مدرک یا مهارت؛ جوانان و بازار کار به کدام نیاز دارند؟

به گزارش، خبرنگار حوزه رفاه و تعاون گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛ «مدرک گرایی» پدیده‌ای است که این روزها منجر شده تا جوانان و دانشجویان ایرانی به کاغذی تمایل پیدا کنند که پس از گذراندن یک دوره تحصیلی در دانشگاه، آن را از محل تحصیل خود دریافت می‌کنند.

این روزها جوان ایرانی با داشتن تمایل به مدرک گرایی دیگر به دنبال کسب علم به معنای واقعی آن نیست و تنها هدف او از ادامه تحصیل، دستیابی به مدرک است. حال کسب نمره قبولی جای خود را به علم آموزی داده است و دانشجویان تنها به کسب نمره‌ای که تنها منجر به قبولی آن ها شود، اکتفا می‌کنند.

امروزه هر دانشجویی با هر ضریب هوشی می‌تواند به دانشگاه برود و مدرک تحصیلی مد نظر خود را کسب کند. به نظر می‌رسد که پدیده مدرک گرایی طی چند سال اخیر رشد قابل توجهی کرده و در میان اقشار مختلف جامعه رواج یافته است، چرا که در گذشته رقابت برای ورود به دانشگاه و عرصه علم آموزی تنگاتنگ بود و متقاضیان به راحتی نمی توانستند از مرحله سختی به نام کنکور عبور کنند.

حال باید از خودمان بپرسیم که چرا مدرک گرایی در میان ما ایرانیان مد شده است و یا اینکه چرا باید دست کم هر شخصی در جامعه ما باید مدرک لیسانس داشته باشد؟

برای یافتن جواب این سوال‌ها به یکی از دانشگاه‌های شهر تهران سری زدم و با چند تن از دانشجویان این دانشگاه به گفتگو نشستم.

از حمیدرضا که یکی از دانشجویان این دانشگاه بود، پرسیدم: شغلت چیست؟، او با لبخندی سرد جواب داد: شغل؟ شغل من و امثال من فقط گذران عمر است. به امید یافتن شغل و کسب درآمد ۴سال درس خواندم و لیسانس گرفتم و بعد از گذشت ۲ سال هم مدرک ارشد خود را از دانشگاه گرفتم و بعد از آن هم به خدمت سربازی رفتم، اما آب از آب تکان نخورده است.

در این میان محمود که دکتری جغرافیای طبیعی داشت، گفت: ای کاش وقت خودم را تلف نمی‌کردم و تا دیپلم را گرفتم، به سربازی می‌رفتم و بعد از آن کار فنی یاد می‌گرفتم. اکنون یک نقاش یا یک سفیدکار آن چنان درآمدی دارد که صدتا مدرک دکتری هم آن درآمد را ندارد.

یاسین که تازه مدرک ارشد خود را گرفته بود، گفت: برادر من مدرک دیپلم دارد، اما کار او مکانیکی و تعویض روغن است، کمترین درآمد او روزانه ۲۰۰ هزار تومان است. بدون اینکه مدرک خاصی داشته باشد، اما مهارت مکانیکی را دارد. ای کاش به جای این همه درس خواندن، دنبال یک «مهارت» بودیم که بشود از آن استفاده کرد.

مدرک گرایی، سیاست چند دهه کشور بود که هر شخصی برای انتخاب شغل خود باید مدرک تحصیلی مربوطه را کسب می‌کرد. این سیاست باعث شد که بیشتر جامعه و به خصوص جوانان به سمت مدرک گرایی سوق پیدا کنند.

مدرک گرایی چیست؟ چه اهمیتی دارد؟ آیا داشتن یک برگ کاغذ این همه می‌تواند مهم باشد؟ از همه این‌ها گذشته، مدرک داشتن هم یک نوع تلاش تلقی می‌شود، یعنی هرکس مدرک بالاتری دارد، کلاس بیشتری دارد. شخصی ۴ سال یا بیشتر زمان صرف می‌کند تا یک برگ کاغذ را به دست آورد. کاغذی که مدرک نامیده می‌شود.

در سیستم آموزشی کشور ما  اگر دانشجویی حتی در طول ترم هم درس  نخوانده باشد، چند روز قبل از امتحان هم می‌تواند  با خواندن،  چند برگ کاغذ یا صرفا کتابی که  معرفی شده است،  از پس آزمون مورد نظر برآید.

در این نوع سیستم آموزشی قطعا دانشجو با  روحیه مدرک گرایی پرورش پیدا خواهد کرد و میل محض به مدرک از آن جهت که دیگر به دنبال کیفیت علم آموزی نخواهد بود و صرفا اهداف خود را در جهت رسیدن به مدرک تعیین  می‌کند، در جوان ایرانی پرورش می‌یابد. شاید باید گفت که یکی از عوامل مهم مدرک گرایی یا  بی سوادی علمی همین موضوع تعداد زیاد دانشگاه ها در کشور است که در ابتدای گزارش نیز به آن اشاره شده است.

حدود ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته با وجود تنها یک دانشگاه که همان دانشگاه دولتی بود، رقابت تنگاتنگی میان افراد برای ورود به دانشگاه وجود داشت و در نتیجه هم سواد این مدرک و هم مهارت آن وجود داشت، اما امروزه تعداد بسیار و تنوع دانشگاه‌ها مانند غیردولتی، پیام نور، غیر انتفاعی و دانشگاه آزاد باعث شده که عملا هیچ رقابتی برای ورود به دانشگاه وجود نداشته باشد.

شاید یکی دیگر از عوامل مهم  در امر مدرک گرایی توجه به این قضیه باشد  که شغل و آینده شغلی ما مرهون همین برگه کاغذ است. پس نمی‌توان به راحتی از کنار آن رد شد. گاهی مدرک دانشگاهی برای فرد شأن و جایگاه اجتماعی می‌آورد، بدون اینکه حتی ذره‌ای علم و دانش پشت آن باشد، چراکه این روزها رسیدن به این برگ کاغذ، بسیار راحت است و به همین دلیل تمایل افراد برای دستیابی به این برگه کاغذ روز به روز بیشتر می‌شود.

سیاست‌های چند دهه گذشته برای به دست آوردن جایگاه اشخاص، مدرک بوده است و نه مهارت. همین موضوع باعث شد که جامعه به سمت مدرک گرایی سوق پیدا کند و این فرهنگ در میان اقشار مختلف جامعه باب شود. به طوری که اگر فردی مدرک لیسانس داشته باشد به او یک نمره و عدد را می‌دهیم و اگر دیپلم داشته باشد یک عدد و نمره دیگر را به او اختصاص می‌دهیم.

چه بخش های خصوصی و دولتی در دراز مدت به مردم پیامی داده اند که به دنبال مدرک بروید. امروزه اینکه به دنبال آدم متخصص باشیم، به ندرت پیدا می شود.

اسماعیل ظریفی آزاد، مدیر کل روابط کار و جبران خدمت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفتگو با خبرنگارحوزه رفاه و تعاون گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛  با اشاره به اینکه، در گذشته وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نظام ارزیابی و طبقه بندی مشاغل داشته است، اظهار کرد: در این نظام اولویت و اهمیت با مدرک تحصیلی بوده است، یعنی اشخاص با داشتن مدرک تحصیلی، امتیازی را کسب کرده و از حقوق و مزایای شغل مدنظر بهرمند می‌شدند.

ظریفی آزاد، افزود: در بخش دولتی هم تقریبا همین طور بود، اکنون هم این موضوع وجود دارد که اگر شما برای یک شغل کارشناس باشید، باید مدرک تحصیلی لیسانس داشته باشید، به محض گرفتن مدرک تحصیلی، در جایگاه مورد نظر خود استخدام خواهید شد. حال این مسئله طی زمان نسبتا طولانی چند دهه گذشته، این پیام را به جامعه داده است که به  دنبال مدرک باشید و اگر در شغلی که مشغول به کار هستید، مدرک داشتید از حقوق و مزایای آن بهرمند می‌شوید که همین رفتار باعث ایجاد مدرک گرایی در جامعه شد.

وی با بیان اینکه تا زمانی که افراد بر اساس مدرک تحصیلی استخدام می‌شوند، به تنها چیزی که عملا به آن توجه نمی‌شود، میزان کارآیی و بهره‌وری آن‌ها است، افزود: ایران از جمله کشورهایی است که بیشترین مدرک دکتری را دارد. از سال ۱۳۹۰، بازاندیشی و بازنگری در نظام طبقه بندی مشاغل و جبران خدمت در وزرات کار را آغاز کرده‌ایم. در این میان یکی از مهم ترین موضوعاتی که برای وزارت کار مطرح شده، این مسئله است که اولویت را از مدرک تحصیلی به سمت مهارت گرایی تغییر دهیم.

اولین گام به سمت مهارت گرایی

مدیر کل روابط کار و جبران خدمت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، با تاکید بر اینکه، اولین گام برای سوق دادن به سمت مهارت گرایی، تغییر دادن زمینه‌های قانونی و مقررات  است، تصریح کرد: بر اساس، ماده ۴۸ قانون کار که آیین نامه نظام ارزیابی و طبقه بندی مشاغل است، الزام دخالت تام و تمام مدرک تحصیلی را از دوش کارفرمایان برداشته ایم و در حال حاضر کارفرمایان می‌توانند نظام مزدی داشته باشند که به جای اینکه اولویت را به مدرک تحصیلی بدهند، اولویت را به مهارت دهند.

ظریفی آزاد خاطرنشان کرد: وزارت کار این زنجیر را باز کرده است. آیا  این بدان معنا است که همه کارفرمایان به سمت مهارت گرایی رفته‌اند؟ خیر، هنوز راه درازی در پیش داریم، چرا که در طول ۴۰ سال فرهنگی را درست کرده ایم و موضوع مدرک گرایی در ذهن مردم جامعه جا شده است، بنابراین زمان زیادی لازم است تا جامعه به سوی مهارت گرایی پیش رود و سوق یابد.

وی با اشاره به اینکه وزارت کار به عنوان سازمان مرجع و در رأس امور جامعه، کسی را مجبور نمی‌کند که فقط افراد با مدرک تحصیلی را مشغول به کار کنند، بلکه مدرک تحصیلی می‌تواند یک ملاک باشد، اما کارفرمایان می‌توانند مهارت را هم ملاک قرار دهند. این گام اول وزرات کار بوده است که در سال ۹۵ برداشته است. چنین الزامی از لحاظ قانونی وجود ندارد، اما تغییر این فرهنگ و مطلع کردن کارگران و کارفرمایان نیازمند کار تدریجی است.

کسب مهارت

مدیر کل روابط کار و جبران خدمت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی،  با تاکید بر اینکه، ۹۹ درصد کارفرمایان کشور مطلع نیستند که می‌توانند در نظام مزدیشان، مهارت گرایی را هم به جای مدرک تحصیلی که حرف اول و آخر را می‌زند، مد نظر داشته باشند، اضافه کرد: بعد از اینکه همه متوجه این موضوع شدند که مهارت هم می‌تواند ملاک قرار گیرد، چطور باید این مهارت شناسایی شود؟ مهارت سخت است، ارزیابی می‌خواهد، در حال حاضر به این موضوع رسیده ایم که حرف اول و آخر را مدرک نمی‌زند.

وی با بیان اینکه مهارت را از چه طریق و چگونه باید اندازه گیری و ارزش گذاری کنیم؟، افزود: چگونگی ارزش گذاری و تشخیص مهارت افراد موضوعی است که راه طولانی را باید طی کند. وزارت کار در این راستا اقدامات قانونی لازم را انجام داده است و در حال ترویج آن است. یعنی باید بنگاه های اقتصادی جامعه را از ایجاد تحول در زمینه منابع انسانی کشور آگاه و به آن ها آموزش‌های لازم را ارائه کند تا با قدرت هرچه بیشتر بتوانند افراد با مهارت را شناسایی کنند. حال اگر این موضوع در جامعه ترویج یابد، هر شخصی که مهارت بیشتری دارد از جایگاه بهتری در جامعه برخوردار می‌شود و مزد بالاتری می‌گیرد.

حال امیدواریم که با اهمیت دادن به موضوع مهارت افراد در جامعه بتوانیم گامی موثر در زمینه مهارت آموزی کسب کنیم، چراکه از این طریق افراد بر اساس میزان مهارتی که دارند به مقام و جایگاه مناسب خود دست می‌یابند و بر اساس مهارت در مشاغل مختلف فعالیت خواهند کرد و رفاه اقتصادی جامعه در گرو کسب مهارت خواهد بود.