به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، سرزمین ایران همیشه تحولات مختلفی را در حوزه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تجربه کرده است و شکل گیری دگرگونی فکری جدید در میان نخبگان و روشنفکران جامعه نیز از جمله این موارد به شمار می رود. در این زمینه آشنایی افرادی روشنفکر چون علی اکبر دهخدا با مظاهر تمدن بسیار مهم است. او که از جمله موثرترین و فعال ترین استادان ادبیات فارسی در تاریخ معاصر محسوب می شود با نگارش مقاله ها و شعرهای مخصوص به خود، روشی خاص در مبارزه با مفاسد اجتماعی و مقابله با بی سوادی و ناآگاهی عامه مردم ایران در پیش گرفت و نام خویش را بر بلندای این مرز و بوم جاودانه ساخت.

علی اکبر دهخدا در ۱۲۵۷ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. او تحصیلات ابتدایی خود را در کنار یکی از فضلای آن دوران بنام شیخ غلامحسین بروجردی گذراند. بعدها که مدرسه سیاسی در تهران گشایش یافت، دهخدا در آنجا تحصیلات خود را آغاز کرد و با مبانی علوم جدید و زبان فرانسوی آشنا شد و پس از فارغ شدن از تحصیل به خدمت وزارت امور خارجه در آمد. در مدتی کوتاه دهخدا به اروپا سفر کرد تا معلومات جدید را تکمیل کند. بازگشت وی به ایران همزمان با آغاز مشروطیت بود و او در آن دوره، روزنامه صور اسرافیل را منتشر کرد. این روزنامه یکی از مهمترین جراید آن زمان به شمار می رفت و جذابترین قسمت آن ستون فکاهی بود که به عنوان «چرند پرند» و با امضای «دخو» نوشته می‌‌شد و سبک نگارش آن مکتب جدیدی را در عالم روزنامه نگاری ایران و نثر معاصر پدید آورد.

دهخدا با تعطیلی مجلس شورای ملی به استانبول و از آنجا نیز به اروپا رفت. وی در سویس سه شماره از «صوراسرافیل» را به کمک میرزا ابوالحسن خان پیرنیا منتشر کرد. آنگاه دوباره راهی استانبول شد و در ۱۳۲۷ هجری قمری با مساعدت جمعی از ایرانیان تحت عنوان مکور که در ترکیه بودند روزنامه‌ای به نام «سروش» به زبان فارسی انتشار داد.

همزمان با شروع جنگ جهانی اول، دهخدا تصمیم گرفت تا کتاب لغت نامه خود را در یکی از شهرهای دور افتاده به سرانجام برساند. با پایان یافتن جنگ به تهران بازگشت و به خدمات علمی، ادبی و فرهنگی مشغول شد و تا پایان عمر بیشتر به مطالعه، تحقیق و نگارش مصنفات گران بهای خویش پرداخت.

او گاهی برای تفنن شعر نیز می‌‌سرود اما شاعری حرفه اصلی وی نبود. منظومه ‌های را که از دهخدا به یادگار باقی مانده، «محمدمعین» جمع آوری و بخش های مختلفی همچون شعرهایی که به سبک متقدمان سروده شده و شعرهایی که در آنها تجدد ادبی به کار رفته تقسیم کرده است. بسیاری از ادیبان معاصر مسمط «یادآر ز شمع مرده یاد آر» دهخدا را نخستین نمونه شعر نو به شمار می‌‌آورند.

سرانجام علامه دهخدا پس از سال ها کوشش در راه جمع آوری لغت نامه فارسی و خدمت به سیاست، فرهنگ، علم و ادب ایران در هفتم اسفند ۱۳۳۴ خورشیدی در تهران چشم از دنیا فروبست.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز درگذشت علی اکبر دهخدا به گفت وگو با «علی سوادکوهی» پژوهشگر ادبی و مدرس دانشگاه پرداخت و شخصیت اجتماعی و سیاسی این نویسنده معاصر را از زوایای مختلف بررسی کرد.

** لغت نامه بزرگترین اثر دهخدا
لغت‌نامه از جمله مهم ترین آثار ادبی در تاریخ معاصر ایران به شمار می رود که تمامی نویسندگان و ادیبان به آن باور دارند. این اثر در بیش از ۵۰ جلد به چاپ رسیده که معنی واژگان و شرح آثار ادبی و تاریخی زبان فارسی است. علامه دهخدا عمری بالغ بر ۴۰ سال صرف تهیه و تدوین این شاهکار ادبی کرد تا به اعتلای ادبیات فارسی بیافزاید. معانی، تفسیر و شرح تاریخی برخی از واژه های عربی نیز در این لغت نامه گنجانده شده است. کتاب لغت نامه چنان تاثیری بر جاودانگی ادبیات فارسی گذاشت که به باور بسیاری از افراد این مجموعه پس از شاهنامه فردوسی غنی ترین و گنجینه ای از هویت زبان فارسی ایران محسوب می شود.

در اصل لغت نامه دهخدا یک دایره المعارف و کتاب مرجع به شمار می رود که تمامی واژگان فارسی،‌ نام شهرها و دیار، ‌اشخاص بزرگ و کلمات عربی مرسوم با معنی لغوی کلمات در آن گنجانده شده است. شاید امروز در تمامی کتابخانه های کشور یک لغت نامه یافت شود و این موضوع از میزان مراجعانی را که در جست وجوی لغت یا مطالبی خاص هستند، مشخص می شود و ارزش این اثر را نشان می دهد. دهخدا بیش از نیمی از عمر خود را صرف تهیه این مجموعه نفیس کرد و با حدود سه تا چهار میلیون فیش آن را به تالیف درآورد. دوستان وی که در جریان این کار بودند، نقل می کنند که او هیچ روزی از کار فیش برداری برای لغت نامه دست نکشید و تنها به علت درگذشت مادرش ۲ روز این کار را تعطیل کرد.

** شعرهای دهخدا دیدارگاه لغات اورنگ و مفاهیم ساده
دهخدا هرازگاهی شعرهایی کوتاه نیز می سرود اما حرفه اصلی او نبود. شعرهای وی بسیار ساده و عامیانه پسند بود. او از لغات اورنگ که به معنای تحقیقات ادبی است، نیز در شعرهایش استفاده می کرد. شعرهایی نیز در قالب غزل، مثنوی، قطعه، رباعی، مسمط، دوبیتی نیز سروده است. دهخدا را نیز باید از جمله شاعرانی دانست که با توجه به روزگار آن زمان توانست قالب شکنی کند و شعرهایی نو بسراید. فکاهه‌ های منظوم او در جهت تسکین آلام اجتماعی مردم سروده شده‌اند.

** دهخدا، چهره ای تاثیر گذار در عالم سیاست
دهخدا را به عنوان یکی از روشنفکران دوران مشروطه خواهی می شناسند. او تفکرات تازه ای داشت که البته برخی این ویژگی های آزاداندیشانه وی را به دلیل تحصیل در اروپا می دانند. وی با نگارش مقاله های مختلف در صوراسرافیل اطلاعات تازه ای درباره جهان و شرایط اجتماعی، ‌اقتصادی و فرهنگی به مردم منتقل می کرد و سعی داشت تا آنها را نسبت به مسایل آگاه کند که البته این موضوع از نارضایتی مخالفان برخوردار شد. شاید بشود گفت که دهخدا تفکر تجددخواهی را پای ریزی کرد و بدین گونه او از روشنفکران پیشرو محسوب می شد.

وی می خواست تا ایران راه پیشرفت را پیدا کند و در مسیر آن قرار بگیرد. دهخدا معتقد بود که در این راه باید همه مردم و سازمان ها با یکدیگر همسو و هماهنگ باشند تا اینگونه توسعه و پیشرفت کشور پدیدار شود. نگاه اجتماعی دهخدا به جامعه، نگاهی مردم‌سالارانه و حکومت مردم بر مردم بود. در تمامی مقالات او به وضوح دیده می شود که وی تنها درد مردم و جامعه را بیان نمی کند بلکه راه را هم به آنها نشان می دهد. وی سوادآموزی و افزایش سطح دانش مردم را بسیار مهم می دانست و وقتی که مقاله ای می نوشت، می کوشید تا از نثر استوار و زبان ادبی استفاده کند که برای خوانندگان جاذبه بیشتری داشته باشد. نوشته های ادبی- سیاسی او به نام چرند و پرند که در قالب طنز نگارش می شد، این مهم را به وضوح نشان می داد.

** بهره گیری از افکار و اندیشه دهخدا در جهت توسعه کشور
دهخدا با تسلط بر ادبیات، تاریخ و علوم سنتی ایران توانست تغییری شگرف در دنیای فرهنگ و ادبیات کشور ایجاد و با اتخاذ روش های تازه راه های برخورد با مسایل و معضلات اجتماعی را کشف کند. بنابراین لازم است تا در جامعه کنونی روشنفکران و ادیبان با الگوگیری از روش افرادی مثل دهخدا در راه اعتلای فرهنگ و ادبیات فارسی بکوشند. لغت نامه از مهم ترین گنجینه های فرهنگی زبان و ادبیات فارسی به شمار می رود که توجه دانشجویان، محققان، علاقه مندان ادب فارسی و دانش پژوهان را به خود جلب کرده است. افرادی که در جامعه امروز زندگی می‌کنند به ویژه نسل جوان باید نسبت به پیشینه فرهنگ ادبی کشور و افرادی که این میراث های ارزشمند را به یادگار گذاشته اند، شناخت و آگاهی لازم را کسب کنند. برگزاری همایش ها و یادبودهایی با حضور اهالی فرهنگ و ادب سبب می شود تا جوانان و ادب دوستان با افرادی همچون دهخدا که از استوانه های این فرهنگ و تمدن هستند، آشنایی پیدا کنند.