فراخوان آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری از مسوولان و نهادهای مختلف برای شفافیت بیشتر در جامعه، رسالتی دشوار را بر دوش رسانه ها و وسایل ارتباط جمعی نهاده است تا با ایجاد نهضتی فراگیر در انعکاس حقایق، بستر حل مشکلات جامعه را فراهم آورند و اینگونه پاسخگوی مطالبات به حق افراد باشند.

 

آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی ۲۳ مهر ۱۳۹۷ خورشیدی در ابتدای جلسه‌ درس خارج فقه خود در توضیح «نامه حضرت امیرمومنان(ع) خطاب به مسوولان و فرماندهان نظامی»، این مهم را به مثابه دستورالعملی برای همه مدیران نظام اسلامی دانستند و فرمودند: «شفافیت را امیرالمومنین یاد داده؛ می گوید حق شما بر من -یعنی حقی که شما پیش من دارید- [این است که] هیچ رازی را از شما پنهان ندارم، هیچ حرفی را از شما پنهان نکنم، مگر در جنگ، مسایل جنگ و مسایلی که با دشمن طرف هستیم، اینجا نمی شود حرف ها را زد… در مسایل امنیتی، در مسایل نظامی، در مسایل گوناگونی که جنگ داریم با دشمن، مقابله‌ با دشمن داریم، بله اینجا جای افشاگری نیست، جای شفافیت نیست، اما در غیر این ها، در مسایل عمومی مردم… مسوولان جز در موارد نظامی، امنیتی و اموری که با دشمن مقابله داریم، باید شفاف باشند و هیچ رازی را از مردم پنهان نکنند.»

بسیاری از کارشناسان، شفاف سازی را نسخه نجات بخش کشور از مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ارزیابی می کنند و در این میان، نقش رسانه ها به عنوان نمایندگان افکار عمومی جامعه و همچنین حلقه ارتباطی میان مردم و مسوولان بر هیچ فردی پوشیده نیست و آنها می توانند با مهیا ساختن شرایط مناسب، زمینه نظارت و مطالبه گری مردم را نسبت به مسوولان فراهم آورند و سازمان های مختلف را از زوایای پنهان مشکلات و چالش های جامعه آگاه سازند.

دولت تدبیر از آغاز به کار خود به منظور شناسایی و خشکاندن ریشه های فساد و رعایت حقوق شهروندی، شعار آزاد سازی اطلاعات را اصول کار خویش قرار داد و سامانه ای به نام سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات را طراحی و راه اندازی کرد.

در این ارتباط پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا نظرات «مسعود کوثری» استاد ارتباطات و عضو هیات علمی دانشگاه تهران را در ارتباط با بیانات مقام معظم رهبری در خصوص شفاف سازی مسوولان جویا شد.

**تصویب قانون دسترسی آزاد به اطلاعات؛ نخستین گام در راستای اعمال شفافیت
تصویب قانون دسترسی آزاد به اطلاعات در مجلس شورای اسلامی گامی بسیار مهم در راستای اعمال شفافیت در جامعه بود که با تاکید دوباره رهبر معظم انقلاب بر آن، جایگاه و اهمیت این موضوع بار دیگر در جامعه مورد تایید قرار گرفت. شفافیت بیشتر، افزایش نظارت ها را به دنبال دارد و هرچه نظارت مردم بر سازمان های مختلف بیشتر باشد، آن نهادها به دلیل پاسخگو بودن، رفتار و عملکردی محتاط تر و با دقت تر از خود بروز می دهند و بر اثر شفافیت پدید آمده، مردم قدرت ارزیابی عملکرد سیستم های اداری را پیدا می کنند و همچنین امکان رشد فساد از سیستم بروکراسی گرفته خواهد شد و از گسترش فساد اداری نیز پیشگیری می شود و تاکید دوباره مقام معظم رهبری بر لزوم شفافیت، این مساله را وارد مرحله جدی تری ساخته است.

** دسترسی آزاد به اطلاعات و شفاف سازی، اقدامی موثر در کاهش چالش های سیاسی و اجتماعی
دسترسی آزاد به اطلاعات و شفاف سازی نهادهای مختلف، تنها به بیان مشکلات و نکات منفی خلاصه نمی شود، بلکه ذکر خدمات صورت گرفته و بیان آمارهای موجود در بخش های مختلف، بستری را در جامعه مهیا می سازد که مردم، نگاه و نگرشی آگاهانه تر نسبت به مسایل و چالش های پیش رو داشته باشند و همچنین با فراهم ساختن، دسترسی محققان و اندیشمندان به آمار و اطلاعات موثر، آنها امکان تجزیه و تحلیل مسایل گوناگون جامعه را برای یافتن راه حل های مفید در برابر مشکلات خواهند داشت. به عنوان مثال، شفاف سازی نسبت به آسیب های اجتماعی در جامعه و چگونگی عملکرد دستگاه های مختلف در این ارتباط می تواند با آگاهی بخشی مردم درباره این چالش ها به ایجاد پویش های مردمی برای ریشه کنی این معضل بیانجامد و همچنین ارایه راهکارهای جامع دانشگاهیان و نخبگان علمی در این ارتباط می تواند راهگشا باشد.

از دیگر پیامدهای مثبت شفاف سازی می توان به بروز رفتارهای عاقلانه تر از طرف مردم اشاره کرد، برای نمونه بیان و روشنگری درباره پدیده‌هایی چون ارز و سکه که در ماه های گذشته به التهاب هایی در بازار و اقتصاد منتهی شد، می توانست با بیان شرایط و تشریح مختصات اقتصادی کشور به وسیله مسوولان، نگرانی های موجود را کاهش دهد تا شاهد رفتارهای هیجانی چون خرید سکه، ارز و کالاهای مازاد بر نیاز نباشیم و به عبارت دیگر بدین وسیله از رواج شایعه و نگرانی در میان مردم جلوگیری شود.

** رسالت های رسانه‌ها در مطالبه گری حق مردم
مطالبه گری به عنوان یکی از وظایف و رسالت های مهم رسانه‌ها محسوب می شود و این مقوله با تاکید دوباره رهبر معظم انقلاب در این باره، حجت را بر همگان روشن ساخت. در این میان رسانه ها می بایست با روشنگری، برگزاری جلسه ها و میزگردهای گوناگون به بیان مطالبات مردم بپردازند و با طرح نقدهای سازنده، فواید شفاف سازی را برای مردم تبیین کنند.

تیم رسانه ای دولت هر سال در هفته دولت گزارش هایی را در ارتباط با آمار و عملکرد سازمان های گوناگون تهیه و منتشر می کند اما به نظر می‌رسد که این اطلاع‌رسانی باید در مقاطع کوتاهتری صورت پذیرد زیرا مطالعه گزارشی با این وسعت از حوصله بسیاری از مردم خارج است، بنابراین آمار باید به تدریج و در طول سال انتشار یابد تا این اطلاع رسانی دقیق و به موقع، سوء تفاهم ها و شایعه های موجود در جامعه را که ناشی از عدم اطلاع مردم است، پایان بخشد و این وظیفه بر عهده رسانه های مختلف به ویژه تیم رسانه‌ای دولت قرار دارد تا با شفاف سازی و اطلاع رسانی بهتر از تجزیه و تحلیل های خطایی که ممکن است، مردم با آن روبرو شوند، گرفته شود.

**لزوم پاسخگو بودن تمام نهادهای حکومتی
مقام معظم رهبری در این میان تنها مسایل امنیتی و نظامی را به عنوان موارد استثنا مطرح کرده اند و بنابراین می بایست به غیر از این ۲ حوزه که اطلاعات محرمانه در اختیار دارند، تمامی سازمان‌ها و نهادهایی که زیرمجموعه سه قوه هستند به امر شفاف‌سازی بپردازند. در این میان این آفت و شائبه وجود دارد که مسوولان برای فرار از پاسخگویی، لایه های مختلف اطلاعات را به ۲ بخش امنیتی و نظامی تسری دهند و در حقیقت دلیل اجرا نشدن قسمت هایی از گردش آزاد اطلاعات نیز همین بهانه ها بوده است که این مهم می بایست با مطالبه گری های رسانه ها که نمایندگان افکار عمومی جامعه به شمار می روند به مرور از میان برداشته شود.