تــرکیـه؛ کشور تناقض ها

امروز خراسان جنوبی- پژوهش
ترکیه به طور عام و رئیس جمهور این کشور رجب طیب اردوغان به طور خاص ، در چند سال اخیر در سیاست خارجی اش بارها و بارها تغییر موضع داده است. یک روز در نشست داووس، رئیس رژیم صهیونیستی را رئیس رژیم کودک کش خطاب می کند و روز دیگر از برقراری ارتباط سیاسی به طور رسمی با کشور جعلی اسرائیل سخن می گوید. یک روز هواپیمای روسی را در آسمان سوریه منهدم می کند و دیگر روز ، پوتین را به عنوان یار و دوست مخاطب قرار می دهد. یک روز در کنار سایر کشورهای حوزه خلیج فارس به ناامنی های سوریه و عراق دامن می زند و از گروه های تروریستی در این کشور حمایت می کند و دیگر روز از نابودی این کشورها سخن به میان می آورد. یک روز از ایران به خاطر حمایت خود در داستان کودتای این کشور تقدیر می کند و به فاصله اندکی ایران را عامل دخالت در امور داخلی سوریه می نامد. اتفاقات چند وقت اخیر و برگزاری رفراندم برای استقلال کردستان عراق و احتمال بروز درگیری ها در ترکیه و قدرت گرفتن «پ ک ک» ، سبب شده است تا ترکیه این بار با صراحت بیشتر از جنگ با اقلیم کردستان عراق بگوید.
سفر رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه به تهران و دیدار و رایزنی وی با مقامات جمهوری اسلامی مهمترین رخدادی بود که مورد توجه ناظران و رسانه های منطقه قرار گرفت. هماهنگی و اقدام مشترک تهران و آنکارا در زمینه رخدادهایی که در اقلیم کردستان عراق می گذرد، مهمترین انگیزه ای بود که اردوغان را برای دومین بار طی دو سال و نیم گذشته راهی ایران ساخت. در دیدار میان رییسان جمهوری دو کشور بر اراده مشترک برای تثبیت مرزهای خاورمیانه، همکاری با دولت عراق و دفاع از تمامیت ارضی این کشور و تلاش در جهت توقف روند جدایی طلبی رهبران اربیل(پایتخت اقلیم کردستان عراق) تاکید کردند.یک روز پیش از سفر اردوغان نیز مقامات ارشد نظامی ایران و ترکیه در تهران در خصوص این مساله به تبادل نظر پرداختند.رایزنی و برنامه ریزی برای تحقق تجارت ۳۰ میلیارد دلاری که چند سال پیش در روابط دو کشور هدف گذاری شده بود و ارتقای مناسبات از دیگر محور گفت وگوهای اردوغان در تهران بود. از دید بسیاری از ناظران، منافع چشمگیر همکاری های اقتصادی و تجارت میان ایران و ترکیه از مهمترین عواملی بوده که در اوج اختلافات سیاسی سال های گذشته به ویژه بر سر سوریه و نیز در کشاکش تحریم های هسته ای مانع تیرگی روابط دوجانبه شده است. با این حال، موانع موجود سبب شده تا همچنان که رهبر انقلاب در دیدار اردوغان با ایشان یادآور شدند، پیشرفت قابل انتظار و مطلوب در این زمینه حاصل نشود. حضرت آیت‌ا… خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه و هیأت همراه، با تأکید بر لزوم افزایش همکاری‌های اقتصادی دو کشور،  توافق و همکاری ایران و ترکیه در مسائل مهم دنیای اسلام را بسیار مهم و اثرگذار خواندند و با اشاره به منافع آمریکا و رژیم صهیونیستی از برگزاری همه‌پرسی در منطقه کردستان عراق، خاطرنشان کردند: آمریکا و قدرت‌های خارجی، غیرقابل اعتماد و به‌دنبال ایجاد یک «اسرائیل جدید» در منطقه هستند.حضرت آیت‌ا…خامنه‌ای با اشاره به مشکلات جدی در جهان اسلام از شرق آسیا و میانمار تا شمال آفریقا، گفتند: در مقابل این مشکلات، اگر ایران و ترکیه در مسئله‌ای به توافق دست پیدا کنند، آن توافق قطعاً محقق خواهد شد و نفع آن به هر دو کشور و به دنیای اسلام خواهد رسید. اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه نیز با اشاره به لزوم اقدامات مشترک و هم‌زمان ایران، ترکیه و عراق در مسئله کردستان عراق، گفت: بر اساس اسناد و شواهد غیرقابل انکار، آمریکا و اسرائیل درخصوص مسئله‌ کردستان به یک توافق کلی رسیده‌اند و بارزانی با برگزاری همه‌پرسی، خطایی غیر قابل بخشش مرتکب شد.وی همچنین با تأکید بر لزوم افزایش همکاری‌های اقتصادی دو کشور تا سطح ۳۰ میلیارد دلار، افزود: کارهای فراوانی وجود دارد که می‌توانیم با همکاری یکدیگر انجام دهیم اگرچه عده‌ای از گسترش این همکاری‌ها خوشحال نخواهند شد و تلاش خواهند کرد که این گام‌های مثبت را متوقف کنند.
به این ترتیب، اهداف سفر اردوغان به تهران و دیدار وی با رهبری و نیز دکتر حسن روحانی را می توان سیاسی- اقتصادی دانست. به همین خاطر در کنار تبادل نظرهای تهران و آنکارا در زمینه تحولات کردستان عراق و در جهت سد راه جدایی طلبی اربیل، مقام های دو کشور چهار سند همکاری امضا کردند.آنچه پیش بینی می شود اینکه مزیت های اقتصادی ایران و ترکیه برای یکدیگر در فضای رفع اختلافات و نزدیکی دیدگاه های سیاسی، موجب افزایش همکاری های اقتصادی و تعاملات تجاری شده و شاهد رشد اعداد و ارقام (حدود ۶ میلیارد دلار در نیمه نخست سال جاری) در این زمینه خواهیم بود.
در زمینه مسائل منطقه ای نیز نزدیکی دیدگاه های تهران و آنکارا در زمینه مسائل سوریه که مشارکت ایران، ترکیه و روسیه در نشست صلح آستانه را به بار آورد نقش بسزایی در حل و فصل مهمترین پرونده اختلافات دو بازیگر مهم خاورمیانه در سال های اخیر داشته است.به موازات تلاش مشترک ایران و ترکیه برای مقابله با روند جدایی طلب در شمال عراق و حفظ آتش بس و بازگرداندن ثبات به سوریه، مقابله با سیاست های یکجانبه و تشدید تنش در حاشیه جنوبی خلیج فارس از مهمترین محورهای همسویی تهران و آنکارا بوده است.در پی قطع روابط چهار کشور عربی سعودی، امارات، مصر و بحرین با قطر و اعمال تحریم های گوناگون علیه دوحه در خردادماه امسال، ایران و ترکیه اصلی ترین کشورهایی بودند که ضمن تاکید بر ضرورت گفت وگو برای جلوگیری از گسترش ابعاد بحران دیپلماتیک در منطقه، گذرگاه هایی را برای برون رفت قطر از تنگنای ترانزیتی و تجاری فراهم ساختند.از دیگر تحولات اخیری که نقش تعیین کننده ای در همگرایی تهران و آنکارا داشت وقوع کودتای گروهی از نظامیان ترکیه علیه دولت قانونی این کشور در تیرماه سال گذشته بود. بلافاصله پس از این رخداد، مقامات جمهوری اسلامی ایران نخستین واکنش ها را در مخالفت با براندازی دولت اعلام داشتند و این در حالی بود که بسیاری از کشورهای غربی و حتی منطقه سیاست صبر و انتظار را در این خصوص در پیش گرفتند؛ رویکردی که سبب شد اردوغان پس از کودتا انتقادات شدیدی را از این دولت ها ابراز دارد.با توجه به آنچه گفته شد روابط تهران- آنکارا در موقعیت کنونی شرایطی بسیار متفاوت را با سال های اوج تحریم ها علیه ایران و درگیری های سوریه تجربه می کند و فضای حاکم بر مناسبات با کاهش تعارضات به سمت همسویی و همگرایی تغییر یافته است.
از دید صاحبنظران، افزایش شکاف ها میان ترکیه و اروپا به ویژه بر سر مساله پیوستن این کشور به اتحادیه و تشدید انتقادات اروپایی ها از رویکردهای سیاسی دولت آنکارا بر اهمیت همکاری های شرقی برای اردوغان و همگامانش خواهد افزود. نکته دیگر اینکه افزایش حمایت های دولت جمهوریخواه آمریکا از مواضع رژیم صهیونیستی می تواند به عنوان عاملی اثرگذار بر روابط آنکارا- تل آویو، ترکیه را برای ایجاد توازن در مسائل سرزمین اشغالی به سوی حمایت بیشتر از گروه های مقاومت سوق دهد.
به این ترتیب، در مجموعه روندهایِ جاری و محتمل، منافع و دیدگاه های مشترک جمهوری اسلامی ایران و ترکیه برای دو کشور برجستگی ویژه ای یافته و می تواند تاثیرات قابل توجهی از جمله افزایش سطح ثبات در تحولات منطقه برجا گذارد.ترکیه با سیاست های رئیس جمهورش در سالیان اخیر نشان داده است که کشور تناقض هاست ونمی تواند محل اتکای خوبی در سیاست خارجی برای سایر کشورها باشد. حالا تنها باید منتظر ماند و دید که اتفاقات اخیر در کردستان عراق و افول داعش در منطقه تا چه اندازه در تصمیمات لحظه ای اردوغان موثر خواهد بود؟