سنت آبگیری آب انبارها از گذشته های دور هنوز هم رواج دارد و هر سال اوایل دی ماه «میرآب ها» آن را به اجرا در می آورند و با این سنت حسنه، آب انبار سیراب محبت میرآب می شود.

به گزارش ایرنا، شهرستان سرایان در ۱۶۰ کیلومتری مرکز خراسان جنوبی با داشتن آب انبارهای فراوان که ۱۴ باب آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، لقب سرزمین آب انبارها را به خود گرفته است و بزرگترین آن آب انبار پایین سرایان نام دارد.
آب انبارها بناهایی عام المنفعه ای هستند که در مناطق خشک و بیابانی از اهمیت ویژه ای برخوردارند و هنوز برخی از این سازه های قدیمی مورد استفاده قرار می گیرد.
آب انبار «کاروانسرای سرایان» جزو آب انبارهایی است که از سلامت زیادی برخوردار بوده و آب مصرفی آن از قنات معروف زابر در فصل زمستان تامین و در فصول گرم سال از آن استفاده می شود. علاوه بر این، پنج آب انبار دیگر نیز در شهر سرایان وجود دارد.
یکی از سنت هایی که برای زنده نگه داشتن آب انبار انجام می شود آبگیری آن در شب های سرد زمستان است و این کار توسط گروهی از مردم که به «میرآب» معروف هستند، انجام می شود.
میرآب ها این سنت را از گذشتگان به ارث برده اند و هر سال با شور و شوق به آن اهتمام می ورزند تا این رسم کهن همچنان پابرجا بماند.
مسئول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان درباره شیوه آبگیری آب انبارها گفت: میرآب ها ابتدا ته مانده آب موجود در مخازن را تخلیه و سپس داخل مخزن را لایروبی و تمیز می کنند.
محمد عرب افزود: بعد از این مرحله تمیزسازی مسیر آب قنات تا سر منشاء اصلی، انجام و با مردم اطراف قنات برای رعایت مسائل بهداشتی هماهنگ می شود تا آب کثیف نشود.
وی بیان کرد: در گذشته مسیرهای داخل شهر نیز تمیز می شد تا به مخزن برسد ولی الان با استفاده از لوله‌های پلاستیکی آب به داخل مخزن هدایت و این لوله ها فقط در داخل شهر استفاده می شود.
مسئول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان یادآور شد: میرآب ها از اواخر شب که معمولا شب های سرد سال است در مسیر قنات رفت و آمد می کنند تا حیوانات به جوی آب نزدیک نشوند.
وی ساعت آبگیری را حدود ۱۱ شب تا چهار صبح عنوان کرد و گفت: تا زمانی که همه آب انبارها آبگیری شوند این کار ادامه پیدا می کند.
به گفته عرب، میرآب ها عقیده دارند آبگیری حتما باید در شب های سرد انجام شود تا بر خنکای آب در تابستان داغ بیفزاید.
او ادامه داد: نکته جالب توجه هنگام آبگیری بزرگترین آب انبار شهرستان (آب انبار کاروانسرا) این است که شب هایی که این آب انبار آبگیری می شود مردم محلی جلوی آب انبار و بازار میثم جمع می شوند و مراسم سنتی کف زنی را اجرا می کنند.
مسئول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سرایان خواندن چهار بیتی و پذیرایی از میرآب ها را بخشی از مراسم آبگیری آب انبار در سرایان عنوان کرد و افزود: وقتی آب قنات به محل آب انبار رسید ابتدا به مدت یک ساعت آب به مسیر جوی کشاورزی هدایت و پس از اینکه زلال و تمیز شد، وارد مخزن می شود.

** ثبت آبگیری آب انبارهای سرایان در فهرست میراث معنوی
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی نیز با اشاره به ثبت سنت آبگیری آب انبارهای سرایان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور گفت: در گذشته مخازن با استفاده از نیروی حیوان و چرخ و هم اکنون به وسیله پمپ برقی تخلیه می شود.
سید احمد برآبادی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: مخزن آب انباردارای یک شیر تخلیه است که حدود ۶۰ سانتیمتر بالاتر از کف نصب شده است اما در کف آن هم یک لوله سفالی به نام «تن بوشه» (لوله سفالی برای انتقال فاضلاب) وجود دارد که برای تخلیه آب باقیمانده و گل و لای آن استفاده می شود.
وی افزود: افرادی که برای تمیز کردن داخل مخزن انتخاب می شوند از طریق پنجره منتهی به مخزن به داخل آن می روند و ورود به این مخزن عمیق با طناب میسر است.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی یادآور شد: این رسم و آیین ششم دی ماه ۹۵ در فهرست آثار معنوی کشور (ناملموس) به ثبت رسید.
وی گفت: بیشتر آب انبارهای شهرستان سرایان به دوران صفوی تعلق دارد و مهمترین عناصر معماری آن که شامل سر در ورودی، پلکان، پاشیر و مخزن است در این سازه آبی دیده می شود.
از حدود ۲ هزار و ۲۰۰ اثر شناسایی شده فرهنگی، تاریخی و طبیعی خراسان جنوبی تاکنون حدود ۸۶۰ اثر برای محافظت و نگهداری در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
همچنین باغ اکبریه بیرجند، قنات بلده فردوس، بیابان لوت و حوله بافی خراشاد میراث جهانی خراسان جنوبی هستند.
گزارش از عصمت برزجی