وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
خانواده هسته نخستین تشکیل ساختمان جامعه به شمار می‌رود و عواملی چون عشق و محبت و عاطفه را در وجود انسان ها ریشه‌دار می نماید. با رعایت موازین ارزشی اسلامی زندگی خانوادگی شکوفا می گردد و آیین اسلام حقوقی برای اعضای آن به وجود می آورد که با مراعات و اجرای آن، صفا و صمیمیت چون چشمه ای جوشان در خانواده جاری می گردد.
یکی از وجوه سبک زندگی اهل بیت (ع) رفتار آنان با خانواده به معنای همسر و فرزندان و پدر و مادر و نوع تعامل آنان با اهل خانه است.
در این نوشتار با اشاره به روایاتی از حضرت رضا (ع) به دنبال یافتن سبک زندگی حضرت در رابطه با خانواده هستیم.
حسن رفتار در خانواده
خانواده کانونی است که هر چه با صفا و گرم‌تر باشد، زندگی شیرین‌تر و توفیقات انسان بیشتر خواهد شد. از این رو امام رضا(ع) در اشاره به اهمیت این کانون، به بیان برخی از عواملی که در صفا و گرما بخشیدن به کانون خانواده مؤثر است، می‌پردازند.آن حضرت در سخنی نورانی از قول رسول خدا، هم به حسن رفتار در خانواده توصیه کرده و هم از نوع رفتار ایشان با همسرشان خبر داده و می‌فرمایند: قَالَ رَسُولُ اللَّه (ص): أَحْسَنُ النَّاسِ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُکُمْ بِأَهْلِی؛(عیون اخبارالرضا: ج۲، ص ۳۸) رسول خدا (ص) فرمودند: کسی که ایمانش برتر از دیگران است، اخلاقش نیکوتر و به خانواده‌اش مهربان‌تر است و من نسبت به خانواده خود، مهربان‌ترم.
ایشان در فرمایش دیگری از قول رسول خدا (ص) می‌فرمایند: أَقْرَبُکُمْ مِنِّی مَجْلِساً یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِهِ؛ (همان) نزدیک‌ترین شما به من در روز قیامت کسی است که خوش خلق‌تر باشد و برای خانواده خود بهترین باشد.
بنابراین یکی از اصول اولیه که لازم است هر مسلمان به کار گیرد، خوش‌خلقی در جامعه و مهربانی و رأفت با خانواده است.
خودآرایی در خانه
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت، بایستگی آراستگی و خودآرایی مردان در خانواده است؛ یعنی همان طور که مردان، از همسران خود توقع دارند تا خود را برای آنان بیارایند، آنها نیز باید در حد معمول، به ظاهر خود برسند و برای ایجاد محبت در همسر، خود را بیارایند.
این دستور دینی و انسانی و عملی ساختن آن را از بزرگواری چون امام رضا(ع)بیاموزیم که آراستگی در منزل را، نه برای خود که برای خانواده و برای تربیت درست، امری بایسته می‌دانستند.
حسن بن جَهْم می‌گوید: نزد امام رضا (ع) رفتم و او موهایش را رنگ سیاه زده بود، گفتم: فدایت شوم، با رنگ سیاه موهایت را رنگ کردی؟ فرمود: در رنگ‌آمیزی مو پاداش است. رنگ کردن موی و آمادگی (با آراستن ظاهر) از چیزهایی است که پاکدامنی زنان را افزون می‌سازد، زنان پاکدامنی‌ها را رها کردند چون همسرانشان خود را برای ایشان آماده نکردند. (بحارالانوار: ج ۷۳ ، ص۱۰۰)
آن حضرت در حدیثی دیگر به نقل از پدران خود، نزدیک به همین مضمون فرمودند: «زنان بنى‌اسرائیل از عفت و پاکى دست برداشتند و این مسئله هیچ سببى نداشت جز آنکه شوهرانشان، خود را نمى‌آراستند». سپس افزود: «زن نیز از مرد همان را انتظار دارد که مرد از او دارد».
از این احادیث و دیگر آموزه‌های اسلامی استفاده می‌شود که حقوق زن و مرد در خانواده باید دو سویه باشد و هرکدام با دیگری باید رابطه‌ای درست و انسانی داشته باشد. آراستگی و خودآرایی و پرهیز از ژولیدگی، از جمله این حقوق است که اگر به درستی صورت پذیرد طرفین را به زندگی زناشویی دلگرم می‌کند و آرامش لازم را به ارمغان خواهد آورد. اما امروز مردان و برخی زنان که به دلیل مشکلات اقتصادی در خارج از منزل کار می‌کنند، چنان غرق کار می‌شوند که وقتی به منزل باز می‌گردند، نه نشاط روحی دارند و نه احساسی باقی مانده است که بخواهند به همسر خود ابراز احساسات کنند. اینجاست که زندگی مشترک رو به خمودگی می‌رود و خانه برای زن و شوهر، به زندانی مخوف تبدیل می‌شود که درصدد فرار از آنبرمی‌آیند. این فرار، گاه با ترک منزل و گاه با ترک زندگی مشترک حاصل می‌شود.
بلند نکردن صدا در خانه
در کتاب «امام رضا(ع) و زندگی» از قول کنیزی که در خدمت امام بودند، می خوانیم: با تشرف امام رضا(ع) به خطه خراسان، مامون من را برای خدمت گزاری به ایشان بخشید. خانه امام بسیار ساده بود. در این خانه خبری از امکانات رنگارنگ کاخ نبود. من که به دنیا خو گرفته بودم، تحمل ساده زیستی امام برایم دشوار بود، اما معنویت بسیاری در این خانه نصیبم شد. امام رضا(ع) زنی را برای تربیت ما گماشته بودند که شب ها ما را برای راز و نیاز از خواب بیدار می کرد. خوب به یاد دارم که در خانه امام رضا(ع)، هیچ فردی حتی بزرگان اجازه نداشتند، داد بزنند یا صدایشان را بلند کنند. خود امام نیز همواره با مردم به نرمی و آهستگی و شمرده، سخن می گفت.
احترام به کودک
کاتب ویژه دربار عباسیان بودم. وقتی امام رضا(ع) به خطه خراسان آمدند وزیر خلیفه، من را مامور کرد که در خدمت حضرت باشم. نامه نویس حضرت شده بودم. عرب ها غیر از نام، کنیه هم دارند. آن ها وقتی می خواهند به فردی احترام بگذارند، او را با نام صدا نمی کنند بلکه با کنیه خطاب می کنند. برای من جالب بود که آن حضرت، هیچ گاه نام فرزندش «محمد» را نمی برد، مگر با کنیه، به طور مثال می فرمودند: «ابوجعفر، برایم نامه نوشته است.» این گونه احترام گذاشتن، معمولا در خانواده های آن زمان مرسوم نبود اما امام با کمال احترام از فرزندشان یاد می کردند. این تکریم وقتی برایم بیشتر نمایان و جذاب شد که دانستم فرزند ایشان، هنوز کودک هستند ولی امام با کمال احترام از او در نامه ها یاد می کردند.
معیار هزینه کردن در زندگی
درباره معیار هزینه کردن درآمدم در خانواده، از امام رضا(ع) پرسیدم. دنبال معیار بودم. امام(ع) فرمودند: «راه میانه، راهی است میان ۲ روش ناپسند.» منظور امام را متوجه نشدم. پرسیدم: «فدایت شوم، من آن دو روش ناپسند را نمی دانم. منظورتان چیست؟» حضرت فرمود: آری می دانم. خدا تو را رحمت کند. آیا نمی دانی خداوند از اسراف کاری و سخت گیری بیزاری جسته و فرموده است: «آنان که انفاق می کنند، نه اسراف می‌ورزند و نه تنگ می گیرند بلکه راهی میانه در پیش می گیرند (سوره فرقان، آیه ۶۷) یعنی نه افراط و نه تفریط»
فرزندت را کتک نزن
پسرم خیلی مرا اذیت می کرد. می خواستم او را تنبیه بدنی کنم. گفتم از امام(ع) راهنمایی می گیرم. نزد ایشان رفتم و از فرزندم شکایت کردم. حضرت(ع) فرمود: «فرزندت را نزن بلکه با او قهر کن، اما زمان قهر کردن را طولانی نکن.»
مهرورزی به زن و دختر
یکی از دستورات مؤکد اسلام، عطوفت و مهربانی بیشتر نسبت به زن و دختر است؛ چرا که آنان از احساساتی ظریف‌تر و شکننده‌تر برخوردارند. امام رضا (ع)در ضرورت رعایت این اصل، به نقل از رسول خدا(ص) فرمودند: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى عَلَى الْإِنَاثِ أَرَقُ مِنْهُ عَلَى الذُّکُورِ وَ مَا مِنْ رَجُلٍ یُدْخِلُ فَرْحَهً عَلَى امْرَأَهٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا حُرْمَهٌ إِلَّا فَرَّحَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ.(وسائل الشیعه: ج ۲۱، ص ۳۶۷) خداوند بزرگ نسبت به زنان مهربان‌تر از مردان است و مردی نیست که زنی از محارم خویش را شاد کند مگر آنکه خداوند او را در قیامت شاد خواهد کرد.
