گاه گاهی دستی بر کمر می نهد و برای رفع خستگی قامتش را صاف نگه می دارد و بلافاصله به گشتن زباله ها ادامه می دهد تا آنچه که به دنبالش است، بیابد؛ پلاستیک ها را در کیسه ای و کارتن ها را در کیسه ای مجزا می گذارد.
می خواهد از عرض خیابان گذر کند و منتظر خودروهاست تا راحت بتواند خودش و کیسه هایش را عبور دهد فرصت خوبی است تا به بهانه همراهی در خیابان با او هم کلام شد در پاسخ اینکه وضعیت بازار کار شما چگونه است می گوید: این روزها کمی قیمت این جور چیزها گران تر شده است.
در حالی که در یکی از کیسه هایش را محکم می کند، ادامه می دهد: شاید همین که کمی قیمت این جور ضایعات بیشتر شده، افراد بیشتری هم سراغ این کار بیایند و رقابت بیشتری در رسیدن به سطل های زباله ایجاد شود.
لاغر و خمیده قامت است می گوید: سه فرزند دارد و گذران زندگی اش از همین راه زباله گردی و جداکردن زباله هایی همچون کارتن و پلاستیک و فروختن آنها به ضایعاتی ها است.
در گوشه ای دیگر از شهر، مردی میانسال در اطراف یکی از سطل های زباله پرسه می زند گویی چیزی که به دنبالش است پیدا نکرده، با خستگی که در گام هایش پیداست راهش را ادامه می دهد تا شاید در سطل زباله دیگری به مطلوب هایش برسد.
اینجاست که می بینی هر چند زباله گردی هم در وانفسای بیکاری و فقر به شغلی امیدوار کننده تبدیل شده و با اینکه نیازی به مدرک و تخصصی ندارد اما این دلیل نمی شود کار راحتی باشد و سختی های خودش را دارد.
مرد میانسالی که در حوالی سطل زباله چیزی چشمگیر ندیده است با نیشخند تلخی می گوید زمانی مردم این شهر در شان خود نمی دیدند به عنوان رفتگر استخدام شهرداری شوند اما امروز زباله هم گیرشان نمی آید.
بیماری هایی که سلامت جسمی افراد در این کار را تهدید می کند را نمی توان کتمان شد بیماری هایی که می توانند واگیر هم داشته باشد و خانواده های آنها و جامعه را درگیر کند.
اگرچه اقدام هایی مانند طرح تفکیک زباله در مبدا برای حذف زباله گردها در حال اجرا است اما می‌توان با روشنی بیان کرد که اجرای این طرح موفق نبوده است چرا که نتوانسته به هدف خود برسد و افزایش روزانه زباله گردها نیز حکایت از اجرای طرح های ناموفق شهرداری ها دارد.
زباله گردی و مباحث زیست محیطی و چرایی و چگونگی محقق نشدن تفکیک زباله ها از مبدا موضوع مهمی است که در جای خود محل بحث مفصل دارد اما اینکه چرا گذران معیشت برخی از افراد جامعه در گرو کنکاش سطل های زباله است؟ به عنوان مساله ای اجتماعی باید مورد توجه قرار گیرد.
با گسترش شهرنشینی معضلات و آسیب های جدیدی ایجاد شده اند زباله گردی از جمله این مشکلات است و حالا دیگر، چشم ها عادت کرده اند که افرادی را ببینند که میان سطل های زباله دنبال لقمه نانی هستند.
زباله گردی را می توان به عنوان آسیب اجتماعی نوین در اثر تولید بیش از حد زباله رو به رشد توصیف کرد به طوری که در ابتدا این پدیده با هدف پیدا کردن اشیای قابل استفاده یا جمع آوری ته مانده غذا برای قشر آسیب پذیری از جامعه صورت می گرفت اما امروزه با اجرای طرح های بازیافت و تغییر مدیریت شهری به عنوان یک شغل نیز مورد استقبال اشخاص قرار گرفته است.

**زباله گردی معضل اجتماع
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان می گوید: پدیده زباله گردی که در سال های اخیر به دلیل شرایط اقتصادی و بیکاری گسترش بیشتری پیدا کرده مساله ای اجتماعی است که با وجود اینکه نگاه های مردم به صورت عینی آن را می بینند اما کمتر به صورت ذهنی درگیر آن هستند.
«مجتبی ترکارانی» افزود: با توجه به وضعیت اقتصادی و معیشت مردم به نظر می رسد این مساله درگیری ذهنی مردم نیست و اینکه در این وانفسای مشکلات فعلی عده ای هم روزی خود را از سطل های زباله باید بگیرند، عادی شده است.
این جامعه شناس گفت: مساله اجتماعی زباله گردی علاوه بر اینکه از نظر بهداشتی و سلامت تبعات و عواقبی دارد از منظر زیبایی و مبلمان شهری هم پسندیده نیست.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان اظهار داشت: این مساله که اکنون کودکان، زنان و مردان را درگیر خود کرده ناشی از بیکاری در جامعه است که عده ای از نظر معیشت و سطح درآمد به حداقل هایی رسیده اند که ناگزیر به چنین کارهای نازل روی آورده اند.
ترکارانی افزود: در عین حال افرادی هم هستند که به دنبال گرفتاری در آسیب های اجتماعی، پایگاه اجتماعی خود را از دست داده اند و چاره ای جز این ندارند که برای گذراندن زندگی به چنین شغل هایی روی آورند.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان یادآور شد: در عین پدیده زباله گردی برای امرار معاش بیانگر ظهور فقر مطلق در جامعه است که افراد را به کارهای پست اجتماعی و اقتصادی وا می دارد.
این جامعه شناس با اشاره به اینکه این پدیده می تواند بیانگر اختلاف طبقاتی و نابرابری اجتماعی باشد گفت: به عبارتی چیزهایی که برای برخی دورریختی هستند برای عده ای دیگر باعث زنده ماندن و قابل استفاده و ضروری هستند.
وی بیان کرد: در عین حال عملکرد نامناسب نهادهای خدمات شهری یکی دیگر از ابعاد مورد توجه در زباله گردی است که اگر مساله تفکیک زباله را بدرستی انجام می دادند زباله گردی به صورتی شکیل تر می توانست ایجاد اشتغال کند.

** زنان، کودکان و مردان زباله گرد
«بتول سلیمی منش» کارشناس ارشد حقوق جزا نیز در این خصوص می گوید: اصلی ترین اشخاص در زباله گردی مردان و کودکان هستند که به صورت رسمی با پیمانکاران شهرداری و یا به صورت غیر رسمی با ضایعاتی ها همکاری دارند اما دسته دیگری از زباله گردان زنان هستند که هر چند تعداد کمتری را به نسبت مردان و کودکان دارند اما زنان نیز با همکاری با مراکز غیر رسمی به محل جمع آوری یا دفع زباله ها مراجعه می کنند تا با جمع آوری زباله های بازیافتی و فروش آنها بتوانند مخارج زندگی خود را تامین کنند‌.
وی اظهار داشت: با توجه به توزیع ناعادلانه منابع و همچنین گسترش فقر و اعتیاد با بازتولید آسیب های اجتماعی و همچنین با پدیده زباله گردی به عنوان آسیب اجتماعی جدید مواجه هستیم که بیکاری، فقر، حمایت نشدن دولتی و اعتیاد از عمده دلایل زباله گردی از نگاه پژوهشگران است.
این محقق اجتماعی یادآور شد: کودکان زباله گرد در مراکز رسمی و غیر رسمی مشغول به کار هستند به طوری که در برخی مناطق کشور با پیمانکاران شهرداری در محل های تفکیک زباله به فعالیت می پردازند اما باید آسیب هایی را که این کودکان با آن مواجه اند مدنظر داشت و از فعالیت این کودکان در این حوزه جلوگیری کرد.
به گفته وی، از جمله بیماری هایی که این کودکان در معرض آن قرار می گیرند حصبه، ایدز، هپاتیت، انگل روده ای و زانو و کمر درد است که به دلیل نبود پوشش بیمه این کودکان مورد درمان قرار نمی گیرند و امکان سرایت بیماری های واگیر در آنها به دیگران نیز وجود دارد.
سلیمی منش با بیان اینکه درصدی از زباله گردها زنان هستند، گفت: این قشر به علت مسایل فیزیکی، جنسی و همچنین شغلی در معرض آسیب های جدی قرار می گیرند از یک سو کارگزاران و پیمانکاران بازیافت بیشتر با زنان کار نمی کنند و همین امر موجب می شود که عمده فعالیت زنان در عرصه زباله گردی با ضایعاتی و مراکز غیر رسمی باشد و از لحاظ بهداشتی و مالی به یقین نظارتی بر عملکرد آنان نبوده و همین امر موجب می شود که زنان تحت نظر این مراکز با آسیب مواجه باشند.

**زباله گردی؛ پدیده ای رو به گسترش
این محقق اجتماعی یادآور شد: زباله گردی به عنوان آسیب اجتماعی جدی در بیشتر شهرهای کشور در حال گسترش است و برای پیشگیری از رواج هر چه بیشتر آن باید شهرداری ها طرح ساماندهی زباله را در شهر به نحو مطلوب اجرا کنند.
این کارشناس ارشد حقوق جزا اظهار داشت: برای مقابله با زباله گردی از لحاظ قانونی دستور عملی وجود ندارد اما از این سو باید توجه داشت که آسیب های اجتماعی را نمی توان با اقدام های قهری کنترل کرد بلکه باید در پی رفع علت ها بود که معلول نیز در پی مرور زمان در ابتدا کنترل و بعد هم ناپدید کرد.
وی گفت: تا زمانی که اعتیاد و فقر جامعه را زیرتاثیر خود قرار دهد به قطع معضلات جدیدتری با آسیب های نوین متوجه اقشار آسیب پذیر جامعه خواهد بود، زباله گردی پیامد نبود حمایت اجتماعی است.
این پژوهشگر مسائل اجتماعی گفت: مسئولیت اجتماعی به عنوان یکی از معیارهای جامعه سالم باید در بین اقشار جامعه نهادینه شود زمانی که زنان و کودکان به سبب فقر سر از سطل زباله در می آورند همه انسان های جامعه به نحوی مسئول هستند و باید در جهت حمایت از این اشخاص گام بردارند.

** زباله گردی؛ پدیده نوظهور نظام اجتماعی ایران
«بهنام فروتن»، فعال فرهنگی و پژوهشگر در این خصوص می گوید: پیشرفت های شگرف دنیای جدید در عرصه فناوری و تولید، نظام اجتماعی را از نظر قشر بندی دچار تحولات زیادی کرده است به طوری که نظام اجتماعی ایران در دهه های اخیر دچار دگرگونی شده و شاهد ظهور آسیب های نوپدید و حتی گروه های اجتماعی گسترده به صورت غیر رسمی هستیم که یکی از پدیده های دهه های اخیر زباله گردی یا امرار معاش از طریق جمع آوری مواد قابل بازیافت زباله ها است.
وی گفت: امروز زباله گردی در کشورهای توسعه یافته به واسطه اجرای برنامه های تفکیک در مبدا کمرنگ شده ولی در ایران به واسطه گرایش به مصرف گرایی وسبک زندگی، تنوع طلبی، استفاده غیر اصولی از مواد پلاستیکی در همه شوون زندگی سبب تولید زباله و در نهایت کسب درآمد برای عده ای از افراد جامعه شده است.
این پژوهشگر مسایل اجتماعی با بیان اینکه زباله گردی نه تنها آسیب اجتماعی نیست بلکه شروع چرخه اقتصادی بازیافت یا همان طلای کثیف است، گفت: اما باید توجه داشت زباله گردی آسیب های مترتب با خود خواهد داشت که مهمترین آن آسیب های فردی مانند ابتلا به بیماری های خطرناک ناشی از نبود رعایت الزامات فنی در دفع زباله ها، نبود احساس امنیت در معابر عمومی، الگو پذیری فرزندان در بین خانواده های زباله گرد و تحمیل بار سنگین هزینه های بیماری ناشی از زباله گردی به سیستم درمانی کشور است.
فروتن اظهار داشت: نکته مهم و اساسی در تولید زباله به سبک زندگی مردم برمی گردد و آن هم تفکیک نشدن زباله در مبدا که نه تنها برنامه فرهنگ سازی از سوی سازمان های متولی صورت نگرفته بلکه مردم نیز توجهی به این موضوع مهم نداشته و نه تنها آسیب های اجتماعی بلکه آسیب های زیست محیطی را به دنبال دارد.
وی گفت: بهترین روش ایجاد سبک زندگی در خصوص دفع هدفمند زباله های خانگی و صنعتی ایجاد زیرساخت اساسی در مبدا و آموزش شهروندان با اعطای بسته های تشویقی و ایجاد مناطق پایلوت در این زمینه است.

** بیشتر زباله گردهای خرم آباد مرد هستند
«رضا دریکوند» سرپرست سازمان پسماند شهرداری خرم آباد می گوید: اطلاعاتی از شمار دقیق افراد زباله گرد در خرم آباد وجود ندارد اما آنچه که عیان است بیشتر این افراد را مردان تشکیل می دهند و تعداد زنان و کودکان در این کار اندک است.
وی در خصوص ضرورت تفکیک زباله ها از مبدا نیز می گوید: تفکیک زباله هنوز در مرحله فرهنگ سازی و آموزش است و تا زمانی که این طرح به اجرا برسد هنوز راه طولانی وجود دارد.
دریکوند افزود: عمده مشکل در حوزه مدیریت پسماندها زباله های عفونی است که تقریبا ۱۰ درصد از کل زباله های بیمارستانی را تشکیل می دهد.
بنا بر گفته «وحید رشیدی» شهردار خرم آباد، روزانه ۵۰۰ تن زباله در شهر خرم آباد جمع آوری می شود و اکنون مدیریت پسماند به عنوان موضوعی مهم در شهرداری مورد توجه است.

**مروری بر وضعیت تولید زباله و ضرورت تفکیک آنها
سرانه تولید زباله بنا بر استاندارهای جهانی بین ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم در روز به ازای هر فرد و در ایران ۷۵۰ گرم است که این میزان در استان لرستان ۷۰۲ گرم است البته در شهرهایی از استان تولید زباله تا حدود ۹۴۰ گرم به ازای هر فرد در روز نیز می رسد.
طبق ماده ۳۸ قانون در خصوص عوارض کالا و خدمات، شهرداری ها عوارض مربوط به واحدها و مواردی که منجر به آلودگی زیست محیطی می شوند را دریافت می کنند بنابراین از همین منبع باید در راستای حفظ و نگهداری از محیط زیست و جلوگیری از عوارض و مشکلات ناشی از پسماندها برنامه برنامه ریزی و اقدام کرد.
تفکیک و مدیریت پسماند به طور مستقیم برعهده شهرداری ها است؛ گامی که تاکنون سست برداشته شده و بنا به گفته مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست کشور، اکنون مدیریت پسماند در کشور نارکارآمد است و شهرداری ها تا به حال آن گونه که باید موفق عمل نکرده اند.