لباسهای محلی، مراحل کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی، قالیبافی و نخ ریسی است.
گنجینه خصوصی بشرویه در خراسان جنوبی هم در خانه تاریخی ملاعبدالله تونی واقع در بافت تاریخی این شهر واقع شده است.
لوازم آشپزخانه و انواع قاشقها و لوازم صحافی و کتابت، لوازم روشنایی، انواع قفلها، زنگوله ها و ادوات جنگی، سکه ها و زیورآلات و سفالینه هایی از دوران قبل از اسلام بر اهمیت این موزه افزوده است.
بیرجند – خراسان جنوبی در دل کویر ایران، دیاری با گنج های غنی و دارا بودن آثار تاریخی، باستانی و جاذبه های گردشگری فراوان چشم هر گردشگر و بیننده ای را به سوی خود جلب می کند.
حوزه فرهنگی و اجتماعی این استان در قرون متمادی شاهد مهاجرت اقوام گوناگون به منطقه بوده است، به طوری که در این گستره فرهنگی براحتی می توان اقوام و نژادهای مختلف را از هم تمیز داد.
بناهای باشکوه وعظیم به یادگار مانده از ادوار پیش بخصوص دوره صفویه و بعد از آن، هر یک به تنهایی دارای غنای فرهنگی و مذهبی یا سیاسی و نظامی منحصر به فرد هستند.
بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی از منظر تاریخ شهری کهن است که قدمت آن در تاریخ سیستان ۸۰۰تا ۹۰۰ سال پیش ذکر شده ؛ اما کشف سنگ نگاره‌ها و کتیبه‌های مربوط به دوران ساسانی و اشکانی در این شهر حکایت از قدمت بسیار این دیار دارد.
تاریخ بیرجند با تاریخ قهستان و تحولات آن بویژه بعد از ظهور اسلام پیوند دارد و در کتاب های تاریخی از بیرجند به عنوان قصبه قهستان نام برده‌اند.
وجود بیش از ۱۲۰۰اثر تاریخی و باستانی شناسایی شده در خراسان جنوبی که ۶۲۷ اثر آن در زمره آثار ملی به ثبت رسیده و جاذبه‌های طبیعی آن از جمله کویر بشرویه، بند دره، بند عمرشاه، رشته کوه‌های باقران، مومن آباد و همند از نقاط دیدنی این خطه کویری هستند.
بیرجند همچون نگینی بر حاشیه کویر می درخشد و ‘یاقوت حموی’ نویسنده قرن هفتم در کتاب ‘معجم البلدان’ از آن به عنوان زیباترین بلدیه قهستان یاد کرده است.
‘بند دره’ بزرگترین بند کوهستانی بیرجند است که در هشت کیلومتری جنوب این شهر بر روی یکی از دره‌های کوه باقران قرار دارد در سال ۱۲۹۴هجری قمری ساخته شده است.
‘غار چنشت’ در ۶۰کیلومتری بیرجند با آثار حیات و مرگ مانند قطعات سفال پارچه، استخوان های درهم شکسته و اجساد نیمه متلاشی که بیش از ۳۰۰۰سال پیش به درون غار برده شده‌اند به عنوان یکی از اسرار آمیزترین پدیده‌های تاریخی این شهر حکایتگر قومی است که در تکاپوی حیات، جان پناهی جسته و ترک خانه و کاشانه کرده‌اند.
‘قلعه بیرجند’ بر فراز تپه‌ای طبیعی در شهر بیرجند قرار دارد این بنا از خشت، گل و چینه ساخته شده و ازدوره صفویه تا قاجاریه مردم شهر را در مقابل تهاجمات دشمنان بویژه ترکمن ها و ازبک ها محافظت می‌کرده است.
‘ارگ کلاه فرنگی’ از بناهای تاریخی اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه است که در شش طبقه و به شکل زیگورات ساخته شده و با تفاوت زیادی که با دیگر واحدهای معماری شهر بیرجند دارد از دیگر آثار دیدنی محسوب می‌شود.
‘یخچال بهلگرد’ در ۲۰کیلومتری شرق بیرجند از سالمترین نمونه‌های موجود در بیرجند است که در دوره قاجار و زمان حکومت خاندان شوکت‌الملک ساخته شده و مخزن آن که چهار متر عمق دارد برای نگهداری یخ استفاده می‌شده است.
از مدارس تاریخی بیرجند ‘ مدرسه شوکتیه ‘ است که در سال ۱۳۱۲هجری قمری ساخته شده که همزمان با تاسیس مدرسه بزرگ دارلفنون در سال ۱۳۲۶و همزمان با اوج قدرت سیاسی شوکت الملک به یکی از مراکز معتبر آموزشی کشور تبدیل شد.
‘آبگرم معدنی’ در شهرستان فردوس از جمله جاذبه ها و قابلیت های گردشگری خراسان جنوبی است که با خواص طبی درمانی اعجاب انگیزش سالانه پذیرای خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی است و از موقعیت مناسبی در منطقه برخوردار است.
‘مقبره بوذرجمهر’ قاین هم، آرامگاه یکی از عرفای نامدار، سیاستمداران و شاعران قرن چهارم و پنجم هجری قمری است که در پنج کیلومتری جنوب قاین بر دامنه کوه ابوذر قرار دارد .
این بنا از بناهای ساخته شده در قرن ششم و هفتم هجری قمری می باشد که به شکل چلیپایی و با معماریی زیبا است.
‘آسبادهای نهبندان’ هم از دیگر بناهای تاریخی مربوط به دوره قاجار در خراسان جنوبی بوده که شرایط دشوار طبیعی مناطق کویری و بیابانی ایران باعث شده تا مردم کویر نشین از ابتکار و خلاقیت خود استفاده کرده و با حداکثر بهره گیری از عوامل و شرایط طبیعی آنرا در اختیار خود درآوردند.
‘مقبـره توران شاه’ مربوط به دوره تیموری در حاشیه جنوبی شهر سرایان خراسان جنوبی و در داخل قبرستان قدیمی واقع شده و بنا دارای نقشه هشت ضلعی بوده که ورودی آن در ضلع شمال شرقی قرار گرفته است.
‘روستای چنشت ‘ سربیشه هم از روستاهای هدف گردشگری خراسان جنوبی است که در ۶۵ کیلومتری شهر سربیشه در منطقه ای کوهستانی قرار دارد و از نقاط ییلاقی شهرستان و استان محسوب می شود.
این روستا به دلیل ویژگی های فرهنگی همچون پوشاک سنتی، غذاها، موسیقی سنتی، بازیها ، مراسمی همچون ازدواج ، تولد و مرگ ، شاخص و چشمگیر است و از همین رو جزو روستاهای جذاب منطقه می باشد.
‘قلعه فورگ’ مربوط به دوره افشاریه از بناهای تاریخی است که در روستای فورگ از توابع بخش مرکزی شهرستان درمیان و در فاصله ۹۰ کیلومتری شرق بیرجند و ۱۰ کیلومتری شهر اسدیه واقع شده است.
ساخت این قلعه در زمان نادر شاه توسط میرزا بقا خان حاکم منطقه شروع شد و پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساخت قلعه را به اتمام رساند.
مصالح به کار رفته در بنا سنگ، آجر، خشت، گچ، آهک و ساروج است و فضای داخلی قلعه از قسمتهای مختلف مانند محل زندگی خدمه ، اصطبل و انبار مهمات تشکیل شده است که به وسیله حصار قلعه و برج های مدور احاطه شده اند.
‘قلعه دختر’ در شهرستان بشرویه هم از آثار تاریخی خراسان جنوبی است که با قدمت دو هزار ساله برفراز کوهی به ارتفاع ۴۰۰ متر در کنار شش آسیاب زیبا و ‘مسجد رقه’ هر بیننده ای را مجذوب خود می کند.
همچنین باغ ها و عمارت های تاریخی خراسان جنوبی با طراحی فضای سبز، جویهای آب ، استخرها و فواره ها در محیطی زیبا از دیگر چشم اندازهای زیبای این استان است.
در این میان مجموعه ‘باغ و عمارت اکبریه’ که در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده بیش از همه نگاه پرسشگر هر بیننده ای را به سوی خود جلب می کند.
این باغ و عمارت در زمینی به مساحت هشت هزار متر مربع با بناهایی در چند طبقه مجزا ساخته شده و تزئینات بنا شامل تالار آینه و میانخانه گنبد عرقچین و تزئینات مقرنس و رسمی بندی است.
این مجموعه با کاربرد مسکونی و حکومتی متعلق به دوره زندیه تا اوایل پهلوی می باشد که بخشی از ساختمان ها و اندرونی آن به اعضای خانواده ‘علم’ اختصاص داشته و قسمت مرکزی آن بویژه امور دیوانی و حکومتی بوده است.
وجود دو گنجینه ‘باستانشناسی ‘و ‘مردم شناسی بیرجند’ در باغ وعمارت اکبریه بر جاذبه های دیدنی این باغ برای گردشگران و بازدیدگنندگان نیز افزوده است.
گنجینه باستان شناسی بیرجند مشتمل بر بخش های متعددی از جمله بخش سفال، مفرغ و سکه، قرآن، روشنایی، کتابت و مجموعه ای از اشیا و مواریث خاندان علم است.
در بخش روشنایی این گنجینه انواع پی سوزهای سفالی و فلزی و تعدادی چراغهای گردسوز با پایه و بدنه سنگی، سرامیکی و برنزی نیز به نمایش درآمده است.
قدیمی ترین اشیا موجود در این بخش پی سوزهای سفالی است که قدمت برخی از آنها به پیش از اسلام بر می گردد.
در بخش قرآن و کتابت موزه باستان شناسی هم نفیس ترین قرآن موجود در آن متعلق به دوره قاجار است که نقش گل و مرغ بر روی جلد آن و تذهیب آب طلا بر روی صفحاتش نقش بسته است.
در گنجینه ‘مردمشناسی بیرجند’ هم اشیا به نمایش گذاشته شده سیر مدون و منظمی از هزاره سوم قبل از میلاد تا دوره قاجار را در بر می گیرد.
از بخش های عمده این گنجینه مراسم عروسی، قالیبافی، پارچه بافی، سفالگری، عطاری، دستاسی و آهنگری است که در قالب مانکهای نمایشی می باشد.
قدمت اشیای گنجینه مردمشناسی به حدود ۱۰۰ سال پیش برمی گردد لذا بازدیدکنندگان هیچ گونه نشانی از فن آوری جدید در آن نمی بینند.
‘گنجینه مفاخر و مشاهیر ملی’ در بافت تاریخی بیرجند نیز مجموعه ای از زندگینامه ها، اسناد و نسخ خطی، تالیفات، نشانه های ملی، علمی و ادبی، لوحها، عکسها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین است.
‘باغ و عمارت مود’ ( قلعه باغ ) واقع در شهرستان سربیشه از آثار مربوط به دوره زندیه و قاجار با مساحت ۶۰هزار و ۲۷۰متر مربع نمونه دیگر از آثار تاریخی خراسان جنوبی است که دارای یک حصار و ۲۰ برج مدور است که با فاصله های مشخصی در حصار باغ قرار دارند.
علاوه بر این ، صنایع دستی موجود در خراسان جنوبی هم بیشتر شامل پارچه بافی، سفالگری، رنگرزی، آهنگری، مسگری، حصیربافی، سبد بافی، نمد مالی، ریسندگی، گلیم بافی، جاجیم بافی، پلاس و ده ها صنایع دیـگر می باشد که اصالت و هویت فرهنگی و قومی در طرح ها، نقوش و تولیدات آن حفظ و صیانت شده است.
موسیقی سنتی در این استان کویری نیز از سابقه طولانی برخوردار است و ویژگی موسیقی محلی در حرکات ریتمیک و نمایشی است وچوب بازی یکی از هنرهای وابسته به رقص است که ویژگی خاص خود را دارد.
خراسان جنوبی دارای زیباترین و لطیف ترین ترانه ها، آوازها و حماسی ترین رقص ها و آهنگ های سازی آوازی است که کم نظیر است و رقم های پنج ضربی وسه تایی متداول در منطقه ویژگی خودش را دارد.
درختان کویری همچون گز و تاق، گرمای نوازشگر طلوع خورشید، منظره زیبای غروب آن در هر صبحگاه و شامگاه پیام خوش آمد گویی مردم این خطه را نیز برای استقبال از گردشگران و میهمانان نوروزی به همراه دارد. بافت تاریخی شهر بیرجند و وجود آثار و ابینه های تاریخی بسیار در این شهر و حوالی آن فرصتی مغتنم را برای مسافران و گردشگران فراهم کرده است. حمامها ، موزه ها ، مدارس ، باغها و عمارتهای تاریخی این شهر به همراه مردم خونگرم و اصیل آن، شهری دیدنی با ویژگی های غنی و فرهنگی را تداعی می کند. * باغها و عمارتهای بیرجند: جهان اسلام دو سبک باغسازی را ازایرانیان اقتباس کرده که با گذشت زمان کم و بیش در بین ملت ها رواج یافت که یک نمونه آن، باغ به عنوان ظرف که ساختمان در وسط آن قرار گرفته و دیگری باغ به عنوان مظروف که احاطه شده توسط ساختمان ها می باشد. استفاده از فضای شهری به عنوان باغ میدان و محل تفریح و تفرج و تعاملات اجتماعی از دوره صفویه در شهرهای ایران آغاز می شود که می توان این باغ ها را در نواحی مختلف از جمله بیرجند مشاهده کرد. باغها و عمارتهای بیرجند با طراحی فضای سبز، آب جویها، استخر و فواره ها، محیطی زیبا و کاملا متفاوت با اقلیم منطقه را به نمایش گذاشته اند. این باغها که اغلب متعلق به خاندان ثروتمند و به ویژه خاندان علم (وزیر دربار رژیم پهلوی ) بوده اند به تعداد زیاد در داخل شهر بیرجند و روستاهای اطراف پراکنده اند که می توان به باغها و عمارت های رحیم آباد، معصومیه، بهلگرد، امیرآباد شیبانی، علی آباد، شوکت آباد و ارک کلاه فرنگی یا ارک میر حسن خان اشاره کرد. به دلیل حاکم نشین بودن شهر بیرجند در گذشته ، هم اکنون آثار بسیاری از بناهای متعلق به آنان در منطقه به چشم می خورد که روزگاری نه چندان دور محل سکونت و مامن امرای محلی و اعیان و اشراف بوده است. * دراین میان “باغ و عمارت اکبریه” بیش از همه نگاه پرسشگر هر بیننده ای را به سوی خود جلب می کند تا انسان را وادار به مدح ستایش طراح و سازنده بنای عظیم و باغ با شکوه اکبریه نماید. این باغ و بنا در زمینی به مساحت ۸۰۰۰ متر مربع در سه طبقه مجزا مربوط به دوره های زند تا اوایل پهلوی احداث شده است و تزیینات بنا شامل تالار آینه و میانخانه گنبد عرقچین و تزئینات مقرنس و رسمی بندی می باشد. * “باغ و عمارت رحیم آباد” نیز در داخل روستای رحیم آباد قرار گرفته و از بناهای دوره قاجار به شمار می رود. این مجموعه شامل بخشهای متعددی ازجمله عمارت اصلی با راهروها و اتاقهای متعدد، اصطبل و حوض خانه با گنبدی کلاه فرنگی می باشد. “عمارت رحیم آباد” دارای سه تالار بزرک است که از نظر کاربری به عنوان پذیرایی از مهمانان و تشریفات استفاده می شده و دارای تزیینات مقرنس، آینه کاری و گچ بری است. درب ها و پنجره های تالار دارای کتیبه هایی به شکل هلالی و تزیینات مشبک با طرح اسلیمی می باشد که استفاده از شیشه های رنگی بر زیبایی آن افزوده است. * “باغ و عمارت بهلگرد” نیز در ۱۵ کیلومتری شرق بیرجند، شامل روستای بهلگرد دو باغ، دو عمارت، اصطبل، محل سکونت خدمه و یخدان طبیعی می باشد. طبقه اول این عمارت دارای چهار ستون دایره ای آجری است که مهمترین عناصر تزیینی باغ را در خود جای داده اند. * “باغ و عمارت شوکت آباد” هم درفاصله پنج کیلومتری شرق بیرجند شامل بخش های متعددی است که هر بخش تزیینات خاص خود را دارد که حوض خانه دارای بیشترین ویژگی های معماری و تزیینی آن است. از عناصر معماری مهمی که مربوط به این مجموعه است و در فاصله ۵۰۰ متری باغ قرار دارد، یخچال طبیعی است که از خشت و گل ساخته شده است. اینک از بخشی از این بنا به عنوان موزه تاریخ طبیعی و حیات وحش استفاده می شود و بخشی دیگر به رستوران سنتی تغییر کاربری یافته است. * “باغ و عمارت معصومیه” هم در نزدیکی غرب بیرجند در دوره پهلوی احداث شده و معماری آن به گونه ای طراحی شده که نمای اصلی عمارت در آب استخر مقابل آن کاملا بازتاب می کند به طوری که عمارت چهل ستون اصفهان را تداعی می نماید. این عمارت همچون سایر بناهای تاریخی تمام فضاها و اتاقهای آن به یکدیگر راه دارند بصورتی که ورود به داخل ساختمان از هر سوی عمارت میسر می باشد. دراین عمارت علاوه بر باغ اصلی دو باغ دیگر به چشم می خورد که در یکی از آنها عمارتی ساده خودنمایی می کند و دیگری فاقد عمارت است. * موزه های بیرجند : نقش حیاتی موزه ها در جوامع بشری نقشی بدیع ، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده های فرهنگی است. موزه ها از معدود مراکز حافظ یادگارهای نسل گذشته و درحقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند و هر یک از اشیای موزه در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می گویند زیرا اسناد معتبری از هنر ، فرهنک و تاریخ را ارائه می دهند. موزه کلمه یونانی است که از ” موزه یون ” به معنای مجلس فرشتگان الهام گرفته است و به مجموعه ای از آثار و اشیایی اتلاق می شود که در محل عمارتی نگهداری و در معرض نمایش گذاشته شوند. در یونان قدیم به محلی موزه گفته می شد که در آنجا به مطالعه صنایع و علوم می پرداختند. “ایکوم” شورای جهانی موزه ها، موزه را موسسه ای دایمی دانسته که اهداف مادی ندارد و در آن به روی همگان گشوده است و برای خدمت به جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند. امروزه در کشورهای گوناگون جهان موزه ها، آثار باستانی، مردم شناسی، طبیعی، حیوانات و وحوش و مجموعه تاریخی آن کشور را به نمایش می گذارد و فرهنک تمدن هر قوم و ملتی از طریق اشیا و وسایلی که در آن موزه ها گردآوری شده است، شناخته می شود. از انواع موزه های موجود در شهرستان بیرجند می توان به موزه های باستان شناسی، مردم شناسی ، تاریخ طبیعی و حیات وحش ، مشاهیر و وقف اشاره کرد. * موزه “باستان شناسی” بیرجند اولین موزه استان است که در سال ۱۳۷۱ راه اندازی و در سال ۱۳۷۴ با طراحی نو ، توسعه و تجهیز شد. این موزه مشتمل بر بخش های متعددی از جمله بخش سفال، مفرغ و سکه، قرآن، روشنایی، کتابت و مجموعه ای از اشیا و مواریث خاندان علم است. * در موزه “مردم شناسی” بیرجند هم اشیای به نمایش گذاشته شده، سیر مدون و منظمی از هزاره سوم قبل از میلاد تا دوره قاجار را در بر می گیرد و از بخش های آن بخش مراسم عروسی ، قالیبافی ، پارچه بافی ، سفالگری ، عطاری ، دستاسی و آهنگری در قالب مانکن های نمایشی می باشند. * “موزه شهدا” در بیرجند برای ترویج و نشر فرهنک ایثار و شهادت در بنای تاریخی مذهبی حسینیه خواجه خضر از دیگر موزه های استان است. بخش وصایا ، دست نوشته ها، البسه و وسایل شهدا ، فروشگاه عرضه محصولات فرهنگی، سقاخانه، شمع خانه ، کتیبه ها و سنک نوشته های مضامین اسمی شهدا با تذهیب و نقوش اسلیمی و اسماء جلاله و سنک نوشته هایی با مضامین اشعار حافظ و مولوی در مدح و رثای شهدا از بخش های مختلف این موزه است. * “موزه مفاخر و مشاهیر ملی” در بافت تاریخی بیرجند مجموعه ای از زندگی نامه ها، اسناد و نسخ خطی ، تالیفات، نشانهای ملی ، علمی و ادبی ، لوح ها، عکسها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی این خطه از ایران زمین است. از اهداف تشکیل این موزه یادکردی از چهره های ماندگار و اندیشمندانی است که عمر خویش را صرف تحقیق و پژوهش برای تمامی نسل ها کرده اند. * “موزه علوم و تاریخی طبیعی” در باغ و عمارت شوکت آباد بیرجند نیز با هدف آشنایی پژوهشگران و محققین با گونه های جانوری درسه بخش اصلی پرندگان پستانداران و فسیل تشکیل شده است. در این بخش ها نمونه پرندگانی همچون دال ، سیاه ، بحری ، لیل ، کبک و تیهو و حیواناتی همچون گربه پلاس ، روباه ، قوچ و همچنین فسیل هایی از منحصر به فردترین فسیلهای موجود در دنیا به نمایش گذاشته شده است. * موزه “وقف” با عنوان میراث جاودان دربنای تاریخی مدرسه شوکتیه بیرجند از دیگر موزهای استان خراسان جنوبی است. سنت حسنه وقف در دوران قاجار بیش از پیش در میان مردم عادی ، متمولین، رجال ، امرای شهرستان بیرجند رواج یافته بطوری که برخی افراد بخش اعظمی از ثروت ، املاک و اموال خویش را وقف نموده اند.
