بهار خاکستری افزایش دما و کاهش رطوبت، تبخال تغییر اقلیم بر چهره استان است

امروز خراسان جنوبی – محمودآبادی mahmoodabadi@birjandtoday.ir
گرمای ناگهانی در اسفند ماه امسال و البته کاهش دمای ناگهانی در فروردین ماه باعث شد درختان با یک تنش شدید مواجه شوند تا جایی که درختان در اسفند بیدار شدند و در فروردین زمانی که گلهای رنگینشان باز شده بود از افت ناگهانی دما سکته کردند و گلهایشان ریخت. این افت و خیزهای دما مقاومت درختان را تا حد بسیار زیادی کم کرده است تا جایی که اناری که تا منفی ۱۰ درجه سرما را تحمل می کند، در مقابل یخبندان منفی ۵ درجه خشکش می زند و می شکند.
«این بلای تغییر اقلیم بر سرزمین ماست،که نه تنها خراسان جنوبی بلکه تمام کشور را درگیر کرده است. اما موضوع اینجاست که میزان خسارات به کشاورزان در خراسان جنوبی به دلیل قدرت خشکسالی بیشتر است».این جمله را کارشناس هواشناسی گروه تحقیقات اداره کل هواشناسی استان به خبرنگار ما می گوید.
دکتر الهام عابدینی ادامه می دهد: در سال های اخیر به علت تغییرات اقلیمی با مشکلاتی مواجه هستیم. یکی از مشکلات تنش های خشکی است. مشکل دیگر تنش های گرمایی است که باعث پژمردگی محصولات کشاورزی می شود. سومین مشکل نیز تنش های شوری است؛ به دلیل بهره برداری های بی رویه ای که از زمین کرده ایم و شیوه های نامطلوب کشت، زمین دچار شوری شده است.
وی با اشاره به تنگناهایی که در بخش کشاورزی به وجود آمده توضیح می دهد: بخش کشاورزی یکی از اصلی ترین بخش هایی است که به شدت تحت تأثیر شرایط آب و هوایی یا اقلیم می باشد. اقلیم بیانگر متوسط دراز مدت پارامتر هواشناسی که عبارتند از دما، بارندگی، رطوبت، نور و باد می باشد. «در عرض های جغرافیایی بالا با افزایش دما فصل زراعی طولانی تر شده، فتوسنتز افزایش و عملکرد گیاهان بهبود می یابد. همچنین در عرض های جغرافیایی پایین، افزایش دما مشکل تنش های محیطی مثل تنش خشکی را سبب می شود و عملکرد را محدود می کند. در نواحی معتدل نیز با افزایش دما مشکل بهاره سازی گیاهان به وجود می آید و بر عملکرد اثر منفی خواهد داشت.» وی این ها را جزو حداقلی از اثرات تغییر اقلیم در کشاورزی عنوان می کند. دکتر عابدینی می افزاید: تغییر اقلیم و گرم شدن زمین و همچنین تغییر میزان دی اکسیدکربن تأثیر جداگانه هر کدام بر رشد و پایداری گیاهان هرز و گیاهان زراعی بوده و رقابت بین این گیاهان را تحت تاثیر قرار می دهد. وی درباره شرایط پیش آمده برای استان می گوید: روند تغییرات اقلیمی در استان به نحوی بوده است که از مهرماه سال ۹۶ تا فروردین ماه سال ۹۷ میانگین دمای استان به ۱۳٫۶ درجه سلسیوس رسیده است، این عدد نشان می دهد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته دمای استان ۰٫۲ درجه افزایش داشته است. عابدینی می گوید: بر اساس شاخص ها و تحقیقات انجام شده روشن است که این دما نسبت به میانگین بلند مدت ۱٫۳ درجه افزایش داشته است و همین طور هر سال در حال افزایش است.
فردوس آتشین
وی درباره این افزایش ها در شهرهای مختلف استان عنوان می کند: میانگین دمای شهرهای استان بین ۰٫۱ تا ۱٫۹ درجه نوسان داشته است به طور مثال برای فردوس و طبس این تغییرات در حد ۱٫۹ درجه ثبت شده است یعنی در این دوشهر هوا خیلی گرم تر شده است. وی اضافه کرد: این موضوع به مراتب تنش های کشاورزی را در این دو شهر بیشتر می کند که مهمترین آنها آفتاب سوختگی و ترک انار می تواند باشد که برای فردوس پیش بینی می شود. کارشناس هواشناسی گروه تحقیقات اداره کل هواشناسی استان با اشاره به این افزایش دما به کاهش دما نیز در فصلی که نباید اشاره می کند و می گوید: روند تغییرات اقلیمی باعث شده به طور کلی تنش های زیادی برای درختان ایجاد شود چرا که در زمستان وقتی انتظار دمای پایین را داریم و می دانیم درختان انار تا دمای منفی ۱۰ درجه را تحمل می کنند ناگهان یک افزایش دمای ناگهانی طی دو روز باعث می شود درخت از خواب زمستانی بیدار شود. عابدینی ادامه می دهد: این روند چون در زمستان اتفاق می افتد، به نحوی است که ممکن است در عرض یک شب دوباره دما تا منفی ۵ درجه کاهش پیدا کند، آنگاه درختی که تا دوبرابر این دما را تحمل می کرد حالا مقاومتش را از دست داده است و با دمای منفی ۵ درجه دچار خسارت و سرمازدگی می شود. وی این سرد و گرم شدن های بی موقع را مربوط به همان موضوع تغییر اقلیم می داند و متذکر می شود پدیده های جوی نشان می دهد اردیبهشت امسال نیز تغییرات دمایی نسبت به سال گذشته بیشتر است و این یعنی خسارت بیشتر به درختان و کاهش مقاومت آنها حتی برای محصولاتی که نسبت به خشکسالی و کم آبی مقاوم هستند. به گفته دکتر عابدینی این روند باعث شده تحقیقات جدید در حوزه های مختلف کشاورزی انجام شود تا جایی که بر اساس مقاله های ارائه شده اثرات تغییر اقلیم، تغییرات ضروری الگوی کشت نیز بیان می شود که این موضوع در استان نیز بسیار ضروری است. به گفته وی بر اساس آخرین تحقیقات انجام شده بنظر می رسد که ناحیه مدیترانه از جمله ایران به صورت ویژه تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی قرار دارد. پیش بینی می شود که گرم شدن هوا در این منطقه بیشتر از متوسط جهانی باشد، هم چنین درصد رطوبت و بارش به مقدار زیادی کاهش یافته و در تنوع و تغییر پذیری بین سال ها، افزایش وجود داشته باشد. این در حالی است که طی ۱۲ سال اخیر تنها ۱ مورد (سال۹۰-۹۱ ) آن هم به مقدار بسیار جزئی میانگین دمای کشور به زیر نرمال رفته است. در مابقی سال ها میانگین دمای کشور از مقدار میانگین بلند مدت و طبیعی خود بیشتر بوده است.
این کارشناس ادامه می دهد :بر اساس این گزارش، روند افزایش قابل توجه مقادیر تبخیر و تعرق پتانسیل در کشور طی ۱۱ سال اخیر بیانگر افزایشی در حدود ۱۲۴۱ میلی متر برای هر سال می باشد. از سوی دیگر، بر اساس مدل های پیش بینی، طی ۱۱ سال آینده متوسط دمای کشور ۲۴۱ سانتیگراد افزایش خواهد یافت. این روند افزایش دما در کنار افزایش تبخیر و تعرق و کاهش بارندگی می تواند به طور جدی زنگ خطر بحران آب را به صدا درآورد. این درحالی است که دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا، مرکز فضایی گودارد ناسا و مرکز ملی تحقیقات جوی در طی یک دوره یک ساله که از سال ۱۲۲۱ آغاز شد، دریافتند که بخش هایی از ترکیه، سوریه، عراق و ایران که در امتداد حوضه رودخانه های دجله و فرات قرار دارند حدود ۱۹۹ کیلومتر مکعب از مجموع ذخایر آب شیرین خود را از دست داده اند.
نهبندان در صدر خشکی هوا
دکتر عابدینی وضعیت تبخیر و رطوبت استان را نیز نگران کننده توصیف کرده و می گوید: در اثر افزایش دما رطوبت استان نیز کم شده است.
بر اساس داده های آماری این مورد امسال نسبت به سال گذشته ۶ درصد کاهش داشته است و البته نسبت به دوره آماری بلند مدت ۱۱ درصد کاهش داشته است. وی با اشاره به ایستگاه های هواشناسی این سازمان اضافه کرد: هم اکنون در شهرستان نهبندان تنها ۲۵ درصد رطوبت در هوا ثبت شده است و بیشترین رطوبت ثبت شده مربوط به شهرستان قاین با ۴۵ درصد است. وی ساعات آفتابی استان را نیز رو به افزایش اعلام و می گوید: این افزایش ساعات آفتابی تبخیر و تعرق را نیز می کند در استان افزایش داده است و همه این ها دست در دست خشکسالی همین طور بر تن کشاورزی زخم می زند.
وی یادآور می شود: وضعیت خشکسالی ۱۰ سال اخیر نشان می دهد بر اساس شاخص خشکسالی spei  نیمه غربی بشرویه و شمال طبس درگیر خشکسالی بسیار شدید و کل استان نیز درگیر خشکسالی شدید است.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی با صحه گذاشتن بر موضوع تغییر اقلیم می گوید: زمستان پارسال گرمای ناگهانی داشتیم و متأسفانه بهار امسال سرمای ناگهانی تا جایی که حتی درختچه های زرشک که نسبت به دیگر محصولات باغی مقاوم است دچار خسارت شد. مهندس رضایی از گل دهی زودهنگام و افتادن این گل ها در بهار می گوید و اینکه در این میان تعداد زیادی از کشاورزان حیران مانده اند که به راستی با این اوضاع آب و هوایی چه باید کرد!!
به گفته وی سرمازدگی، افت شدید دما، یخبندان، تگرگ و سیل حوادث غیرمترقبه‌ای بود که در اواخر فروردین ماه اتفاق افتاد، علاوه بر آن گرمایش بی اندازه در اواخر اسفندماه و اوایل فروردین ماه موجب عدم تأمین نیاز سرمایی درختان و باعث به اصطلاح بیداری زودهنگام درختان شد.
به گفته وی بر اثر سرما، افت شدید دما، یخبندان، سیل و تگرگ به زیربخش باغبانی خسارت وارد شده و این آسیب ها، آسیب هایی نبوده که قابل مدیریت باشند و در سطح بحران و فراگیر بوده است.
رضایی بحث خسارت گرمازدگی را نیز مطرح می کند و می گوید: در این استان هر دو مورد را داشته ایم و گزارش آن به مسئولان صندوق بیمه و کمیسیون کشاورزی رسیده است.طهماسبی معاون وزیر جهاد کشاورزی نیز در گفت و گو با مهر این موضوع را تایید کرده و با بیان اینکه متأسفانه ایران کشوری حادثه خیز است و صندوق بیمه محصولات کشاورزی نیز بنیه مالی قوی ندارد، گفته است: تولیدکنندگان سرمایه خود را از بانک ها می گیرند، برای اینکه بتوانند کانون های تولید خود را سرپا نگه دارند به مبالغی برای تهیه نهاده های کشاورزی، شخم زدن زمین، آبیاری و …  نیازمند هستند، بنابراین تعدادی از این کشاورزان به بانک ها بدهکار هستند، در مواقع اینچنینی که کشاورزان با خسارت مواجه می شوند، استمهال بدهی می تواند کمک کننده باشد؛ بهترین اقدام تقویت صندوق بیمه است، تسهیلات ارزان قیمت تر در اختیار کشاورزان قرار داده شود، چون تولیدکنندگان نیازمند پول هستند تا واحدهای تولید را مجددا فعال کنند.
اگر این سرمایه گذاری ها آسیب ببیند سطح اشتغال نیز افت پیدا می کند.  در حالی که این بحران خاموش هر روز ماجرای جدیدی برای کشاورزی استان دارد، هنوز بحث های خرده مالکی و تغییر الگوی کشت خرخره کشاورزی استان را محکم چسبیده است و خسارت های سرمازدگی و خشکسالی تلنبار از گذشته صندوق بیمه محصولات کشاورزی را نیز به چالش کشانده است.