در گفتگو با عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند مطرح شد: حرف های اشتباهی مسئولان درباره فراوری معدنی

دانشگاه بیرجند با سابقه ای ۴۰ ساله توانسته تاکنون دانشمندان زیادی را در حوزه های مختلف به کشورایران تقدیم کند، دانشمندانی که برخی از آن ها امروز در دانشگاه های کشورهای اروپایی مشغول به تدریس هستند، اما در بین همه رشته های دانشگاه بیرجند رشته معدن و شاخه های مربوط به آن برای استانی که به گل معدن کشور شناخته شده است بسیار ارزشمند بود اما در ادامه آنچه آمار اشتغال استان در این رشته نشان می دهد با تمام دارایی های معدنی مان دور از باور است. بحث تازه ای که در استان درباره فرآوری ۹۵ درصدی مطرح می شود و از همه دل آزار تر، برون سپاری کارهای معدنی به خارج استان با وجود داشتن بهترین متخصصان در این حوزه است. آنچه در ادامه می خوانید گفتگوی اختصاصی امروز خراسان جنوبی درباره فرآوری و نیروی متخصص استان با دکتر محمد مسینایی عضو هئیت علمی گروه معدن دانشگاه بیرجند است.
*آقای دکتر!در ابتدا توضیح دهید فرآوری مواد معدنی به چه معناست ؟
فرآوری مواد معدنی به مجموعه عملیاتی گفته می شود که روی یک ماده معدنی بعد از معدنکاری انجام شده تا آن ماده معدنی قابل عرضه به بازار یا واحد عمل آوری بعدی (مانند ذوب) باشد. به عنوان مثال عیار مس در یک ذخیره مس در حدود ۱% و یا حتی کمتر است که در نتیجه عملیات فرآوری به حدود ۳۰% افزایش می یابد. کنسانتره با عیار ۳۰% واحد فرایندهای ذوب و پالایشگاه شده تا در نهایت مس خالص با عیار ۹۹/۹۹% به شکل های مختلف به بازار عرضه شود.
* این فرآوری برای مواد معدنی به خصوص کانسارهایی فلزی مانند مس،آهن،نیکل ونیز بنتونیت و امثال آن باید چند مرحله فرآوری شود تا امکان فروش یا صادرات و یا به کارگیری آن در دیگر صنایع وجود داشته باشد؟
روش فرآوری کانی های مختلف متفاوت است. روش فرآوری کانیهای فلزی (مس، سرب، روی، آهن و …) پیچیده تر از کانی های غیرفلزی (بنتونیت، کائولن و ….) است. کانی های فلزی معمولاً پس از فرآوری وارد فرآیندهای ذوب و پالایش شده درصورتی که کانی های غیرفلزی معمولاً پس از فرآوری قابل عرضه به بازار می باشند. روش فرآوری بنتونیت (به عنوان مهمترین کانی غیرفلزی) بستگی به کاربرد آن دارد. به عنوان مثال به منظور تولید بنتونیت قابل مصرف در صنایع حفاری (گل حفاری)، ریخته گری و …. فرآوری فقط شامل خردایش و دانه بندی است در صورتی که به منظور تولید بنتونیت فعال (قابل استفاده در صنایع تصفیه روغن های خوراکی و صنعتی) فرآوری شامل فعالسازی اسیدی بنتونیت بوده که این امر باعث افزایش قابل توجه ارزش محصول خواهد شد.
* با توجه به اینکه خراسان جنوبی از استان های بسیار خشک کشور است آیا نوعی فرآوری وجود دارد که میزان آب مصرفی در آن بسیار پایین و یا بدون آب انجام شود؟
روش فرآوری بسته به نوع ماده معدنی متفاوت است. برای کانی های فلزی وجود آب ضروری است اما برای برخی کانی های غیرفلزی و آن هم برای کاربردهای خاص مشابه بنتونیت مورد استفاده در صنایع حفاری یا ریخته گری که فرآوری فقط شامل خردایش و دانه بندی است نیازی به آب نیست. در مورد فرآوری پلاسرهای آهن نیز فرآوری بامش خردایش، دانه بندی و جدایش مغناطیسی خشک است که نیازی به وجود آب نیست.
*برای کدام مواد معدنی می توان از این نوع فرآوری بهره گرفت؟
فرآوری بنتونیت (برای مصارف حفاری و ریخته گری)، پلاسرهای آهن و …
*سرمایه ای که برای ایجاد یک کارخانه فرآوری باید در نظر گرفته شود آیا در مقابل آنچه به دست می آوریم مانند اشتغال زایی و ارزآوری ارزش این را دارد که جوانان این رشته که در استانمان کم نیستند را با ارائه وام و … حمایت کنیم؟ منظور این است که آیا ایجاد یک کارخانه فرآوری نیاز به سرمایه گذاری کلان داردو از عهده هر فردی خارج است؟
بدون شک سرمایه گذاری در صنعت معدن باعث ایجاد اشتغال قابل توجه در استان خواهد شد. به عنوان مثال مجموعه زغال پروده طبس که شامل معدن، کارخانه زغالشویی و سایر واحدهای مرتبط است باعث ایجاد اشتغال بسیاری ازافرادباتخصص های مختلف شده است.سرمایه گذاری در بخش معدن به واسطه حجم زیاد سرمایه مورد نیاز اغلب از طریق سرمایه گذاری خارجی انجام می شود البته دولت می تواند با ارائه راهکارهایی مناسب سرمایه گذاران داخلی را نیز برای سرمایه گذاری در بخش معدن تشویق کند. اما تاکنون عمده سرمایه گذاری های انجام شده در این صنعت یا توسط خود دولت بوده و یا توسط سرمایه گذاران خارجی انجام شده است.
* نقش فرآوری مواد معدنی به نظر شما در استانی مانند خراسان جنوبی تا چه حد می تواند در اشتغال زایی اهمیت داشته باشد؟
بافرآوری مواد معدنی نه تنها از خام فروشی آن ماده معدنی جلوگیری می شود بلکه باعث افزایش چندین برابری ارزش آن ماده معدنی نیز شده و همچنین زمینه اشتغال طیف وسیعی از فارغ التحصیلان دانشگاهی با تخصص های مختلف فراهم می شود. در داخل یک کارخانه فرآوری با توجه به بخشهای مختلف رشته های مختلف برق، مکانیک، معدن، شیمی، مهندسی شیمی، مهندسی متالورژی و …. می توانند مشغول به کار شوند. بهترین مثال این موضوع: مجتمع مس سرچشمه است.
* به نظر شما احداث کارخانه های فرآوری در چه صورتی سودآور بوده و می تواند در خروج این استان از رکود اقتصادی کمک کند؟
در صورتی احداث یک واحد فرآوری مواد معدنی از نظر اقتصادی قابل توجیه است که درآمد حاصل از فروش محصول آن از هزینه های مربوط به معدنکاری و فرآوری بیشتر باشد. قیمت محصول تولیدی، هزینه تامین آب و انرژی مورد نیاز فرایند، بازار مصرف محصول و هزینه های حمل و نقل به منظور ارسال محصول به بازار مورد نظر نیز از جمله پارامترهای مهم می باشند.
* آیا نیروی انسانی ماهر در زمینه فرآوری مواد معدنی در استان داریم ؟
گروه مهندسی معدن دانشگاه بیرجند دارای سه عضو هیات علمی با تخصص فرآوری مواد معدنی بوده که از سال ۱۳۹۱ در مقطع کارشناسی ارشد فرآوری مواد معدنی دانشجومی پذیرد. آزمایشگاه فرآوری مواد معدنی دانشگاه بیرجندتنها آزمایشگاه فرآوری شرق کشوراست که قادر به ارائه خدمات مهندسی در این زمینه می باشد.
* گفته می شود یکی از دلایلی که دربحث فرآوری نمی توان از سرمایه گذار انتظار داشت به این استان بیاید نبود زیرساخت راه آهن است؟ آیا به نظر شما می توان مواد فرآوری شده را تا راه آهن طبس انتقال داد و این بهانه نبود زیرساخت را اندکی تعدیل کرد؟
حمل ونقل وارسال محصول به بازار مصرف یکی ازچالش های مهم صنایع معدنی این استان می باشد. بدون شک وجود راه آهن در انتقال سریع و کم هزینه محصول به مقصد مورد نظر بسیار لازم و ضروری است.
* گفته می شود هم اکنون ۹۵ درصد مواد معدنی استخراج شده استان فرآوری می شود. سوال اینجاست که این ۹۵ درصد فرآوری منظور همان فرآوری است که از کانسار بنتونیت آلیاژ لیتیوم به دست آوریم؟ یا این که تنها یک مرحله فرآوری را نیز می توان جزو این ۹۵ درصد عنوان کرد؟
بعید می دانم ۹۵% مواد معدنی این استان فرآوری شود چون تنها واحدهای فرآوری فعال استان مس قلعه زری، منیزیم سربیشه، زغالشویی طبس و برخی واحدهای فرآوری کوچک مقیاس میباشند.شایان ذکراست که فرآوری سنگ های ساختمانی که عمدتاً شامل برش، صیقل دادن و … می باشد نیز در این مجموعه قرار می گیرد. البته هر گونه عملیاتی که روی ماده معدنی پس از استخراج انجام می شود فرآوری نامیده شده اما بسیاری از مواد معدنی استان پتانسیل فرآوری کاملی را داشته که بدین ترتیب باعث افزایش چندین برابری ارزش افزوده آن ماده معدنی شده و از خام فروشی (و یا فروش محصول با حداقل فرآوری) جلوگیری می شود.
* با توجه به دارایی های معدنی استان آیا شما به عنوان یک مقام علمی در این رشته از توجه به رشته معدن و سپردن پروژه های تحقیقاتی و اکتشافی به دانشجویان این رشته رضایت دارید؟ انتظار شما از مسئولان چیست؟
ما بهترین متخصصین را در تخصص های مختلف در استان داریم ولی متأسفانه اغلب پروژه های معدنی به شرکت های تهرانی و یا همکاران ما در دانشگاه های پایتخت داده میشوند. با توجه به بعد مسافت و مشغله دوستان،اغلب این پروژه ها
با کیفیت مطلوب انجام نشده وبه همین دلیل است که ما محدود طرح معدنی به بهره برداری رسیده در استان داریم. به نظر من دانشگاه بیرجند با طیف وسیعی از اساتید مجرب و دانشجویان تحصیلات تکمیلی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری پتانسیل انجام تمامی پروژه های تحقیقاتی استان را دارد.