به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، کلیات لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان با هدف تضمین آنان در مقابل مخاطراتی چون کودک آزاری و ارایه راهکارهای پیشگیرانه و بازدارنده، پس از کش و قوس های زیاد و گذشت حدود ۱۰سال، بالاخره به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید.
در این لایحه که در ۵۱ ماده و سه فصل تهیه و تدوین شده و روز سه شنبه (دوم مردادماه) به تصویب مجلس رسید، به کلیات و تعاریف حمایت از کودکان و نوجوانان، تحقیق و رسیدگی و همچنین تدابیر حمایتی از این قشر پرداخته شده است.
براساس ماده یک این لایحه، سوء رفتار به معنای هرگونه فعل یا ترک فعل عمدی که سلامت جسمی، روانی، اخلاقی یا اجتماعی طفل و نوجوان را در معرض خطر و آسیب قرار دهد؛ از قبیل ضرب و جرح، محبوس کردن، سوءاستفاده جنسی، توهین یا تهدید نسبت به طفل یا نوجوان در صورتی که جنبه تادیبی نداشته باشد یا قراردادن او در شرایط سخت و غیرمتعارف و یا خودداری از کمک به وی و نیز فحشاء به معنای هرگونه به‌کارگیری و یا وادار کردن طفل و نوجوان در فعالیت‏های جنسی برای خود یا دیگری، بیان شده است.
«معصومه ابتکار» معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده عنوان کرده که در این لایحه افراد ۱۸ سال به پایین به خوبی در نظر گرفته شده است.
به گفته وی، در این لایحه وضعیت مخاطره آمیز کودکان و نوجوانان تعریف و شرایطی که روح و روان و جسم کودک را تهدید می کند، آمده است.
ابتکار به این نکته مهم نیز اشاره کرده است، کودکی که دچار آسیب های روحی و روانی می شود تا آخر عمر این آسیب را با خود حمل می کند و با حضور در جامعه صدماتش برای خودش، خانواده اش و سایر افراد جامعه بی حد و حصر است.
شواهد نشان می دهد که بسیاری از عاملان آزار جنسی کودکان به نوعی خود در کودکی از قربانیان این پدیده بوده اند. بنابر این فراهم نمودن و تقویت بسترهای پیشگیرانه جهت جلوگیری از بازتولید آن در اولویت قانونگذاران و نهادهای ذیربط قرار دارد.
«سیده فاطمه ذوالقدر» نماینده تهران در ارتباط با این لایحه گفته است: امروزه شاهد مشکلات متعددی در جمع کودکان و نوجوانان هستیم، گاهی اوقات مشاهده می شود کودکان در مدرسه، فضای ورزشی و غیره مورد هتک حرمت قرار می گیرند از این رو آسیب های جسمی، روحی و روانی افزایش یافته است.
نماینده مردم تهران بیان داشته است: امروزه شاهد کودک فروشی، افزایش کودکان کار، فروش مواد مخدر توسط نوجوانان و غیره هستیم، در این لایحه اجاره کودکان و تکدی گری محکوم شده و زمینه تعاملات و هم افزایی بیشتر بین دستگاهی نیز پیش بینی شده است.
بدین ترتیب طرح لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در مجلس، می تواند نقطه عطفی در امر مبارزه با پدیده شوم کودک آزاری و از جمله آزار جنسی کودکان در کشور باشد. با این حال تا رسیدن به راه حل های عملیاتی و کاهش یا ریشه کن کردن این پدیده راه درازی در پیش است.
متخصصان و کارشناسان، کودک آزاری را عبارت از هرگونه آسیب جسمی، روانی، جنسی و یا بهره کشی از افراد زیر ۱۸ سال توسط افراد دیگر می دانند. بر اساس این تعریف کودک آزاری شامل سه مقوله اصلی کودک آزاری جسمی، روحی یا عاطفی و جنسی می شود.
آزار جنسی کودکان و نوجوانان به عنوان بدترین نوع کودک آزاری توسط افراد بزرگسال یکی از مسائل مهم جوامع کنونی در سراسر جهان و از جمله در کشور ما است. طبق آمار جهانی از هر ۴ کودک دختر و از هر ۶ کودک پسر، دستکم یکی از آنها در سنین زیر ۱۶سال مورد آزار جنسی قرار می گیرند.
در ایران هرچند آمار دقیقی از آزار جنسی کودکان در دست نیست اما «حسین اسدبیگی» رئیس اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی به آمار بالای کودک آزاری در کشور اشاره می کند.
اسدبیگی در خصوص آمار آزار و اذیت کودکان در سال گذشته بیان کرده است: در این مدت یک هزار و ۱۹۳ مورد به مراکز مداخله، ۸ هزار و ۵۲۵ مورد تماس با خط ۱۲۳ و ۵ هزار و ۶۷۲ مورد نیز در بخش خدمات سیار ثبت شده است. همچنین ۹۳درصد از موارد آزار جنسی از سوی افراد نزدیک خانواده و دوستان خانوادگی صورت می پذیرد.
بنابر این نقش نهاد خانواده و به ویژه والدین در پیش گیری از وقوع پدیده آزار جنسی کودکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و خانواده با اتخاذ رویکرد پیشگیرنه می تواند به نوعی از بازتولید آزار جنسی جلوگیری کند.
در این پیوند، «حمیلا بخشی» روان شناس در گفت و گو با گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری اظهار داشت: خانواده به عنوان رکن اصلی جامعه که متشکل از پدر، مادر و فرزندان است، سهم بسزایی در امر مبارزه با پدیده آزار جنسی کودکان دارد. با این حال میزان و چگونگی سهم هر خانواده متفاوت است.
به گفته وی، این تفاوت در وهله اول ناشی از میزان و سطح آگاهی و اطلاعات والدین در مورد مسائل و مشکلات جنسی فرزندان است. اگرچه چگونگی و امکان انتقال این اطلاعات به کودکان در زمان و وقت مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است. اغلب خانواده ها یا به میزان کافی در این مورد آگاه نیستند و یا نوعی احساس شرم و حیا مانع انتقال اطلاعات درست و لازم به کودکان می شود. معمولاً والدین سؤالات کودکان را جواب نمی دهند، یا بد و یا غلط جواب می دهند. خانواده اگر اطلاعات درست و به موقع به کودکش بدهد، در واقع ۵۰ درصد مسئله حل می شود. بچه ای که آشنا به مسائل و مشکلات جنسی است و اطلاعات درستی از خانواده دریافت کرده است می تواند دست کم در برابر آزار جنسی مقاومت کند و مهارت نه گفتن داشته باشد و نترسد. در غیر این صورت در چنین شرایطی می ترسد و به خانواده هم اطلاع نمی دهد.
این مشاور خانواده بیان داشت: در این قضیه پایگاه اجتماعی و طبقاتی خانواده و میزان تحصیلات می تواند بسیار مؤثر باشد ولی میزان سواد عاطفی والدین و سطح کیفیت پدری و مادری عامل مهم تری است. خانواده های ما سواد عاطفی بالایی ندارند. پدر و مادرها اگر چه ممکن است سطح تحصیلات بالایی داشته باشند ولی مهارت پدری و مادری ندارند و سواد عاطفی پایینی دارند. والدین به واسطه عدم ارتباط عاطفی درست یا ارتباط عاطفی ضعیف با بچه ها دچار مسامحه عاطفی می شوند. اگر قرار باشد پدر و مادرها به دلایلی همچون مشغله کاری، مشکلات مالی، نگرش ها،دیدگاه های ارزشی و… در حق بچه ها مسامحه عاطفی داشته باشند آنها خیلی بیشتر از آزار جنسی، آسیب می بینند به ویژه اینکه این دوری و مسامحه عاطفی منجر به سست شدن تعاملات و روابط والدین با فرزندان می شود. این وضعیت بر کیفیت و حتی کمیت ارتباطات و تعاملات بین آنها اثر می گذارد. در نتیجه کودکان آسیب پذیرتر می شوند.
به گفته این کارشناس حوزه خانواده، مسئله رسانه های ارتباط جمعی و به ویژه ماهواره و فضای مجازی و شبکه های اجتماعی از جمله موارد مهم دیگر در مسئله تربیت جنسی کودکان و نوجوانان در خانواده ها است. مدیریت این حوزه بیش از آنکه وظیفه دولت یا نهادهای نظارتی رسمی باشد بر عهده خود خانواده ها است.
وی در این مورد بر این باور است: نبایستی بین محیط بیرون و درون خانه تفاوت و یا تناقض زیادی وجود داشته باشد. متاسفانه این تناقض در حال حاضر در جامعه ما وجود دارد. بچه ها در جامعه و در محیط هایی مانند مدرسه با یک سری چارچوب ها و قواعدی روبه رو می شود که مجبور به رعایت آنها هستند. وارد مدرسه می شود می بیند که مدرسه قانون و مقرراتی درباره نوع رفتار برای مثال حجاب دارد. اما در محیط خانواده و به واسطه رسانه ای مانند ماهواره قواعد و هنجارهای مذکور به چالش کشیده می شود. فیلم هایی از ماهواره می بیند که چنین قواعد و مقرراتی در آنها دیده نمی شود. بنابر این بچه ها دچار تناقض می شوند و این تناقض در هم ریختگی شخصیتی به وجود می آورد.
وی افزود: باید داخل خانه را طوری مدیریت کنیم که تفاوت زیاد بین بیرون و درون خانه وجود نداشته باشد. بچه ها به شدت از تصویر متأثر می شوند و یاد می گیرند. البته تأثیر منفی ماهواره در والدین نیز مشاهده می شود و این تأثیر مخرب است. از جمله اینکه روابط فرازناشویی خیلی رواج پیدا کرده. سریال ها و فیلم های ماهواره ای این مسئله را عادی کرده اند و قبح اجتماعی آن را شکسته اند.
علاوه بر موارد فوق که بیشتر مربوط به محیط درون خانواده است، پدر و مادرها با مسئله نظارت بر محیط های بیرونی که فرزندانشان در آنها حضور پیدا می کنند نیز روبه رو هستند. آنها فرزندانشان را به کلاس های مختلف در محیط های بیرون از خانه، از مدرسه گرفته تا کلاس های موسیقی، ورزش های مختلف و….، می فرستند. بنابر این پیشگیری از وقوع آزار جنسی نیازمند اتخاذ تدابیر لازم از سوی خانواده ها است.
این کارشناس مسائل کودکان می گوید: نمی توان بچه ها را در خانه زندانی کرد. ما ناچار هستیم آنها را برای آموزش های مختلف به مکان های مختلف بفرستیم. اولاً باید نسبت به انتخاب مکان مورد نظر حساس باشیم. دغدغه داشته باشیم. ببینیم مدارکشان درست است. مجوز دارند یا افرادی که در آنجا مشغول به کار هستند شایسته هستند. دیگر اینکه ارتباط و تعامل مستمری با این مراکز داشته باشیم. ما باید بسیار معلم بچه مان و مربیش را ببینیم. البته باید دورادور نظارت داشته باشیم. نباید مستقیم کنترل کنیم. این می تواند نتیجه عکس بدهد. بچه ها باید احساس آزادی عمل را داشته باشند. باید بدانند که حضور و نظارت ما نقش حمایتی دارد، نه کنترلی.
به گفته صاحبنظران، نظارت و مدیریت محیط های درون و بیرون خانه برای والدین در عین ضرورت چالش برانگیز نیز هست. همه والدین از مهارت ها و توانمندی های لازم در این زمینه برخوردار نیستند.
در این مورد، بخشی راه چاره را علاوه بر آموزش خانواده ها و کودکان از طریق نهادهای دولتی و رسمی همچون آموزش و پرورش و صدا و سیما، در برگذاری کارگاه های مختلف تربیت جنسی می داند.
وی معتقد است که برگزاری کارگاه هایی در این خصوص برای کودکان و همچنین برای خانواده ها ضروری است. در این کارگاه ها باید از پایه شروع کرد. دو محور اصلی در این کارگاه ها این است که چه وقت و چطور باید این مسئله را با کودکان در میان گذاشت و آنها را آموزش داد. در این مورد تفاوت های فردی از اهمیت زیادی برخوردار است. نمی توان یک نسخه برای همه بچه ها پیچید. پدر و مادرها فرامی گیرند که چگونه و با چه جرقه ای باید شروع کرد و چگونه به سؤالات بچه ها در این مورد جواب داد. همچنین چطور با مسئله روبه رو شد و آن را مدیریت و در نهایت از آسیب های جنسی کودکان جلوگیری کرد.