در فرهنگ روایات اسلامی انتظار فرج از جمله آموزه های مهمی است که در زمره ی برترین اعمال عبادی به شمار می آید، به طوری که در روایات نقل شده است کسی که منتظر ظهور امام مهدی(علیه السلام) است، اجر و پاداش او همانند کسی است که شب ها را برای انجام عبادت بیدار است و روزها را روزه است.

با یک نگاه اجمالی و ابتدایی به منظومه آموزه های اسلام این چنین می توان بیان داشت که، دین اسلام دارای دو مؤلفه ی اساسی است: اولین آنها مربوط به حیطه باورها و دومی مربوط به حیطه رفتارهای دینی است. به اذعان محققان و پژوهش گرایان اسلام شناس، یکی از باورهای مذهبی که با مقوله بهداشت روان و نوع عملکرد دینی ارتباط مستقیم دارد، اندیشه مهدویت است، در اندیشه مهدویت برای منتظران مُصلح یک سری شاخص های ممتاز ذکر شده است که این دسته افراد را از سایر مجموعه های انسانی متمایز می کنند.

مفهوم صحیح انتظار

لغت شناسان انتظار را به معنای چشم داشت و چشم به راه بودن معنا کرده اند؛ ولی معنای اصطلاحی این واژه عبارت است از چشم به راه بودن ظهور آخرین ذخیره الهی و آماده شدن برای یاری و برپایی حکومت عدل  جهانی او در سرتاسر جهان است.[۱]، در واقع انتظار فرج در آیین مقدس اسلام نوعی آمادگی است؛ آمادگی برای پاک شدن، پاک زیستن، و دور ماندن از زشتی ها و وصول به تزکیه نفس، آمادگی برای حرکتی مستمر و خستگی ناپذیر و آمادگی برای نهضت عظیم آسمانی امام مهدی(علیه السلام).[۲]

اهمیت انتظار و جایگاه منتظران

در فرهنگ روایات اسلامی انتظار فرج از جمله آموزه های مهمی است که در زمره ی برترین اعمال عبادی به شمار می آید،[۳] به طوری که در روایات نقل شده است کسی که منتظر ظهور امام مهدی(علیه السلام) است، اجر و پاداش او همانند کسی است که شب ها را برای انجام عبادت بیدار است و روزها را روزه است.[۴]

شاخص ها و ویژگی های ممتاز مهدی باوران

در حوزه مهدویت پژوهی برای مهدی باوران علاوه بر باورهای مناسب و صحیح یک مجموعه رفتارهای دینی در حوزه رفتارهای فردی، اجتماعی و سیاسی تبیین و تعریف شده است.

 

۱- ویژگی منتظران واقعی در عرصه فردی

ویژگی اول: حوزه معرفتی و شناختی: یکی از مهمترین وظایف و خصوصیات مهدی باوران، ارتقای سطح معلومات معرفتی و شناختی ایشان است. مهدی باوری که زندگی او در سطح پایین معرفتی و شناختی قرار دارد بیش از آنکه یک مهدی یاور کار آمد در جامعه باشد، در معرض تهدید و آسیب است؛ چرا که افرادی که از سطح شناختی و معرفتی پایین دینی قرار دارند علاوه بر اینکه نسبت به نقش خود در جامعه مهدوی بی اطلاع هستند، به راحتی اسیر جریان های انحرافی قرار می گیرد و مایه زحمت جامعه مهدوی می شوند، یک مهدی باور باید از سطح بالای معلومات و معارف دینی برخوردار باشد تا اینکه مقهور سیاه نمایی های مدعیان دروغین نشوند.

ویژگی دوم: تهذیب نفس و تربیت اخلاقی و تقوای الهی: باور به مهدویت و ظهور منجی ارتباط مستقیمی با گسترش عدل جهانی و توسعه اخلاق و عدالت در جامعه دارد، مهدی باوری که خود را از لحاظ اخلاقی مهیا و آماده نکرده است، نمی تواند سرباز پا به رکابی برای حضرت باشد، در واقع معنای صحیح انتظار، مهیا شدن برای ظهور با بهره گیری از عنصر تقوا و اخلاق است، در منابع روایی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: «برای صاحب الامر، غیبتی طولانی است، در این دوران، هر کسی باید تقوا پیشه سازد به دین خود چنگ زند.»[۵]، و همچنین از ایشان نقل شده است: «هرکس دوست دارد که از اصحاب قائم باشد باید که منتظر باشد و ورع را پیشه سازد و به محاسن اخلاق عمل کند در حالی که منتظر است.»[۶]

ویژگی سوم: صبر و استقامت: از جمله ویژگی های بارز و مهم مهدی یاوران صبر و استقامت است.[۷]، در جامعه آخر الزمان که فتنه های مختلف فرهنگی، دینی و سیاسی در جامعه گسترش می یابد و زمان فرج به درازا کشیده می شود مهدی باوران بر آن عهدی که با خدا و امام خود بسته اند ثابت قدم می مانند و با صبر خود انتظار روئیت مهدی موعود را می کشند.

 

۲- ویژگی منتظران در عرصه اجتماعی

حضوری سازنده و ارزشی: منتظران واقعی و مصلح علاوه بر تقویت شاخص های اخلاقی و دینی همچون  تهذیب نفس، افزایش معرفت و شناخت، تقویت صبر، در عرصه اجتماعی نیز حضوری فعال و هدفمند دارند، ایشان به نقش خود در جامعه مهدوی آگاه هستند، از این رو به گونه ای صحیح و ضابطه مند در جامعه حضوری مؤثر دارند، حضور آنها در جامعه تؤام با بصیرت افزایی است، و نسبت به ظلم و ستم و گسترش فساد در جامعه بی تفاوت نیستند، از این رو در برطرف کردن این مفاسد در جامعه می کوشند.

به عبارت دیگر بی تفاوتی و بی مسئولیتی هیچ گونه سنخیتی با ویژگی یک منتظر واقعی ندارد؛ چرا که یک منتظر واقعی بنا به آموزه های قرآنی و روایی می داند سکوت و انزوا طلبی در جامعه و اقدام نکردن در رفع موانع ظهور ثمره ای جز نابودی و قهر الهی را برای ایشان به ارمغان نخواهد آورد.[۸]

---

پی نوشت:
[۱]. وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ (مومنون، آیه۱۰۵) در «زبور» بعد از ذکر (تورات) نوشتیم: «بندگان شایسته‏ام وارث (حکومت) زمین خواهند شد!»
[۲].  سید اسدالله هاشمی شهیدی، ظهور حضرت مهدی از دیدگاه  اسلام و مذاهب و ملل جهان، انتشارات، مسجدجمکران،  ص۱۹۲٫
[۳]. کمال الدین و تمام النعمه، ج‏۱، ص۲۸۷، ح۶٫  به نقل از رسول اکرم(ص): «اَفضَلُ العِبادَهِ اِنتِظارُ الفَرَجِ؛ برترین عبادت انتظار فرج است.»
[۴]. الکافی (ط – الإسلامیه)، ج‏۲، ص۲۲۲، ح۴٫ «… وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْمُنْتَظِرَ لِهَذَا الْأَمْرِ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ الصَّائِمِ الْقَائِم‏…»
[۵]. الغیبه( للنعمانی)،  ص۱۶۹،ح۱۱٫  …إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیْبَهً فَلْیَتَّقِ اللَّهَ عَبْدٌ  وَ لْیَتَمَسَّکْ بِدِینِهِ.»
[۶]. بحار الأنوار، ج‏۵۲، ص ۱۴۰، ح۵۰٫  «مَنْ سُرَّ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِر..»
[۷]. کمال الدین و تمام النعمه، ج‏۲، ص۶۴۵ ، ح۵٫ به نقل از امام رضا(علیه السلام) در خصوص رابطه صبر و انتظار: «َفَعَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا یَجِی‏ءُ الْفَرَجُ عَلَى الْیَأْس؛ بر شما باد بر صبر، همانا فرج بعد از یأس می آید».  و همچنین نقل شده است: «مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَار؛ چه قدر نیکو است صبر و انتظار فرج».
[۸].نهج الفصاح، ص۳۲۲، ح۸۳۳٫  در روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) نقل شده است که فرمودند: « إِنَّ النّاسَ إِذا رَأَوُا الظّالِمَ فَلَمْ یَأْخُذوا عَلى یَدَیْهِ أَوْشَکَ أَنْ یَعُمَّهُمُ اللّه بِعِقابٍ مِنْهُ؛ مردم آنگاه که ظالم را ببینند و او را باز ندارند، انتظار مى‏ رود که خداوند همه را به عذاب خود گرفتار سازد».