تهدیدی به نام قنات های متروکه

هزینه اصلاح و بازسازی میله چاههای قنات عباس آباد توسط سازمان جهاد کشاورزی برآورد شد.
به طور کلی دسترسی به یک منبع آب که از دیدگاه کمی و کیفی مناسب باشد برای حیات انسانها ضروری است. به طوری که انسانهای نخستین نیز به این اهمیت از دیدگاه کمی واقف بوده و اکثر جوامع در مجاورت منابع آب ساکن بوده اند.
استان خراسان جنوبی در منطقه شرقی ایران با آب و هوایی خشک و نیمه خشک با متوسط بارندگی ۱۲۰ میلی متر واقع شده است. در این استان به علت فقدان منابع آب سطحی(رودخانه های دائمی و فصلی)  حفر قنات رایج بوده به طوری که ۵۱ رشته قنات در داخل مراکز شهرستانهای استان مورد بهره برداری قرار می گرفته است.  به گفته مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهادکشاورزی خراسان جنوبی در شهر بیرجند ۱۴ رشته قنات، قاین ۱۱، طبس ۹، فردوس ۶ ، نهبندان ۴، سربیشه ۳، بشرویه ۲، درمیان یک و زیرکوه هم یک رشته قنات حفر شده که مجموع آن به ۵۱ رشته قنات می رسد. مهندس غلامی افزود: مادر چاه و مظهر بعضی از این قنات ها در محدوده شهرها قرار دارد و برخی دیگر خارج و بالادست شهرها بوده و فقط آب خروجی از مظهر آنها به مصرف شرب و کشاورزی شهر می رسیده است.
وی با اشاره به اینکه برخی نیز مادر چاه آنها در محدوده شهر ولی مظهرشان در پائین دست می باشد و برای کشاورزی استفاده می شوند، ادامه داد: در حال حاظر برخی قنوات بایر نیز که حوضه آنها در خارج از شهر است را می توان بازسازی کرد و آب آنها را به مصارف مذکور رساند. به گفته وی قنوات دایر واقع در محدوده شهری زهکش هایی هستند که زه آب ناشی از فاضلابهای خانگی را تخلیه می کنند و آب آنها دارای آلودگی است. مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهادکشاورزی خراسان جنوبی کل آبدهی ۵۱ رشته قنات در محدوده شهرها را به طور متوسط ۵۷۰ لیتر در ثانیه اعلام کرد و افزود: می توان این آب را با برنامه ریزی اصولی جهت ایجاد بهتر در مصارف کشاورزی و فضای سبز در شمال شهرها و همچنین به مصرف تغذیه سفره آب زیرزمینی رساند و از پیشروی و گسترش جبهه آبهای شور و تغییر در کیفیت آب جلوگیری به عمل آورد. مهندس غلامی تصریح کرد: ۱۴ رشته قنات بیرجند(عباس آباد، قصبه، خیرآباد، سیوجان، معصومیه، امیرآباد، حاجی آباد، دهلکوه، کلاته ملا، نیستانک، رحیم آباد، اکبریه، محمدیه) با آبدهی مجموع ۷۰ لیتر در ثانیه از داخل شهر بیرجند عبور می کند که تعدادی از این سازه ها دایر و تعدادی بایر است  وی با این توضیح ادامه داد: از آنجایی که همگی از قدمت بالایی به لحاظ تاریخی برخوردار بوده و مدتی است که بازنگری نشده و حریم آنها نیز مشخص نشده است و ساخت و سازهای شهری آنها را در دل زمین پنهان کرده است بر آن شدیم که با ارائه طرحی بتوانیم ضمن مشخص کردن مسیر این قنوات میله چاههای آنها را که بیشتر متروکه بوده و هر ساله جان عده ای از شهروندان را به خطر می اندازد شناسایی و مسئولان ذیربط و ساکنان واقع در حریم را از موجودیت این چاهها آگاه سازیم.
به گفته وی از آنجایی که قنات متروکه عباس آباد بیشترین اتفاقات ناشی از ریزش ها در منازل مسکونی را به خود اختصاص داده بود به عنوان اولین سازه انتخاب شد . مهندس غلامی در این باره توضیح داد: مسیر قنات که مظهر آن از رخت شور خانه قدیم واقع در خیابان انقلاب ۵ که به مسجد دختر آخوند مشهور می باشد آغاز و تا اولین ردیف انبوه سازی دهلکوه ادامه می یابد، این مسیر به علت ساخت و سازهای بسیاری که انجام شده در حال حاضر قابل شناسایی نبود ولی با کمک عکس های هوایی سال ۴۸ و تطبیق آن با تصاویر ماهواره ای توانستیم ۹۰ درصد میله چاههای پنهان را با خطای بسیار کم پیدا کنیم که البته راهنمایی بعضی از خبرگان محلی در پیدا کردن مسیرهای ناپیدا کمک بسزایی داشت.
غلامی با این توضیح درباره مشخصات دریافتی این قنات این طور گفت: طول این قنات حدود ۵۰۰۰ متر از روی زمین و تعداد میله چاههای شناسایی شده ۱۰۰ حلقه چاه است که عمق مادر چاه آن حدود ۶۵ متر می باشد همچنین تعداد میله چاههایی که زیر ساختمانهای مسکونی قرار دارند حدود ۴۰ حلقه چاه و تعداد میله چاههایی که در محدوده شهری ولی ساخت و ساز روی آنها انجام نشده است ۶۰ حلقه چاه است.ناگفته نماند که عمق میله چاهها در محل خانه های مسکونی از صفر تا ۳۰ متر ثبت شده است.
وی گفت: با توجه به اینکه در حوادث رخ داده اخیر آثار رطوبت مشاهده شده است و همچنین فاضلاب هایی که زیر مناطق مسکونی به داخل قنات نفوذ پیدا می کند و ریزش هایی که به مرور زمان باعث خرابی و گشادی چاههای بسته شده قدیمی می شود بازسازی و طوقه چینی میله چاهها بیش از پیش ضروری است چرا که فروکش کردن میله چاهها بر اثر همین رطوبت ها و خرابی های میله چاهها بوده است. وی در تشریح این بررسی ها افزود: متره و برآورد قنات عباس آباد بابت بازسازی میله چاهها نیز توسط جهاد کشاورزی استان انجام شده است و بر این اساس چنانچه عمق مادر چاه ۶۶ متر باشد و شیب زمین تا مظهر تقریباً یکنواخت در نظر گرفته شود و فاصله هر میله چاه به طور متوسط ۵۰ متر باشد بنابراین میانگین عمق هر چاه ۳۳ متر و تعداد کل چاهها ۱۰۰ حلقه که جمعاً ۳۳۰۰ متر باید طوقه چینی شود.  غلامی و همکارانش همه چیز را به طور کامل محاسبه و برآورد کرده اند با اینکه بابت این موضوع هیچ اعتباری از سازمانهایی که متولی اصلی این موضوع هستند دریافت نکرده اند. بر اساس این بررسی ها مشخص شده اگر قسمت ساختمانهای مسکونی اولویت داده شود حدود ۱۲۰۰ متر طوقه چینی لازم است که اگر بطور متوسط گشادی هر میله چاه را ۲ متر در نظر بگیریم هزینه ایی که هر متر طول نیاز دارد مبلغ ۲ میلیون ریال است که جمعاً ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون ریال برآورد می گردد و مابقی میله چاهها که در حال حاضر روی آنها ساخت و ساز انجام نشده است ۲۱۰۰ متر فی هر متر طول ۲ میلیون ریال جمعاً ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال هزینه در بر دارد.
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان با تاکید بر اینکه در موضوع قنات ها این سازمان تنها متولی نیست و تعداد دیگری از سازمانها نیز در این امر از جمله شهرداری ها، شرکت آب منطقه ای،شرکت آب و فاظلاب شهری و مدیریت بحران دخیل هستند گفت: این سازمان تاکنون بابت انجام طرح های مطالعاتی و اقداماتی که بابت شناسایی انجام داده است هیچ اعتباری دریافت نکرده است چرا که در حقیقت این سازمان نقش کمک کننده دارد. مهندس غلامی یادآور شد: تمام این گزارشات به اطلاع نهادها و سازمان های مربوطه رسیده است، سازمان جهاد کشاورزی نیز اعلام آمادگی می کند اگر برای اصلاح و بازسازی قنات عباس آباد اعتباری در نظر گرفته شود همانگونه که تاکنون پای کار بوده نهایت همکاری را داشته باشد.