گزارش/ شرکت های دانش بنیان و کشت گلخانه ای ابزار ایران در جنگ غذا

فاطمه مهردادیان

“دهه آینده دهه جنگ بر سر آب وغذا خواهد بود “این جمله  رعب آور هرچند به گوش خیلی از ما کلیشه شده است اما دلهره مهیبی به دنبال دارد که باید برای آن به گونه ای چاره اندیشی کرد، تا نسلهای بعدی ما و یا حتی خودمان در کهنسالی با آن گلاویز نباشیم ، تدبیری فراتر از ایجاد چند پویش مردمی در برنامه های سرگرم کننده صدا وسیما وچند تیزر موثر تلویزیونی ، تدبیری که در نهایت منجر به تغییر فرهنگ وسیاستگذاری کلان کشور شود.

امنیت غذایی در هر کشوری اساسی ترین رکن استقلال آن کشور به شمار میرود و همواره کشورها تلاش می کنند تا با تعریف محصولات استراتژیک وحمایت ازتولید آنها، ذخیره چند ماهه و حتی چند ساله ای را برای خود تعریف کنند. در دنیای امروز که جنگ با سلاح معنای خود را به معنی اخص از دست داده است. جنگ سرد و تحریم های سیاسی و اقتصادی کشورها لزوم تعریف  امنیت غذایی را برای همه دولت ها ضروری ساخته است.

با این وجود طی سالهای اخیر با کمبود آب ونگرانی از کم آبی هجمه ای علیه کشاورزی کشورمان شکل گرفت که کار حتی تا “طرح نکاشت” هم جلو رفت …

طرحی که به کشاورزان پیشنهاد می شد به ازای نرفتنشان به زمین به آنها پول پرداخت می شود !!! چنین موضع منفعلانه و حتی خصمانه ای علیه تولید و خودکفایی زمانی مطرح شد که جنگ آینده، “جنگ بر سر آب”  لقب گرفت و دولتها مامور شدند برای کاهش مصرف آب عزم ملی را بسیج کنند.

اما آیا تنها مصرف کننده نا مناسب آب در ایران بخش کشاورزی است و آیا کشورهای دیگر با این چالش رویرو نیستند؟

آمار تجارت بین‌المللی کشور نشان می‌دهد که ایران هرساله میزان قابل‌توجهی از  محصولات کشاورزی مورد نیاز خود را وارد می‌کند. به‌طور مثال در سال ۱۳۹۲ طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی میزان واردات محصولات غذایی بالغ ‌بر ۹/۱۲ میلیارد دلار بوده که به میزان ۸/۷ میلیارد دلار بیشتر از میزان صادرات این محصولات بوده است. در سال ۱۳۹۳ خورشیدی  نیز وزن کل واردات بخش کشاورزی ما ۲۰ میلیون و ۴۰۷ هزار تن و ۵۱ کیلوگرم به ارزش حدود ۱۰ میلیارد و ۷۱۲میلیون دلار و ۶۳ سنت بوده است که سهمی معادل ۸۱٫۵۶ درصد از کل وزن واردات کالاهای غیرنفتی وسهم ۴۴٫۲۵ درصدی از ارزش کل واردات کالاهای غیرنفتی ۱۱ ماهه نخست سال  ۹۳ را به خود اختصاص داده است. ضمن اینکه روند واردات مواد غذایی ایران هرساله رو به افزایش است.

محصولات اساسی کشاورزی محصولاتی هستند که نیازهای غذایی اساسی یعنی پروتئین، چربی و کربوهیدرات را برطرف می‌کنند. غلات(گندم، ذرت، جو و برنج)، گوشت، شیر، نهاده‌های دامی، روغن و شکر از جمله محصولات اساسی کشاورزی هستند؛ گرچه برخی از کارشناسان معتقدند روغن و شکر نباید جزو غذاهای اساسی تعریف شده و دست کم نباید برای مصرف آنها یارانه پرداخت شود. محصولات غیراساسی کشاورزی نیز انواع میوه، سبزی و ادویه‌ و همچنین انواع فرآورده‌های غذایی چون بیسکویت، شیرینی و شکلات را شامل می‌شود.

آمار صادرات و واردات محصولات کشاورزی کشورمان نشان از آن دارد که محصولات اساسی کشاورزی هر ساله سهمی بیش از ۹۰ درصد از کل واردات محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده‌اند؛ درحالی‌که این سهم در مورد صادرات در حدود ۲۰ درصد است. بر اساس جدیدترین آمار ارائه شده گمرک در ۱۲ماهه سال گذشته هزار و ۴۰۵ میلیون دلار ذرت با سهم ارزشی ۳٫۳۹ درصد، رتبه اول واردات  کشور و میزان واردات گندم خوراکی ۸۶۷ میلیون دلار با سهم ارزشی ۲٫۰۹ درصد است.

میزان واردات لوبیای سویا ۷۲۸ میلیون دلار با سهم ارزشی ۱٫۷۵ درصد، واردات برنج ۶۸۰ میلیون دلار با سهم ارزش ۱٫۶۴ درصد و واردات کنجاله سویا  ۶۷۲ میلیون دلار و سهم ارزش آن ۱٫۶۲ درصد، در ۱۲ ماه سال ۹۴ است.به این ترتیب  ۵ محصول کشاورزی استراتژیک ذرت، گندم، لوبیایی سویا، برنج و کنجاله سویا رکورد‌دار واردات سال ۹۴ هستند.

دکتر مجید شیخی استاد دانشگاه در گفتگو با خبرنگار ما می گوید: امنیت غذایی مهمترین دغدغه همه دولتها با هر گرایش سیاسی واعتقادی است وهمه تلاش می کنند با بنیادی خواندن بخش کشاورزی امنیت غذایی ملل خود را در دستور کار قرار دهند.

وی تاکید می کند: امنیت غذایی در فضای سیاسی تحریم و یا جنگ اقتصادی اهمیت بیشتری پیدا می کند درست همان قواعد بازی که لزوم ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی با نگاه ویژه به غذا وامنیت را با تیز هوشی مقام معظم رهبری فراهم کرد. با این وجود طی سالهای اخیر توجه به خودکفایی وخوداتکایی انچنان که باید در دستور کار قرار نگرفته است، چنانکه به دلیل حمایت از منابع آبی کاهش تولید برخی از محصولات کشاورزی در دستور کار قرار گرفته است.

شیخی با اشاره به وضعیت کم آبی در سایر کشورها می گوید: افزایش دما وکاهش بارندگی تنها مسئله امروز ایران نیست وبسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز با آن دست وپنجه نرم می کنند. با این وجود جایگاه بخش کشاورزی هیچگاه برای این کشورها از اولویت نیفتاده است ؛چنانکه کالیفرنیای آمریکا به شدت با کمبود آب مواجه است. اما سیاستهای آن کشور هرگز بدنبال کاهش تولیدات کشاورزی نبوده وبر اساس گزارشهای رسیده اکنون این ایالت به عنوان بزرگترین تولید کننده پسته، ایران را پشت سر گذاشته است.

این استاد دانشگاه تاکید می کند: تولید وتوسعه کشاورزی کشت هندوانه یا سیب ز مینی و گوجه فرنگی به عنوان محصولات آ ب بر نیست ، محصولاتی که با حجم قابل  توجهی آب و زحمات طاقت فرسای کشاورزان تولید شده وبه علت فراوانی یا به ثمن بخس صادر شده یا خوراک دامها می شود.

این کارشناس اقتصاد کشاورزی گفت: در شرایط تحریم وجنگ اقتصادی باید تولید محصولات استراتژیک نظیر گندم، جو، برنج و تامین گوشت قرمز و سفید با استفاده از جدیدترین متدهای توسعه در دستور کار قرار گرفته و با حمایت دولت توسط کشاورزان دنبال شود .

مشاور وزیر سابق جهاد کشاورزی ادامه داد: توسعه کشت در گلخانه یا تولید ارقام مقاوم به خشکسالی همچنین استفاده از جدیدترین دستاوردهای تکنولوزیکی برای  تولید با تناژ بالا به همراه کیفیت از جمله اقداماتی است که باید در دستور کار قرار  گیرد واقتصاد مقاومتی نیز بر آن تکیه دارد.

این کارشناس با اشاره به کارنامه دولتها در تامین کالاهای اساسی می گوید: با وجودیکه دولتها همواره توجه به بخش کشاورزی را رکن امنیت غذایی خود اعلام می کنند ،اما در عمل متأسفانه هرچه دولت به دولت دیگر پیش آمده‌ایم، اگر نگویم در نابودی کشاورزی رقابت کردند، لااقل می‌شود گفت غفلت هایشان  یکدیگر را تکمیل کرده و بخش قابل توجهی  از کالاهای اساسی  وارداتی شده است؛ ۹۵% چای، ۹۸% روغن نباتی، نیمی از برنج، بخش زیادی از گندم، گوشت و پروتئین یخ‌زده، شکر و حتی میوه، وارداتی است.  ودر سالهای اخیر با عتاب رهبری سرعت واردات در حوزه غذا کاهش یافته است .

از سوی دیگر اینکه ایران در شرایط خشکسالی قرار داشته و در سالهای اخیر از نیمه خشک به خشک متمایل شده است، حقیقتی غیر قابل انکار است ؛ با این وجود مسئولان وزارت جهاد کشاورزی نیز معتقدند: جنگ دهه های آینده جنگ بر آب وغذا خواهد بود و باید از هم اکنون برای آنها چاره جویی کرد.

معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی معتقد است در آینده تولید محصولات کشاورزی سخت تر است،  و  برای تامین غذای بشر باید کشاورزی را دانش بنیان کرد.

اسکندر زند تصریح می کند: شاخص توان اقتصادی کشورها در گذشته بر مبنای دسترسی و به کارگیری موثر منابع فیزیکی، طبیعی و دارائیهای ملموس از قبیل زمین، پول، ماشین آلات اقتصاد منبع بنیان بوده است اما امروز میزان خلق و بهره برداری از دانش در مسیر تولید و دستیابی به فناوریها و توانمندیهایی است که به حفظ مزیت رقابتی آنها  و اقتصاد دانش بنیان  منجر می شود .

وی  معتقد است ، از طریق شرکتهای دانش بنیان و با استفاده از خلاقیت و سرمایه گذاری صورت گرفته در فارغ التحصیلان کشاورزی باید تولید در شرایط رقابتی و توسط بومی سازی دانش های روز بکار گرفته شود.

دکتر زند تاکید می کند :در واقع این شرکت‌ها حلقه واسطه بین ایده و تکنولوژی هستند  و به منظور تجاری ساختن ایده‌ها حمایت از شرکتهای دانش بنیان در دستور کار قرار گرفته وب ه نظر میرسد در شرایط تحریم بهترین ابزار برای استفاده از ظرفیت علمی و جوان کشور همین شرکتهای دانش بنیان باشند.