وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
گلناز حر؛
نعمت های الهی موجود در طبیعت هر کشور، یکی از منابع قابل توجه در توسعه اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی آن کشور محسوب می شود. کشور ما به لحاظ زیست بوم متنوع و محصولات گیاهی مختلف، در این زمینه جایگاه ویژه ای دارد؛ یکی از موهبت های طبیعی این خاک، گیاه زعفران است که به دلیل ارزش خاص آن، طلای سرخ و یا طلای کویر نیز نامیده می شود. سابقه کشت این گیاه رنگی و گران بها در ایران و به ویژه منطقه قائنات، به بیش از سه هزار سال پیش بازمی گردد. زعفران به دلیل طعم، رنگ، عطر عالی و خاصیت ضدافسردگی، کاربردهای فراوانی در تولید فراورده‌های غذایی، دارویی و شیمیایی دارد و با توجه به محدودیت کشت و تولید آن، از فراورده‌های گران‌قیمت به شمار می‌رود.
ایران با متوسط تولید ۹۰ تا ۹۳ درصد از مجموع تولید جهانی زعفران، بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ تن در سال، در این زمینه مقام اول را داراست. اسپانیا با تولید متوسط ۲۵ تن، مقام دوم و کشورهای هندوستان، جزایر اسپرون روسیه، سنگاپور، مالزی، ژاپن، تایوان، چین، فرانسه، ایتالیا، آلمان، استرالیا و یونان با تولید متوسط ۲۵تن، مجموعاً مقام سوم را به خود اختصاص می‌دهند.
با توجه به مزیت کشور در بخش تولید زعفران، نباید از درآمدزایی بالای آن، هم در داخل و هم خارج مرزها غافل شد و با اهمیت بیش از پیش به ایجاد ارزش افزوده در این بخش، برای صادرات هرچه بیشتر آن و تصرف بازارهای جهانی تلاش کرد.
زعفران؛ تولید در ایران، فروش به نام اسپانیا
اولین واژه ای که با شنیدن پدیده خام فروشی محصولات، به ذهن متبادر می شود، فقدان خلق ارزش افزوده است؛ همانگونه که سالهاست کالای استراتژیکی مانند نفت را خام فروشی می کنیم و متاسفانه از هدررفت سرمایه های ملی مانند نفت نگران نیستیم، درباره دیگر سرمایه های کشور نیز غافل شده و خام فروشی را تکرار می کنیم.
خام فروشی زعفران، پدیده تاسف باری است که موجب می شود حاصل دست رنج کشاورزان ایرانی، با بی توجهی در کیفیت و چگونگی صادرات، استفاده نکردن از صنایع تبدیلی و خروج زعفران از مرزهای کشور به شکل فله ای، به کام کشورهایی چون اسپانیا تمام شود، همان کشورهایی که تنها با کنترل کیفی و بسته بندی زیبا و جذاب، این محصول ایرانی را با نام خود به بازارهای جهانی روانه می کنند.
آسیب دیگر این بی توجهی در بخش کاشت و برداشت زعفران، از دست رفتن ظرفیت بالای اشتغال زایی و ایجاد صنایع مرتبط در مناطق زعفران خیز است؛ بدیهی است که ایجاد ارزش افزوده در این بخش، افزایش اشتغال، درآمدزایی و بهره وری را به دنبال خواهد داشت.
بسته بندی جذاب، رمز فتح بازارهای جهانی
زعفران از محدود گیاهانی است که در شرایط سخت زیستی پرورش می‌یابد و مرکز اصلی پرورش آن مناطق کویری و کم آب جنوب استان خراسان است. این محصول که با هزینه، رنج و زحمت بسیار تولید می‌شود، باید بسته‌بندی مطلوب و جذابی داشته باشد تا سالم و باکیفیت به مقصد برسد؛ در غیر این صورت تلاش‌های کشاورزان به طور کامل به ثمر نمی‌نشیند. علاوه بر آن برای در دست گرفتن نبض بازارهای جهانی، بایستی مدیریت صحیح در زمینه بسته بندی محصول زعفران صورت گیرد.
محمد اسماعیل نیا، عضو هیات رییسه کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس، در گفتگو با خبرگزاری ایسنا، به ضعف کشور در صنعت بسته‌بندی اشاره و بیان کرد: « دلیل صادرات فله‌ای زعفران، نبود بسته بندی شکیل برای جذب متقاضی در بازارهای بین‌المللی است و همین موضوع باعث می‌شود که کشوری مانند اسپانیا زعفران را به صورت فله‌ای از ایران خریداری و با عنوان تولید آن کشور، روانه بازارهای جهانی کند. همین موضوع باعث شده بود که کشور اسپانیا درآمد بسیاری را از بسته‌بندی زعفران ایرانی به جیب زند و دولت ایران نیز، به منظور جلوگیری از هدر رفت سرمایه‌های ملی باید به فکر توسعه صنعت بسته بندی باشد.»
وی با با بیان اینکه بسته بندی مناسب نقطه ثقل صادرات کالا به شمار می‌آید، گفت: «با یک برنامه‌ریزی کاربردی می‌توانیم بسترهای توسعه محصول زعفران را به نحو مطلوبی فراهم کنیم.»
گفتنی است خلق ارزش افزوده در بخش زعفران و بسته بندی باکیفیت و جذاب آن، علاوه بر موارد مذکور، موجب افزایش تمایل عمومی و استقبال بیشتر مصرف کنندگان در بازارهای جهانی، رونق صادرات غیر نفتی کشور و به دنبال آن بهبود تراز تجاری خواهد شد و از افت تدریجی بازار زعفران جلوگیری خواهد کرد.
جواد هروی، نماینده مردم قائنات در مجلس، در گفتگو با خبرگزاری خانه ملت، با انتقاد از اینکه رویکرد مسئولان دولتی به تولید و صادرات زعفران سنتی است، بیان کرد: «افغانستان و هلند با تأسیس مراکز تحقیقاتی وآموزشی درخصوص صنایع تبدیلی زعفران توانسته اند پیشرفت چشمگیری درتولید و صادرات این محصول در بازارهای جهانی داشته باشند.
به عنوان مثال تولید شربت های زعفرانی مختلف به عنوان نمونه ای از صنایع تبدیلی می تواند جایگزین مناسبی برای نوشابه های مضرخارجی موجود در بازار مصرف شود که این مهم علاوه بر حمایت از تولید ملی می تواند موجب اشتغال زایی پایدار و هدف قراردادن بازارهای صادراتی نیز شود.»
به نظر می رسد توسعه صنایع تبدیلی در کنار بسته بندی مرغوب زعفران، ارزآوری بیشتر را برای کشور به دنبال خواهد داشت؛ علاوه بر آن که با توجه به نبود نام ثابت و مناسب برای تولید و صادرات زعفران ایرانی، برندسازی این محصول در افزایش سطح صادرات آن تاثیر بسزایی خواهد داشت.
بازاریابی حرفه ای، حلقه مفقوده بهینه سازی فروش
در سال های اخیر با گذار از کشاورزی سنتی به مرحلۀ نوین و همچنین با افزایش سهم محصولات کشاورزیِ عرضه شده به بازار مصرف از کل محصولات تولیدی کشور و با فاصله گرفتن مراکز مصرف از نواحی تولید، موضوع بازاریابی محصولات کشاورزی اهمیت فزاینده ای یافته است. با توجه به اهمیت اقتصادی زعفران در اقتصاد کشور و با توجه به رقابت های جهانی در زمینه محصولات کشاورزی و ظرفیت بالای محصول زعفران برای صادرات، توجه به مقوله بازاریابی و بهینه سازی فرآیند فروش این محصول اهمیت زیادی دارد.
زعفران یکی از محصولات کشاورزی است که پس از برداشت از مزرعه جهت استفاده، نیازمند فرآوری می باشد. مراحل فرآوری زعفران شامل جدا کردن محصول از گل، خشک کردن و بسته بندی است. علاوه بر فرآوری، فعالیت های حمل و نقل و تبلیغات نیز به عنوان بخشی از هزینه های بازاریابی در نظر گرفته می شود. هرچه مسیرهای موجود بین تولیدکننده و مصرف کننده بیشتر باشد، محصول با قیمت نهایی بالاتری در بازار مصرف عرضه می گردد. بنابراین هزینه های بازاریابی بر روی قیمت پرداختی مصرف کنندگان تأثیر می گذارد و کاهش آن موجب بالا رفتن رفاه کل جامعه می شود، پس می توان با مطالعه حاشیه بازاریابی و عوامل مؤثر بر آن در کاهش هزینه ها موثر بود.
یکی از مشکلات عمده مصرف کننده نهایی زعفران قیمت بالا و نوسان زیاد قیمتی آن است. تعداد کم عرضه کنندگان زعفران در قالب استاندارد، موجب گردیده تا بازار فروش زعفران غیررقابتی بوده و بازار تحت کنترل تعداد اندکی از کارخانجات باشد. در صورتی که می توان با اجرای تکنیک های کاربردی بازاریابی این مشکل را برطرف نمود؛ به عنوان مثال سازمان تعاون روستایی درصدد تدوین و اجرای طرح جامع زعفران می باشد.
این طرح شامل آموزش کشاورزان، عملیات زراعی، سورتینگ، بازاریابی، افزایش کیفیت، فرآوری و خشک کردن، شناسنامه دار کردن زعفران ایرانی، اعطای کارت شناسایی به زعفران کاران و ایجاد مزارع الگو است. اجرای این طرح علاوه بر افزایش سطح کیفی محصولات می تواند تا حدی نقش واسطه گران را کم رنگ نماید و منجر به کاهش هزینه های بازاریابی شود. البته این امر مستلزم برنامه ریزی صحیح و اصولی در تمام امور از تولید تا مصرف است. البته موفقیت نهایی زمانی حاصل می شود که این سازمان مبادرت به حل کلیه معضلات این محصول با ارزش از تولید تا مصرف نماید.
یکی دیگر از موانع روبروی کشاورزان نحوه فروش محصولات است، بطوریکه به منظور جلوگیری از خرابی محصول، حاضر می شوند آن را به قیمتی نه چندان بالا بطور مستقیم یا از طریق واسطه به فروش برسانند. به همین جهت تأسیس سازمانی به منظور خرید محصولات با قیمت مناسب و توافقی ضروری به نظر می رسد. در هین راستا می بایستی با عوامل واسطه ای به صورت جدی برخورد کرد. این امر کاهش هزینه ها و تعادل در قیمت های نهایی را به دنبال خواهد داشت.
گفتنی است با توجه به اهمیت تحقیقات، پژوهش و فعالیت های علمی در کشاورزی نوین، ایجاد مراکز دانشگاهی، علمی و تحقیقاتی در مناطق زعفران خیز و پذیرش دانشجو و پژوهشگر مرتبط با بازاریابی، فرآوری و بهبود بسته بندی و … می تواند بهره وری، درآمد زایی و ارز آوری در بخش کاشت و برداشت زعفران را تقویت نموده و این بخش را توسعه و گسترش بخشد.
در پایان می توان گفت مدیریت کارآمد، تهیه و تدوین طرح ها و استانداردهای بین المللی در بخش بسته بندی، بازاریابی، فرآوری و صادرات زعفران و اصلاح فرآیند از تولید تا مصرف این محصول و اهتمام ویژه درباره طلای سرخ، می تواند رونق، اشتغال زایی، بهبود تراز تجاری، رونق صادرات غیر نفتی و … را موجب شود.
