دارویی‌هایی هستند که اساس تاثیر آنها، تجویز برای درمان دردی است که متأسفانه مصرف خودسرانه و بدون نسخه پزشک آنها، فرد مصرف کننده را دچار اعتیاد دارویی می‌کند، اعتیادی که با خود عوارض متعدد و گاهی برگشت ناپذیر دارد. از میان این نوع داروها که قرار بود مثل تمام داروهای دنیا فقط دارو و مرهم درد بیماران باشد، می‌توان به عنوان مثال به «زولپیدوم، متادون و ریتالین» اشاره کرد.

اعتیاد مدرن

در کنار این مواد مخدر و اثرات سو و مرگ و میر ناشی از آن، آنچه در حال حاضر جامعه با آن مواجه است، مقوله‌ای به نام «اعتیاد مدرن» است که در قالب مصرف برخی داروها مطرح می‌شود، اعتیادی خزنده که در لباس دوست، دشمنی خونی است و جان مصرف کننده ها را که عموماً جوانان و به خصوص قشر دانشجو و تحصیلکرده هستند، به خطر می‌اندازد، این زنگ خطری است که باید جدی گرفته شود، زیرا از چشم متخصصان و کارشناسان و برخی مسئولان و خانواده‌ها دور می‌ماند و مبارزه با آن شاید سخت‌تر باشد.

متیل فنیدیت با نام تجاری «ریتالین» نام دارویی است که در ابتدا برای درمان افسردگی، خواب آلودگی در طول روز و سندرم خستگی مزمن به بازار آمد اما به تدریج با پیشرفت علم و تجربه‌های گوناگون مشخص شد، می‌توان از این دارو در درمان کودکانی که دچار اختلال بیش فعالی و کم توجهی هستند نیز استفاده کرد.

قرص ریتالین خواصی شبیه آمفتامین (مانند قرص‌های اکستازی) دارد و متأسفانه در سال‌های اخیر مصرف خودسرانه این دارو در کشور ما رو به افزایش است. گزارش‌های متعددی وجود دارد که برخی از دانشجویان بدون آگاهی از اثرات زیانبار آن، در شب‌های امتحان از این قرص استفاده می‌کنند تا بتوانند چندین ساعت متوالی بیدار بمانند و به شکل غیرمعمولی تمرکز خود را در مدت طولانی حفظ کنند.

مصرف کنندگان تصور می‌کنند، ریتالین دارویی بی خطر است در حالی که عوارض مصرف خودسرانه این قرص‌ها می‌تواند در حد مواد دیگر نظیر کوکائین و آمفتامین باشد، بنابراین پزشکان و روانپزشکان با صراحت اعلام می‌کنند، ترک کردن داروهای محرک آمفتامین نظیر ریتالین و اکستازی، بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر از سایر مواد مخدر است. عمده ترین دلیل گرایش به استفاده از این قرص‌ها الگوبرداری و نقش پذیری از گروه دوستان است، تقویت حافظه، افزایش تمرکز و دقت دانشجویان در هنگام درس خواندن به ویژه شبهای امتحان از دیگر علل گرایش دانشجویان به مصرف این قرص است.

برای تقویت حافظه و کم خوابیدن استفاده کردم

پسری ۲۲ ساله است و حالا در دام قرص‌های اعتیادآور اسیر شده است. می‌گوید اولین بار این قرص را برای تقویت حافظه و کم خوابیدن استفاده کردم، چراکه استرس کم درس خواندن و موفق نشدن را داشتم دلم می‌خواست معجزه‌ای اتفاق می‌افتاد من در کنکور با رتبه خوبی قبول می‌شدم و رشته دلخواهم را می‌خواندم، علاقه شدید من به رشته پزشکی مثل خوره به جانم افتاده بود و وقتی با گوشه و کنایه از اطرافیان و خانواده می‌شنیدم که من را آقای دکتر صدا می‌کردند، به خودم نهیب می‌زدم که باید هر جور شده دکتر شوم و به آرزوهای مادرم پاسخ دهم و دل خانواده ام را شاد کنم.

اما هرچه بیشتر می‌خواندم کمتر می‌فهمیدم و بعد از مدت‌ها خواندن و تست زدن و این آموزشگاه و آن آموزشگاه رفتن دیگر به دنبال راهی میان بر بودم که زودتر آقای دکتر شوم، با این فکرها و آرزوهای دست نیافتنی دیگر دل به درس و تست زدن نمی‌دادم و سعی کردم مشکلم را با دوستانم در میان بگذارم، غافل از اینکه راهکار آنها مرا فرسنگ‌ها از آرزوهایم دور خواهد و در دامی اسیر خواهم شد که نه تنها به آرزویم نمی‌رسم، بلکه از من موجودی معتاد، رنجور و بی عرضه و ناتوان خواهد ساخت و خانه آرزوهای پدر و مادرم را به یک باره ویران خواهد کرد.

مصرف یکی دو دانه اول قرص مرا سرحال کرد و به نظر می‌رسید که حافظه‌ام قوی‌تر شد و کمتر خوابیدم با انرژی بیشتر درس خواندم، این انرژی کاذب موجب شد که مصرف آن را ادامه دهم و هرچه جلوتر رفتم، بیشتر اسیر این قرص اعتیادآور شدم و الان واقعاً اسیر شدم تمام پل‌های پشت سرم را خراب کردم و آرزو می‌کنم کاش در کنکور قبول نمی‌شدم و اسیر این اعتیاد هم نشده بودم.

خیلی زود گرفتار اعتیاد به ریتالین می‌شوند

محمدرضا قدیرزاده، عضو گروه مطالعات اعتیاد مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی به خبرنگار ایرنا گفت: از نخستین روز ورود این دارو به بازار سو استفاده از آن نیز شروع شد و رایج‌ترین سوءاستفاده توسط دانشجویان پزشکی صورت می‌گرفت.

وی افزود: این دانشجویان در طول دوران تحصیل با خواص این دارو آشنا می‌شوند و از طرفی فشار و سنگینی درس و امتحان و کشیک، آنها را مستعد استفاده نادرست از آن می‌کند، غافل از اینکه خیلی زود گرفتار اعتیاد به این دارو می‌شوند و خلاصی از این اعتیاد خانمان سوز کار ساده ای نیست.

ریتالین در پارتی‌های شبانه و قرص شب امتحان

قدیرزاده خاطرنشان می‌کند: استفاده از این دارو به صورت موردی و گهگاه بود و پیامدهای نامطلوبی داشت. به تدریج ریتالین در باور عامه از یک داروی روان درمانی به یک انرژی زای کم ضرر تبدیل شد که نام‌هایی مثل قرص شب امتحان، قرص دانشجویی، قرص لاغری، قرص سرخوشی به آن دادند و به این ترتیب ریتالین برای افزایش سرخوشی کم کم به پارتی‌های شبانه راه پیدا کرد.

این کارشناس سازمان پزشکی قانونی در مورد ترکیبات و نحوه اثر قرص ریتالین می‌گوید: ریتالین یک محرک از خانواده آمفتامین‌ها است که باعث ترشح «دوپامین» و در نهایت سرخوشی بدون دلیل می‌شود و ظاهراً مغز فرد مصرف کننده گزارشی مبنی بر خستگی بدن و نیاز به خواب را درک و دریافت نمی‌کند و فرد می‌تواند با کمبود خواب تا مدتی سرخوش شود در حالی که این بی نیازی به استراحت، کاذب است و همین کمبود استراحت منجر به پرخاشگری در فرد می‌شود.

عضو گروه مطالعات اعتیاد مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی ادامه داد: به طور کلی، اگر ریتالین مطابق دستور پزشک مصرف شود، برای افزایش تمرکز و کاهش خواب‌آلودگی مفید است، اما تأثیری در کاهش اضطراب ندارد، حتی ممکن است اضطراب زا نیز باشد و عوارض کلی مصرف آن علاوه بر اعتیادآور بودن، روان پریشی نیز ایجاد می‌کند.

ریتالین فرد را مستعد اعتیاد به محرک‌های خطرناک می‌کند

قدیرزاده با بیان اینکه، ترکیبات این دارو اشتراکاتی با داروهای محرکی همچون کوکائین، حشیش و اکستازی دارد، می‌افزاید: مصرف نادرست و خودسرانه ریتالین می‌تواند فرد را مستعد اعتیاد به محرک‌های خطرناک کند.

وی اضافه می‌کند: متأسفانه شاهد هستیم که بسیاری از زنان و دختران بر اثر تبلیغات سالن‌های زیبایی و آرایشگاه‌ها و باشگاه‌های ورزشی این قرص را به عنوان یک داروی لاغری مصرف می‌کنند.

پرخاشگری، هذیان، شوک و چاقوکشی بعد از ریتالین

قدیرزاده ادامه داد: همچنین، بسیاری از رانندگان برای زود رسیدن به مقصد و بیدار ماندن در طول راه به مصرف این دارو می‌پردازند. کسانی که در مراحل اولیه سو مصرف ریتالین قرار دارند یا هنوز میزان مصرف دارویی آنها احساس نشده است، دچار سردردهای میگرنی، اختلالات گوارشی، پرخاشگری مزمن و تپش قلب می‌شوند و با ادامه مصرف و بالا رفتن دوز عوارضی همچون سردردهای شدید، اختلال خواب، هذیان گویی، راه رفتن در خواب و حتی در مواردی شوک ناگهانی و مرگ می‌شوند.

در فصل امتحانات مصرف ریتالین ۵۰ درصد افزایش می‌یابد

عضو گروه مطالعات اعتیاد مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی اعلام کرد: بر اساس گزارش‌ها کنکور و فصل امتحانات عامل افزایش ۵۰ درصدی مصرف ریتالین است و بر اساس نتایج یک مطالعه بر روی دانشجویان ایرانی، از هر ۱۰ دانشجو، ۶ نفر سابقه مصرف ریتالین دارند.

وی اضافه کرد: واضح است این آمار با توجه به اثر وابستگی به مواد مخدر، بسیار خطرناک است. عارضه دیگر آن، ایجاد سوءظن و حملات پرخاشگرانه است، دیده شده است، افراد با مصرف این قرص، حتی روی اعضای خانواده‌شان، چاقو کشیده‌اند.

وابستگی به ریتالین

قدیرزاده تاکید می‌کند: اگر کسی این قرص را به طور مرتب یا با فواصل کوتاه مصرف کند، به آن وابسته می‌شود و وقتی می‌خواهد آن را کنار بگذارد، در صورتی که تحت نظر پزشک نباشد، ممکن است به افسردگی دچار شود.

وی می‌افزاید: از آنجا که ریتالین دارویی است که توسط پزشکان تجویز می‌شود، در صورتی که مصرف آن در مواردی غیر از اندیکاسیون پزشکی باشد، عوارض مصرف خودسرانه این قرص‌ها می‌تواند مانند آمفتامین‌ها باشد، مصرف کنندگان تصور می‌کنند این قرص‌ها بی خطرند و «بد نامی» مصرف مواد مخدر را ندارند در حالی که عوارض مصرف خودسرانه این قرص‌ها می‌تواند مانند آمفتامین‌ها باشد.

مشکل اصلی، تهیه بدون نسخه ریتالین است

قدیرزاده گفت: مشکلی که در خصوص ریتالین و برخی دیگر از داروهای اعصاب و روان داریم، این است که متأسفانه، بر تهیه این نوع داروها در کشور نظارت چندانی وجود ندارد و حتی این داروها بدون نسخه پزشک تهیه می‌شود که به نوبه خود معضل بزرگی است.

وی خاطرنشان می‌کند: اگر بخواهیم حتی به کشورهای منطقه سفر کنیم، حتماً باید همراه داشتن داروی ریتالین همراه با نسخه پزشک متخصص و معالج باشد. این متخصص پزشکی قانونی می‌گوید: متأسفانه جوانان به بهانه افزایش انرژی و تمرکز، شب بیداری، ارتقای تحصیلی به مصرف این دارو رغبت پیدا می‌کنند و در زمان‌های شروع امتحانات شاهد مصرف این دارو از سوی دانشجویان هستیم.

قدیرزاده تصریح می‌کند: در اوایل مصرف این دارو فرد با افزایش انرژی و تمرکز مواجه می‌شود، اما در طولانی مدت مصرف دارو ریتالین نتیجه عکس می‌دهد و نه تنها تمرکز کافی نمی‌دهد بلکه سطح هوشیاری را پایین می‌آورد و فرد تمرکزی برای انجام کارهایش ندارد. خواب را کاهش می‌دهد و این علائم می‌تواند همراه با افسردگی باشد.

وی افزود: مصرف هر دارویی می‌تواند عوارض خاص خود را داشته باشد و در عین حال مصرف خودسرانه دارو یا به توصیه دیگران می‌تواند وابستگی به دارو ایجاد کند که گاهی ترک آن بسیار سخت و دشوار خواهد بود.

این متخصص پزشکی قانونی گفت: آمار دقیقی در این خصوص در دست نیست، اما در مورد گرایش جوانان به مصرف ریتالین و عواض ناشی از آن تحقیقات متعددی توسط گروه‌های دانشجویی انجام شده است و برخی از این تحقیقات آمارهایی را بیان کرده‌اند که البته جنبه رسمی ندارد.