چهل چراغ روشن؛ خراسان جنوبی بهشت معادن شرق کشور / شیلی دوم معاون وزیر و عسلویه معدنی استاندار محقق می شود

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بیرجند ، «عسلویه معدنی» این اصطلاح را نخستین بار معاون وزیر کشور در زمان معرفی استاندار جدید خراسان جنوبی برای توصیف ظرفیت‌های معدنی این استان مطرح کرد. این عبارت را سپس بار‌ها دیگران در مناسبت‌های مختلف استفاده کردند.

سخنان معتمدیان استاندار خراسان جنوبی در شورای اداری آذرماه ۹۷، بیانگر این مطلب بود که از نگاه وی هم خراسان جنوبی، استانی غنی از نظر معادن و ذخایر معدنی است و با دارا بودن رتبه چهارم کشوری در تعداد معادن فعال، ظرفیتی بی نظیر در حوزه معدن و صنایع معدنی دارد. استاندار جدید معتقد است این پتانسیل‌های معدنی می‌تواند منطقه را به عسلویه معدنی ایران تبدیل کند.

معتمدیان با اشاره به اینکه در راستای فعال سازی معادن موجود و نیز جذب سرمایه گذاران خارجی و داخلی برای توسعه فراورده‌های معدنی، اقداماتی ارزشمند به انجام رسیده است گفت: این معادن گنج‌های پنهان شده در دل کویرند که با سرمایه گذاری در بحث فرآوری، جلوگیری از خام فروشی، توسعه خواهد یافت.

استاندار در ۳۰ دی ماه ۹۷ در گفت و گویی با شبکه استانی بار دیگر به  ذخایر معدنی عمده استان  اشاره کرد و گفت: در حال حاضر ۱۰ میلیون تن مس، ۷ میلیون تن منیزیت، ۵۰۰ هزار تن خاک‌های صنعتی و ۶ میلیون تن پتاس قابل استحصال در استان شناسایی شده است.

معتمدیان ، زغال سنگ را هم یکی از مهمترین ظرفیت‌های معدنی استان معرفی کرد و گفت: بالغ بر ۷۰ درصد زغال سنگ کشور در خراسان جنوبی وجود دارد. ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلون تن ذخائر شناسایی شده قطعیست و هفت میلیارد تن هم ذخائر احتمالی زغال سنگ در استان وجود دارد که ظرفیت بسیار مناسبی برای توسعه سرمایه گذاری است. بگفته استاندار خراسان جنوبی بهمن ماه سال جاری بیش از ۹۰ محدوده معدنی در استان را برای انجام مطالعات اکتشافی سرمایه گذاران  به مزایده گذاشته خواهد شد.

شهرکی رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان هم در خصوص ظرفیت معدنی معتقد است که بخش صنعت و معدن یکی از محور‌های توسعه این استان محسوب می‌شود که با سرمایه گذاری در این حوزه  و رفع محدودیت های، چون  خطوط انتقال برق، آب و راه‌های ارتباطی ریلی می‌توان به استانی صنعتی تبدیل شویم.

شیلی دوم و عسلویه زغالی

تعابیر مشابه «عسلویه معدنی» در مورد پتانسیل های معدنی خراسان جنوبی قبلا هم مطرح شده است. نعمت الله حقیقی رئیس پیشین سازمان صنعت و معدن و تجارت استان، در نخستین روزهای حضورش در خراسان جنوبی ظرفیت های معدنی و نقش آن در توسعه اقتصادی استان را بسیار زیاد توصیف کرد و گفت «خراسان جنوبی جا دارد به شیلی دوم تبدیل شود.»

ذخایر قطعی مس استان براساس اعلام سازمان صنعت معدن و تجارت استان  ۸۳۴۹۵۱۰ تن است و به روایت استاندار ده میلیون تن، یک مقایسه کوچک ارزیابی دقیق تری به ما می دهد، ذخایر قطعی مس در معدن سرچشمه کرمان در روایت های مختلفی ۸۲۰ میلیون تن، یک میلیارد و دویست میلیون تن، و یک میلیارد و ۵۵۰ تن است.

نعمت الله حقیقی در ۵ بهمن سال ۹۴ خراسان جنوبی را ترک کرد بدون آنکه نشانه هایی از تبدیل خراسان جنوبی به شیلی دوم ظاهر شده باشد. اما وی هم اکنون هم همان نظر را دارد. حقیقی هنوز معتقد است «خراسان جنوبی جزو پیشروترین استان هایی است که در آن منابع با ارزش تحت الارضی شناسایی شده است. »

رئیس پیشین سازمان صنعت و معدن و تجارت استان، با بیان اینکه  این منطقه در حوزه تشکیل معادن فلزی ، غیرفلزی و کانی های صنعتی قابلیت های منحصر به فردی دارد اظهار کرد: با اکتشاف جدید معادن طلا باعث شده ما خراسان جنوبی را استانی طلایی ببینیم.

حقیقی ادامه داد: اکتشافات تکمیلی با ارزشی در نتیجه تعیین نقشه های ژئوفیزیک هوایی بدست آمده و خراسان جنوبی قابلیت های زیادی در حوزه معادن مس  دارد.

وی ادامه داد: شهرستان طبس خود یک استان یا کشوری کامل در حوزه زغال سنگ است و می توان از آن به عنوان یک عسلویه زغالی  نام برد.

حقیقی افزود: برای رسیدن به هدف ایده ال فاصله زیادی وجود دارد  و باید زیرساخت هایی از جمله شهرک های صنعتی، آب، برق و راه های مواصلاتی بخصوص راه های ریلی تأمین شود زیرا در کاهش  قیمت تمام شده و رقابت پذیری کالا در حوزه معدن بسیار مؤثر است.

رئیس پیشین سازمان صنعت و معدن و تجارت استان، این طور جمع بندی می کند که « مسیر توسعه اقتصادی خراسان جنوبی از بخش معدن می گذرد، لذا اگر بخواهیم یک استراتژی و راهبرد اساسی برای توسعه اقتصادی استان خراسان جنوبی طراحی کنیم باید در حوزه معدن زیر ساخت های توسعه بخش معدن را ایجاد کنیم».

فقدان آب، راه و برق علیه عسلویه معدنی

دو رئیس فعلی و پیشین سازمان صنعت معدن و تجارت خراسان جنوبی دستکم در یک نقطه با هم، هم عقیده هستند. هر دو می گویند یکی از دلایل پیشرفت نکردن بخش معادن خراسان جنوبی نبود زیرساخت هایی مانند خطوط انتقال برق، آب و راههای ارتباطی ریلی و آسفالت است.

وقتی از معادن خراسان جنوبی می گوییم از چه حرف می زنیم؟

خراسان جنوبی را از قطب‌های معدنی کشور به حساب می‌آورند. اطلاعات رسمی منتشر شده از طرف سازمان صنعت و معدن و تجارت خراسان جنوبی «آلبوم» متنوع و ارزشمندی از انواع  سنگ‌های تزئینی، مجموع  کانی‌ها و خاک‌های صنعتی را نشان می‌دهد. ۸۵ معدن گرانیت با مجموع ذخایر قطعی (۶۸۱۴۳۶۰۷ تن)، ۳۵ معدن مرمریت (۱۹۹۸۳۳۰۰ تن)،  ۱۵ معدن تراورتن (۲۲۸۲۱۷۰ تن)،  ۸ معدن آهک (۲۰۹۵۳۵۰۰۰ تن)،  ۱۰ معدن باریت (۲۳۰۴۰۰ تن)، ۲ معدن بازلت (۸۴۰۰۰۰ تن)، ۱۱۰ معدن بنتونیت (۲۶۹۲۳۷۰۱ تن)، ۳ معدن بوکسیت (۲۱۶۹۰۰ تن)، ۶ معدن پرلیت (۱۹۳۷۰۰۰ تن)،  ۸ معدن دولومیت (۲۷۱۴۰۶۶۴۰ تن)، ۲۵ معدن ذغالسنگ (۶۲۴۷۴۹۴۷۲ تن)، ۲ معدن زغالسنگ حرارتی (۲۱۰۰۹۲۰۰۰ تن)،  ۳ معدن سنگ چینی (۱۶۹۳۰۰۰ تن)،  ۴۳ معدن سنگ لاشه (۹۰۱۲۴۵۰۰ تن)،  ۳ معدن سنگ نسوز (۱۷۵۴۶۰ تن)،  ۲ معدن سولفات سدیم (۱۳۰۰۰۰۰ تن)، ۱۵ معدن سیلیس (۱۰۸۷۱۰۰۰ تن)،  ۵ معدن فلدسپات (۱۳۶۶۴۰۰۰ تن)،  ۵ معدن فلورین (۷۰۰۸۰۰ تن)،  ۱۶ معدن کائولن (۴۰۱۴۸۰۰ تن)، ۱۶ معدن کرومیت (۴۳۱۷۲۰ تن)، ۶ معدن کلسیت (۶۹۱۴۲۰ تن)، ۲ معدن گچ (۵۴۰۰۰۰۰ تن)، ۹ معدن گچ خاکی (۵۰۲۰۰۰۰ تن)، ۷ معدن مارن (۳۰۱۸۰۰۰۰۰ تن)، ۴ معدن منگز (۹۹۲۰۰ تن)، ۳۵ معدن منیزیت (۴۴۶۴۳۵۰ تن)، ۳ معدن هماتیت (۵۸۶۸۰۰ تن)، ۱۲ معدن مس (۸۳۴۹۵۱۰ تن)، ۳ معدن طلا (۲۸۵۹۰۶۲۵ تن)، ۱۳ معدن آهن (۴۴۳۷۰۵۶ تن)، ۳ معدن سرب (۱۴۲۰۰۰ تن)، ۱ معدن ولاستونیت (۳۰۰۰۰۰۰ تن)،  بوکسیت –لاتریت (۹۴۶۰۰ تن)، پتاس (۵۴۰۰۰۰۰۰۰ تن)، توف (۳۰۷۰۰۰۰ تن)، خاک سرخ (۷۵۰۰۰ تن)، دونیت (۲۷۱۴۰۶۶۴۰ تن)، دیاتومیت (۱۲۱۳۱۱۸ تن)، گارنت (۱۵۰۰۰۰۰ تن).

همین ۵۸۹ معدن با تنوع بیش از ۴۲ ماده معدنی موجب شده از خراسان جنوبی با عنوان عسلویه معدنی یاد شود.

 

سهم فرآوری، سهم خام فروشی

این سطح تنوع در معادن خراسان جنوبی این قابلیت را بالقوه می‌دهد که در کنار هر معدن، صنایع فرآوری نیز ایجاد شود. مهمتر از استخراج معادن، فرآوری عناصر آن در داخل استان و کشور است. طبق اطلاعات منتشر شده از طرف سازمان صنعت و معدن و تجارت خراسان جنوبی ۱۶۸ واحد فرآوری مواد معدنی دارای پروانه صنعتی در استان ثبت شده است.

این واحد‌های فرآوری از مواد معدنی  شامل، شستشو و دانه بندی شن و ماسه (۵۱ واحد با ظرفیت ۶۴۰۶۰۸۰ تن)، سنگ دانه بندی شده (۲۹ واحد با ظرفیت ۲۴۱۲۱۲۰ تن)، آسفالت (۱۶ واحد باظرفیت ۴۷۰۰۰۰۰ تن)، کفپوش سیمانی -موزائیک (۱۴ واحد باظرفیت ۸۴۵۰۶۸ مترمربع)، آجر فشاری (۱۲ واحد با ظرفیت ۲۵۴۰۰۰ تن)، آجر سفالی (۱۰ واحد با ظرفیت ۳۶۲۱۵۰۰۰ قالب)، گچ ساختمانی بسته بندی شده- گچ ساختمانی فله -گچ سفیدکاری معمولی-گچ صنعتی-گچ میکرونیزه (۶ واحد با ظرفیت ۱۹۷۰۰۰ تن)، کنسانتره زغال سنگ سخت (بیتومینه-آنتراسیت) – کنسانتره زغال سنگ (۵ واحد با ظرفیت ۱۴۲۰۰۰۰ تن)، شن و ماسه دانه بندی شده (۵ واحد با ظرفیت ۴۲۵۰۰۰)، پودر بنتونیت (۵ واحدبا ظرفیت ۲۶۵۰۰۰ تن)، انواع سفال ماشینی اتوماتیک (۵ واحد با ظرفیت ۱۶۱۰۰۰ تن)، دانه بندی ریگ و سنگ (۴ واحدبا ظرفیت ۷۳۰۰۰۰ تن)، انواع پودر‌های صنعتی و معدنی (۴ واحد با ظرفیت ۵۱۵۰۰ تن)، آجرنما پرسی (۴ واحد با ظرفیت ۱۲۰۱۸۵۲۵ قالب)، کاشی سرامیکی کف (۳ واحد با ظرفیت ۵۸۵۰۰۰۰ مترمربع)، کاشی دیواری (۳ واحد با ظرفیت ۶۲۵۰۰۰۰ مترمربع)، پودر میکرونیزه بنتونیت (۳ واحد با ظرفیت ۵۳۰۰۰ تن)، آهک هیدارته (۲ واحد ۵۰۰۰۰ تن)، سیمان پرتلند (۲ واحد با ظرفیت ۱۳۰۰۰۰۰ تن)، فراوری کانی‌های غیرفلزی (۲ واحد با ظرفیت ۹۶۰۰۰ تن)، کنستانتره مس کالکوپیریت -کنسانتره مس اکسیدی (۲ واحد با ظرفیت ۱۲۹۰۰ تن)، اکسید منیزیم (۳۶۰۰ تن)، انواع اسکلت‌های فلزی و سوله محصولات فلزی ساختمانی (۷۵۰۰ تن)، انواع زغال سنگ سخت دانه بندی شده (۱۵۰۰۰۰ تن)، آهک معمولی (۷۰۰۰ تن)، بسته بندی انواع پودر‌های صنعتی و معدنی (۵۰۰۰ تن)، پخت سوم کاشی سرامیک و چینی (۳۰۰۰۰۰ متر مربع)، پرلیت منبسط شده (۲۰۰۰ تن)، پودر سنگ (۱۵۰۰۰ تن)، پودر مخلوط کانی‌های صنعتی (۸۰۰۰ تن)، پودر میکرونیزه بال کلی (۳۰۰۰۰ تن)، پودر میکرونیزه فلدسپات (۱۵۰۰۰ تن)، جرم‌ها و مواد ویژه نسوز (۶۷۰۰ تن)، دانه بندی و فراوری سیلیس (۱۰۰۰۰۰ تن).

ریگ دانه بندی شده (۱۵۰۰۰۰ تن)، اجرام سرامیکی نسوز طبقه بندی نشده (۸۱۰۰ تن)، سفال نیمه ماشینی (نیمه اتوماتیک ۹۵۰۰۰ تن)، سنگ آهن دانه بندی شده (۱۰۰۰۰۰ تن)، سیمان خاکستری معمولی (۸۱۲۵۰۰ تن)، شستشوی کائولن (۶۰۰۰ تن)، شمش منیزیم (۶۰۰۰ تن)، خردایش وفرموله کردن خاک‌های صنعتی (۱۰۰۰۰ تن)، قطعات پیش ساخته بتونی وسیمانی وسبک (۳۰۰۰۰ مترمکعب)، کاشی ساختمانی کفی معمولی (۸۶۰۰۰۰۰ متر مربع)، کاشی ساختمانی معمولی دیواری (۳۴۰۰۰۰۰ متر مربع)، کربنات منیزیم (۲۴۰۰ تن)، کک متالورژیکی (۴۵۰۰۰۰ تن)، کنسانتره فلورین (۵۰۰۰ تن)، گرانول بنتونیت (۱۲۰۰ تن)، لوازم بهداشتی چینی (۱۰۰۰ تن)، ماسه ریخته گری کرومیتی (۳۰۰۰ تن) محصولات سرامیکی نسوز در متالوژی (۳۲۵۰۰ تن) منیزیای ذوبی (۷۵۰۰ تن) منیزیت زینتر شده (۵۰۰۰ تن) و هماتیت گاما (۵۰۰۰۰ تن) است.

این فهرست رسمی صنایع فرآوری معادن در منطقه ایست که نام عسلویه معدنی به فهرست القابش افزوده شده است.  این فهرست را سازمان صنعت معدن و تجارت خراسان جنوبی اعلام کرده است. غیر از محصولات این واحد‌های فرآوری هر آنچه از معادن خراسان جنوبی استخراج می‌شود، خام فروخته می‌شود.

 

 

«خام‌فروشی را بد تعریف کرده‌ایم»

خام فروشی همواره از ایرادات نخبگان به بخش معدن خراسان جنوبی بوده است. سیدمحمدباقر عبادی نماینده مردم بیرجند و درمیان و خوسف از منتقدان همیشگی این «خام فروشی» بوده است. از نگاه او« خام فروشی در معادن استان وجود دارد و مواد غنی معدنی مانند سنگ ، فلزات، خاک های صنعتی به خارج استان و حتی کشور صادر می شود و در آنجا فرآوری می شود.»

وی ادامه می دهد: «اگر بخواهیم فرآوری در استان صورت گیرد باید مشوق هایی باشد و زیر ساخت هایی چون راه آن تأمین شود زیرا معادن بدون راه آهن رونق لازم را ندارد و از سوی دیگر باید تلاش کرد تا سرمایه گذاران را به سوی استان سوق داد».

آیت الله سید علیرضا عبادی نماینده ولی فقیه در استان هم در دیدارهای مختلف خود با مسؤلین استانی و کشوری انتقاد خود را بر خام فروشی مواد معدنی بیان کردند.

نماینده ولی فقیه خراسان جنوبی در ۸ مرداد سال ۹۶ در دیدار با رئیس دفتر نمایندگی وزارت امور خارجه در خراسان جنوبی  گفت: « اکنون از استخراج مواد معدنی تنها گرد و خاک ماشین های حمل مواد معدنی نصپب مردم استان می شود و مسئولان باید گره خام فروشی مواد معدنی باز کنند».

وی در ۱۷ آبان ۹۷سال  هم در دیدار با معاون وزیر صنعت ، معدن و تجارت نیز گفت: «خام فروشی مواد معدنی در این استان دردی از معیشت مردم دوا نمی کند و بر همین اساس جلوی عده کمی که برخی از سرمایه ها را در دست می گیرند باید قاطعانه گرفته شود».

با این حال محمدی عضو خانه معدن استان معتقد است مساله خام‌فروشی در مورد مواد معدنی مختلف، متفاوت است و نمی‌شود به یکباره برای همه مواد معدنی یک حکم ثابت و یکسان در مورد خام‌فروشی صادر کرد.

به گفته وی نمی‌توان جلوی صادرات هر ماده معدنی را گرفت. چرا که داخل برای همه مواد معدنی ظرفیت ایجاد صنایع تبدیلی وجود ندارد و ناگزیر هستیم که به صورت خام به کشورهای دیگر صادر کنیم. همانگونه که برخی از سنگ های معدنی از استان های خراسان رضوی ، کرمان  و یزد به استان ما وارد و در کارخانه شهرک صنعتی بیرجند فرآوری می شود.

محمدی در عین حال با اشاره به اینکه باید در کنار واردات به فکر تولید هم باشیم می گوید: اگر زمینه و توان فرآوری محصولات معدنی در کشور و حتی استان وجود داشته باشد، می‌توان فرآوری و ارزش افزوده بیشتری روی مواد ایجاد و سپس آن را صادر کرد.

 

بسوی عسلویه معدنی؟

عسلویه مجموعه ای از ذخایر «عظیم» هیدروکربن و تاسیسات استخراج و فراوری آن است. به نظر می رسد که اگر قرار باشد خراسان جنوبی (آن طور که مبتکران عبارت «عسلویه معدنی» می گویند) تبدیل به جایی شبیه عسلویه شود، باید بطور خاص ذخایر «عظیمی» از مواد معدنی باارزشی که سرمایه گذاری را توجیه کند معرفی و سپس سرمایه گذاران به سرمایه گذاری برای استخراج و فرآوری این منابع عظیم ترقیب و قانع شوند.

شاید بهترین گام برای حرکت به سمت «عسلویه معدنی» تشریح این عبارت و نام بردن دقیق از ذخایر معدنی باشد که با تکیه بر آن می توان یک عسلویه جدید ساخت.

گزارش از اکبر ابادی