حتما شما هم تا به حال با موضوعی در مسائل دینی مواجه شده‌اید که آن را «خرافه» بدانید.مخصوصا حالا که شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی گسترش غیرقابل وصفی یافته، متن‌هایی از این جنس بیشتر هم شده‌اند. خب چه باید کرد؟ چطور باید خرافه‌ها را شناخت؟ چطور می‌توان به مقابله با آنها پرداخت؟ اینها سؤالاتی است که سعی کرده‌ایم در این صفحه پاسخگوی آنها باشیم.

بخش خانواده تبیان

 

۱- خرافه چیست و به چه معناست؟

گام اول برای مقابله با خرافات این است که بدانیم اساسا خرافه به چه معناست و چه تعریفی دارد. خرافات (جمع خرافه) از نظر لغوی به معنی باور و عقیده به یک موضوع واهی است که حقیقت نداشته باشد و در اصطلاح به باورها و اعتقاداتی گفته می‌شود‌ که زاییده وهم و خیال‌پردازی انسان است. طبق این تعریف، هرگونه آداب و رسومی را که بر پایه علمی و منطقی یا بیان دینی استوار نباشد یا هر آنچه را که از حقیقت عاری باشد، می‌توان خرافات نامید. یادتان باشد که در هر موضوعی احتمال وجود خرافه وجود دارد اما آنچه بیشتر دیده می‌شود خرافات در مسائل دینی است. تقریبا می‌توان گفت بیشترین ضربات خرافه در طول تاریخ، متوجه عقاید و اعتقادات مذهبی مردم بوده است.

۲- ظن و گمان باعث خرافه می‌شود

آیاتی در قرآن کریم داریم که موضوع ظن و گمان را به‌عنوان عامل ایجاد خرافات معرفی کرده است. در حقیقت این آیات می‌گوید که ریشه خرافه؛ توهم، خیال و ظن انسان‌هاست. خداوند در آیه ۱۳۸سوره مبارکه انعام می‌فرمایند: «از روی پندار گفتند: اینها چهارپایان و کشتزاران ممنوع است. هیچ‌کس جز آنکه ما بخواهیم، نباید از آنها بخورد. و اینها چهارپایانی است که سوارشدنشان حرام است و اینها چهارپایانی است که نام خدا را بر آنها یاد نکنند، به خدا افترا می‌بندند و به‌زودی به کیفر افترایی که می‌بسته‌اند، جزایشان را خواهد داد». در این آیه خداوند به گروهی اشاره می‌کند که حرام و حلالی را به زعم خودشان معرفی می‌کنند و در تفسیر این آیه، مفسران این «زعم» را همان ظن و گمان و گفتاری با شک و تردید معرفی کرده‌اند.

۳- وقتی نادانی، خرافه می‌آفریند

حتما دیده‌اید که خرافه‌ها بیشتر برای مردم کم‌سواد اثرگذار است. خرافات و خرافه‌پرستی ارتباطی مستقیم با بی‌سوادی و کم‌سوادی دارد. البته این حرف به این معنی نیست که افراد تحصیلکرده گرفتار خرافه نمی‌شوند. این کم‌سوادی مخصوصا در حوزه دین بسیار خطرناک است. شاید یک نفر استاد دانشگاه باشد، اما به‌دنبال حداقل سواد دینی مورد نیازش نرفته و گرفتار خرافات بشود. قرآن هم به این موضوع اشاره کرده. در داستان حضرت‌موسی(ع) در سوره اعراف، آنجا که پیروانش از او خواستند که بتی را به‌عنوان خدا برای آنها قرار دهد، حضرت‌موسی(ع) در پاسخ گفتند که شما جمعیتی جاهل و نادان هستید. پس یادمان باشد برای رهایی از خرافات دینی باید روزبه‌روز دانسته‌های دینی‌مان را از منابع معتبر افزایش دهیم.

۴- تقلیدی که درست نیست

خیلی چیزها هستند که ریشه در گذشته و آیین و رسوم مردمان قدیم دارند و حالا به اسم دین، به ما رسیده است. مثلا کشیدن خون یک حیوان به اتومبیلی که تازه خریده‌اید، خرافه‌ای است که به خاطر التقاط با یک سنت صحیح دینی(قربانی) توسط برخی از مردم صورت می‌گیرد. این تقلیدهای کورکورانه که از گذشته به ما رسیده، یکی دیگر از عوامل اصلی ایجاد خرافات است. چه باید کرد؟ باید حواسمان باشد که ملاک صحت و درستی یک عمل، پذیرش عمومی و استقبال اکثریتی جامعه نیست بلکه گاه پیش می‌آید که اکثریت افراد جامعه راه اشتباه و غلط را می‌پیمایند و پیروی و همراهی ما با آنها، خطا و اشتباهی بزرگ به شمار می‌آید. این‌طور مواقع باید از علمای دینی مشورت گرفت که چنین کاری مورد تأیید دین هست یا نه؟

۵- کمی فکر، کمی تعقل بیشتر

شاید مهم‌ترین سؤال این باشد که چطور باید خرافه‌ها را شناخت و به مقابله با آنها پرداخت؟ همین که شما بدانید خرافه‌ها چطور ایجاد می‌شوند و منشأ اصلی آنها جهل است، راه مقابله هم نمایان می‌شود. افزایش اطلاعات و آگاهی‌های دینی و حتی عمومی، سد محکمی برای شما در مقابل خرافات می‌سازد. نکته مهم بعدی این است که ما باید روی قدرت تفکر و خرد خود نیز حساب کنیم. اگر اطلاعات دینی‌مان به اندازه باشد، آن وقت در مواجهه با مصداق‌ها می‌توانیم با کمی فکر کردن، خرافه را از غیرخرافه تشخیص دهیم. اینجاست که اندیشیدن و تفکر در اسلام اهمیت می‌یابد تا آنجا که پیامبر‌اکرم(ص) می‌فرمایند: «هیچ عبادتی برتر از اندیشه کردن نیست». پس با فکر کردن درست و استفاده از دانسته‌ها می‌توان با خرافه مقابله کرد.

۶- از قدرت دعا کمک بگیرید

متأسفانه خیلی‌ها برای حل مشکلات و گرفتاری‌هایشان متوسل به کارهای خرافی می‌شوند. این وسط عده‌ای سودجو هم منتظرند تا از این آب گل‌آلود ماهی بگیرند و از درماندگی شما سوءاستفاده کنند. این در حالی است که در خود دین ما کلیدی بهتر برای رفع مشکلات و گرفتاری‌ها معرفی شده است؛ کلید دعا. مثلا شاید خیلی‌ها برای رفع چشم زخم که موضوع مورد تأیید در دین ماست سراغ کارهایی خرافی مثل شکستن تخم‌مرغ می‌روند که نوعی اسراف هم محسوب می‌شود، درحالی‌که توصیه دین ما برای رفع چشم‌زخم همین دعا و صدقه دادن است. در ضمن در روایات اسلامی نیز ثمرات و فواید روحی و روانی بسیار زیادی برای دعا بیان شده است که نشان‌دهنده تأثیرگذاری مثبت آن در بهداشت و سلامت روانی انسان است.

۷- وظیفه ما مقابل خرافات چیست؟

بعضی وقت‌ها ما متوجه موضوعی خرافی در دین می‌شویم اما بی‌تفاوت از کنارش می‌گذریم. قطعا در درجه اول این علما و بزرگان دینی هستند که باید با دانش‌شان جلوی گسترش خرافات دینی را بگیرند، اما ما هم وظیفه داریم که اگر متوجه این خرافات می‌شویم، از باب امر به معروف و نهی از منکر و درصورت مهیا بودن شرایط تذکر بدهیم. این موضوع آنقدر در دین ما اهمیت دارد که رسول اکرم(ص)، شخصی به نام معاذ بن‌جبل را به یمن اعزام کرد و به او چنین دستور داد: «ای معاذ! آثار جاهلیت و افکار و عقاید خرافی را از میان مردم نابود کن، کوچک و بزرگ سنن اسلام را که همان دعوت به تفکر و تعقل است، احیا کن». پس یکی از وظایف مهم ما نسبت به دین، مبارزه با خرافات و امور جعلی و ساختگی است.

۸- لطفا مستند حرف بزنید

یکی دیگر از راه‌های مقابله با خرافات این است که همه سعی کنیم مستند حرف بزنیم، مخصوصا در مسائل دینی. از طرف دیگر هم برای شناخت عقاید خرافی بهترین راه این است که از فرد بیان‌کننده یا عمل‌کننده به یک امر خرافی بخواهیم که منابع و مدارک عملش را بیان کند. در حقیقت وقتی ما موضوعی را بدون داشتن دلیل کافی و سند و مدرک معتبر نپذیریم، خودبه‌خود جلوی خرافات در جامعه گرفته می‌شود. از رسول اکرم(ص) روایت شده است که فرمودند: «هیچ گفتاری بدون عمل، ارزش واقعی خود را ندارد، هیچ گفتار و عملی بدون نیت و هیچ گفتار و عمل و نیتی ارزش واقعی خود را ندارد، مگر آنکه با سنت مطابقت داشته باشد و بر آن منطبق شود». امام سجاد(ع) نیز فرموده‌اند: «با فضیلت‌ترین اعمال نزد خداوند یکتا، عملی است که طبق سنت باشد، اگرچه آن عمل کم باشد».